O xoshimov, S. Saidaxmedov

ASSINXRON DVIGATELLAR TEZLIGINI CHASTOTALI ROSTLASH

Akademik M. P. Kostenko ilk bor chastotali boshqarish naza- riyasiga asos soldi. O‘zbekistonda assinxron dvigatellarni chasto- tali boshqarish nazariyasi akademik M. Z. Homudxonov tomoni- dan rivojlantirildi.

Prinsipning mohiyati tezlikni boshqarishda quvvatni (ener- giyani) Pzq ^Mem‘ £0 hamda uning tarkibiy qismlarini boshqarish- dadir.
Ulardan biri ustida to‘xtalib o‘tamiz: chastota berilganda kuchlanishni boshqarish qonunini ham shakllantirish kerak. Bu prinsipni amalga oshirish oson bo‘lib, u ci, = 2nf, fp nisbatga asos- langan, bu yerda: f - statorni ta’minlayotgan ta’minot manbayi chastotasi.
Shuning uchun stator toki chastotasini o‘zgartirganda rotor aylanish tezligini keng ko‘lamda ravon rostlash mumkin. Tezlikni rostlashning bu usuli asosan sirpanishdagi isroflar IP ' P p‘ S bila.a tavsiflanadi. Bu isroflar chastota o‘zgarishining katta dia- pazonida ham o‘zgaradi. Hozirgi vaqtda o‘zgaruvchan tok dviga- tellarining tezligini rostlash uchun ishonchli va tejamkor statik o‘zgartgichlar yaratilgan.
Chastota o‘zgartgichi-assinxron dvigatel {ChO’- AD) tizi- mini optimal boshqarish qonunlari. Kuchli yuritmaning asosiy chiqish koordinatasi — bu elektrmagnit momentidir. Chastotali boshqarishda uning qiymati statorga berilayotgan o‘zgaruvchan tok chastotasi va kuchlanishiga bog‘liq. Shuning uchun ikkita bir- biriga bog‘liq bo‘lmagan boshqarish kanallarining mavjudligi ChO’-AD tizimida optimal boshqarish imkonini beradi. Bu qonun- ni ikkita bir-biriga bog‘liq bo‘lmagan boshqarish kanallarining mavjudligi ChO’-AD tizimida optimal boshqarish imkonini bera- di. Qonunni M. P. Kostenko yaratgan bo‘lib, u quyidagicha asos- lanadi. Aytaylik, yuritma tezligini rostlashda dvigatelning yuk- lanish qobiliyati Lp = MzlvT^I o‘zgarmas saqlansin. U holda, stator chulg‘amidagi aktiv kuchlanish tushishini hisobga olmagan holda quyidagi taxminiy tenglikni yozish mumkin:



Bundan:
yoki
(4.32)
Absolut yoki nisbiy birliklardagi (4.32) ifoda = const bo‘l- gandagi chastotali boshqarishning optimal qonunining matematik ifodasini ko‘rsatadi. (4.32) ifodaga muvofiq dvigatelni boshqarib quvvat koeffitsiyenti va yuritmaning absolut sirpanishini o‘zgar- tirmay saqlab qolish mumkin. Uning FIK esa, tezlikning o‘zgari- shiga bog‘liq bo‘lmaydi. Mana shurtda chastotali boshqarishning optimallik mezoni o‘z ifodasini topadi.
Yuklama momenti o‘zgarmas bo‘lganda:

y = o yoki I-//f— const.
Quvvat P - const o‘zgarmas bo‘lganda:
(4.33)

y= (4.34)
Ko‘pincha yuklama tezlikka bog‘liq bo‘1adi M=M„,q " yoki p = o". (4.32) tenglama quyidagi ko‘rinishni oladi:
1+0,5*
yoki y - d '⁵’ (4.35)

Xususiy holda «ventilyator» yuklamasida y = o’.

Barcha keltirilgan yuklamalarda dvigatel o‘ta yuklanishini nazariy jihatdan o‘zgarmas saqlab qoladigan yuritmaning mexanik tavsiflari 4.14-rasmda keltirilgan.

,5
4.14-rasm. CHO’-AD yuritma mexanik tavsiflari: a — o‘zgarmas momentda; b - o‘zgarmas quvvatda;

d- ventilyatorli yuklamada.

Grafiklardagi punktir chiziqlardan ko‘rinib turganidek, kuch- lanishni (4.32) formula bo‘yicha hisoblab dvigatel o‘ta yuklama- sini (ayniqsa o‘zgarmas statik qarshilik momenti bo‘lganda) saq- lab bo‘lmaydi.
Chastotali boshqaıuvda o‘zgarmas o‘ta yuklanishda statorda kuchlanish tushishini kompensatsiyalovchi optimal qonuniyat quyidagi ko‘rinishda:


(4.36)
Mazkur (4.36) formula bo‘yicha hisoblanib qurilgan mexanik ta'•siflar 4.14-rasm, a dagi uzluksiz chiziqlar bilan ko‘rsatilgan.
O‘ta yuklanish o‘zgarmas bo‘lganda chastotali boshqarish- ting optimal qonuniyati bilan birga boshqa qonunlar ham qo‘l- laniladi (mashina magnit oqimining doimiyligi, isrofning kamligi va h.k). Bu holda assinxron yuritma quyidagi xususiyatlarga ega bo‘ladi:
l. Stator rotor toklari va oqim (po‘latdagi isrofdan tashqari) o‘zgarmas bo‘lib qoladi. Shuning uchun o o‘zgarganda mexanik tavsiflar vertikal bo‘yicha parallel tarzda siljiydi (4.14-rasm, a).

2. 
   Maksimal oqim bilan ishlayotganda dvigatel mexanik tav- sifning ish qismida, tabiiy tavsifga nisbatan ancha qattiqlikka va katta kritik momentga ega bo‘ladi.
   
3. 
   Yuklama kamayganda oqim ortiqcha qiymatga ega bo‘1adi, bu esa isroflarning ortishiga va o‘zgaruvchan momentda mazkur boshqarish qonunining optimal bo‘lmasligiga olib keladi. Eng kam isrof bo‘yicha boshqarilganda zarur bo‘lgan rotordagi tokni oqimga ko‘paytmasiga proporsional bo‘lgan momentni hosil qi- lish, mashinaning qo‘zg‘atish bilan bog‘liq bo‘lgan o‘zgaruvchan va o‘zgarmas isroflar teng bo‘lganda amalga oshiriladi. Bunday boshqarish yuritmaning FIK optimalligini, isroflarning esa eng kam bo‘lishini ta’min1aydi.
   

Chastota o‘zgartgichlari ko‘pincha kuchlanish manbalari tav- sifıga emas, balki tok manbasi tavsifıga ega bo‘ladi. Bunday tizimda o‘zgartgichdan iste’mol etiladigan tok, faqat boshqarish signali bilan aniqlanadi va dvigatelning ishlash rejimiga hamda parametrlariga bog‘liq bo‘lmaydi.
Chastotali boshqariladigan yopiq tizimlarda tezlikni rostlash diapazoni 50 : 1 gacha kengaytiriladi. Chastota-tok va vektorli boshqarish prinsiplarida ishlaydigan assinxron yuritmalarda tez- likni rostlash diapazonini 1000 : 1 gacha kengaytirish imkoniyati mavjud. Lekin bu holda statik noustuvorlik rejimi yuzaga kelish ehtimolini hisobga olish zarur.

8. 
   SINXRON MASHINALARNING MEXANIK