O 'z b e k is t o n r e s p u r L ik a s L o L iy va o 'r t a m a X s u s t a 'l I m V a z ir L ig I

boshqa odamlarga ham ravo k o 'rm a ” qoidasini shakllantirdi. U o'qituvchi to 'rt 
narsadan: "Quruq foydasiz fikrlashdan; о ‘z mulohazasida qat'iy turib olishdan; 
qaysarlik qilishdan; fa q a t o ‘zi haqida o'ylashdan qat'iy saqlanishi kerak" degan 
g‘oyalam i ilgari surdi.
Xalq og'zaki ijodi. Xaiqning hayotiy tajribalari asosida og'zaki tarzda yaratilib, 
avloddan-avlodga o‘tib kelayotgan shu xildagi badiiy asarlar "og'zaki so 'z sa n 'a ti”, 
“fo lk lo r ” yoki “xalq og'zaki poetik ijo d i" atamalari bilan ifodalanadi. 
Xalq 
pedagogikasining tarbiyaviy jihatlarini ilmiy asoslab bergan Z.F.M irtursunov 
folklom ing har bir janri orqali bola tarbiyasida ijobiy natijalarni ko'rish 
mumkinligini ta'kidlaydi: “Xalq og'zaki ijodi qadim zamonlardan buyon jahon  
xalqlarining, shu jum ladan, о 'zbek xalqi pedagogikasining ham yagona tarbiya 
vositasi bo 'lib kelgan va bizning zam onamizda ham о ‘z qimmatini yo qotmagan.
2 0 9

---

H atto т а'hun m a'noda xalq ijodining alohida janrlarini, t o ‘g ‘rid a n -to ‘g ‘ri bola 
tarbiyasi tarkibidagi ayrim tom onlarini tarbiyalash vositasi bo ‘lib xizm at qilib 
kelgan va bundan keyin ham xizm at q ila d i1,9.
X alq o g ‘zaki ijodining qo‘shiq janri tuga! fikr badiiy ifodalangan, el orasida 
keng tarqalgan va barcha kishilar tom onidan kuylanishi m um kin bo'lgan mustaqil 
to"rtlikdir. "Q o 'sh iq " term ini XI asrda yozilgan, ilmiy adabiyotlarning bizgacha 
yetib kelgan eng qadim iysi hisoblangan M ahmud Q oshg‘ariyning "Devonu lug'otit 
turk” asarida ilk bor "koshug” shaklida berilgan va uning izohi “she'r”, "qasida” 
deb k o ‘rsatilgan. Xalq qo'shiqlarining tarbiyaviy ahamiyati haqida M. Ism oilova 
shunday yozadi: “X alq qo ‘shiqlari bolalarda eng ya xsh i insoniy fazilatlar: 
vatanparvarlik, m ehnatga muhabbat, odamlarga ishonch, do 'stlarga sadoqat 
tuyg ‘ulari va о ‘z-o ‘zig a talabchanligini shakllantiradi. Xalq qo ‘shiqlari о ‘quvchilar 
uchun ilk tarbiya darsligi, m a'naviy-axloqiy boyliklarning bitmas-tuganmas 
xazinasidir
O 'z b ek xalq o g 'zak i ijodining qadimiy ommaviy janrlaridan biri bo‘lgan maqol 
b o 'lib , unda avlod-ajdodlarim izning dunyoqarashi, jam iyatga bo'lgan munosabati 
va axloqiy hayot norm asi o 'z ifodasini topadi.
Ertaklar xalq o g 'za k i ijodiyotining eng qadimiy, ommaviy va keng tarqalgan 
janrlaridan biri sifatida m ehnatkash xalq ommasining 
eng 
yaxshi 
sifatlari -
insonparvarlik, vatanparvarlik, do ‘stga sadoqat, vafodorlik, shu y o ‘lda qahramonlik, 
ja so ra t ko'rsatish kabi fazilatlarni ta rg 'ib etadi. Ertaklarda axloq va odobning 
yuksak nam unalari ulug'lanib, zulm va zo 'rlik qoralanadi. Ertaklarning kelajakka 
um id k o 'zi bilan qarashga, farovon hayot uchun kurashishga chaqirishi, kishilarda 
hayotga muhabbat, yer yuzida adolat va insofning tantana qilishiga ishonch 
uyg'otishi ju d a muhim tarbiyaviy mohiyatidan dalolat beradi. Bebaho asarlari bilan 
dunyoga m ashhur b o 'lg an Alisher N avoiy. Hamid O lim jon, O ybek kabi yozuvchi 
va shoirlarning tarjimai holidan ma'lumki, ularning buyuklik shohsupasiga 
ko'tarilishlarida xalq ertaklari cheksiz ruhiy oziq bergan. Ertakning tarbiyaviy
9
М иртурсунов З.Ф. Узбек халк педагогикаси. - Гошкент: Фан, 1973 - 296.
Исмоилова М.Э. Халк куш иклари воситасида укувчиларнинг маънавий-ахлокий фазилатларини 
шакллантириш. Пед.фан.ном. ... дисс. - Тошкент, 2006. - 27 б.
210

---

ahamiyati xususida professor N.Ortiqov yozadi: “Oia-onalcirning tunda uyqu 
oldidan aytib bergan ertaklaridan farzandlari ruhiy oziq olganlar, hayotdagi va