O zbek iston respublikasi oliy va 0 ‘rta maxs*js ta’lim vazirligi
|
14-PSIXOLOGIY-E-.G-Goziyev-2011-Darslik
|
bajarish dcgan m a ’n o anglatadi) uni qurshab turgan jonli
va jonsiz tabiat ajoyibotlarini jismoniy va ijtimoiy vositalar orqali egallash u c h u n xizm at qiladi. X u dd i s h u n g a o ‘x s h a sh o ‘zligini a n g la s h ja ra y o n i insoniyatning b a rc h a tarixiy va cvolutsion (lotincha evo- lutio — tabiiy ravishda o ‘zgarish) taraqqiyoti davrlariga xos xususiyat sanaladi. Ibtidoiyjam oa davrida kishilarning kuch- quvvati, asosan, y ash ash u c h u n kurashga va tashqi d u n y o - ni egaliashga sa rfla n g a n . Keyinroq csa tabiat haqidagi dastlabki bilimlar — tajriba va sahoqlar orqali o'zlashtirilgan. A jdodlarimiz olovni k a s h f qilganlar, yovvoyi hayvonlarni ovlaganlar, tabiat n e ’m atlarid an b a h ra m a n d boMganlar va shu tariqa tabiat bilan tanisha boshlaganlar. M oddiy dunyo- ning saxiyligi, tabiat e hsonlari va ofatlari t o ‘g‘risida, hay- v o n o t olam ini niadaniylashtirish (xonakilashtirish), yer ilmini o ‘rganish b o ‘y ic h a bilimlarning t o lplanishi natijasida inson tabiat bo qim a n d a lig id a n qutula borgan soniyadan e ’tib o rau o ‘zligini (kim ligini) anglash im koniyati tug‘ila boshlagan. Lekin u davrdagi od am lar o'zligini om ilkor sifatida t a s a w u r e ta o hna g a n la r. Insoniyat taraqqiyotining tarixiy bosqichlarida kishilarda ichki ruhiy imkoniyatlar yuzaga kelib, tu g 'n ia may! va layoqat alom atlari asta-sekin iste’dodga, qobiliyatga aylana borgan. B u ja ra y o n birining o ‘rniga ikkinchisi k o ‘r - k o ’rona (y u n o n ch a m echanike — qurol yoki sodcia ta rzd a demakdir) yuzaga kelganligini bildirm ay, balki, a k s in c h a , m urakkab sifat o'zgarishlari, organlarning tak om illashu v i, tajribada t o kplangan bilimlar orqali tartibga solina yotganligini ifodalaydi. Insonning H j i s m o n i y (b io lo g ik ), ru h iy (p s ix ik ), ijtim o iy ( s o t s ia l ) rivojlanishi natijasida Yer k u rra sid a tashqi d un yo , ichki d u n y o , m a ’naviyat, yozuv, fan, adabiyot, s a n ’at, t e x n ik a yaratilgan. Bularning z a m irid a in so n tafakkuri, ongi, a q l - zakovati, kuchli irodasi, m u s t a h k a m xarakteri ( y u n o n c h a xa ra kte r — qiyofa, xM'tordegani), ijodiyoti, xayoloti y o tad i. Insoniyat taraqqiyotining m u ay y a n bosqichida o d a m o ‘zini hayajonlantirgan, taajjubga solgan savollariga javob izlay boshlaydi. Buning natijasida „ I n s o n qanday fikrlaydi?“ , „ O d a m q a n d a y yangilik yaratishi m u m k in ? “ , „Ijod qilish qay y o ‘s in d a p a y d o b o i a d i ? “ , „ A q l-z a k o v a tn in g o lzi n i m a ? ‘\ „ I n s o n g a u n in g i c h k i r u h iy d u n y o s i q a y s i q o n u n la r asosida b o ‘y su nad i?‘\ „ In s o n o ‘ziga o ‘zi t a ’s ir o ‘tkaza o la d im i? “ , , , 0 ‘z g a la rg a -c h i? “ kabi i n u a m m o l a r yechim ini topishga kirishadi. Bularning barchasi psixologik bilim larning tugMlish nuqtasini vujudga keltirgan b o i i b , a na sh u d a q iq a d a n bo shlab i n s o n o ‘zini o ‘zi a n g la d i. Binobarin, psixologik bilim larning nam o y o n b o ‘lishi o ‘zini o kzi anglash omiliga aylanadi, u la r tob o ra uyg‘u n lash ib , mutanosiblashib borib, izchil, uzluksiz aloqaga o ksib o ‘tad i. Bu esa in so n iy a tn in g beq iyo s y u t u g ki — t a f a k k u r n i n g kashf qilinishiga olib keldi. Avvallari uning fikri, xayoli tashqi d u n y o n i egallashga qaratilg an b o ‘lsa, tafakkur k a s h f q i l i n g a n d a v r d a n b o s h l a b s u b y e k t — o b y e k t ( i n s o n fikrlashi tashqi olam ga q a ra tilg a n ) m unosabati o ‘m i n i , subyekt (inson n in g fikri o ‘zini o ‘zi anglashga y o ‘naltiril- gan) m unosabati egailay bo rad i. D c m a k , inson ob yektiv dun y o n i subyektiv tarzda aks ettirish orqali o kzini o 'z i tadqiq qilishdek niurakkab ishni am alga oshirishga q a r o r qiladi. S h u bois psixologiya fa n in in g vazifalari k o i a m i kengaydi, takom illashdi, ichki ta r k ib d a keskin burilish yasaldi, psixologiya o ‘z p redm etig a insonni ilmiy jih a td a n o ‘rganishdan tashqari, o'zini o ‘zi anglashini h am kiritdi. Psixologiya fani boshqa fan sohalaridan ainaliy, tatbiqiy jih a tla ri bilan farqlanadi h a m d a ijtim o iy t u r m u s h n i n g barch a jabh alarida bcvosita q a tn a s h a d i va ularga m u ay y a n darajada t a ’sir 0 ‘tkazadi. Psixologiya fani boshqa fan s o h a - laridan o ‘z tatbiqiy m a ’lumotlari, natijalarining ko'pqirrali va k o ‘pyoqlamaligi bilan ajralib turadi va u m utlaqo boshqa sifat k o ‘rsatkichiga ega. Ayniqsa, o ‘zini o ‘zi boshqarish jihati bilan alohida ah a m iy at kasb etadi. U tabiatni o'rganish ilm idan farq qilib, o ‘z in in g psixik jarayonlari, funksiyalari, holatlari, hissiyoti, irodasi, xarakteri, te m p c ra m e n ti kabi- larni boshqarishda o ‘z ifodasini topadi. Hozirgi k u n d a j a h o n psixologiyasi fani o ‘zini o ‘zi bosh qarish va kamol to p tiris h , o'zini o ‘zi qoMga olish, o'ziga o ‘zi buyruq berish, o ‘zini o ‘zi tarbiyalashga doir boy ma- teriallar t o ‘plagan. Bu, o ‘z navbatida, inson m unosabati, maqsadi, holati va kechinm alarining o ’zgarishi va yangidan y a ra lis h i h a q i d a i l m i y - t a t b i q i y m a ’l u m o t l a r b c r a d i . kundalik tu rm ush psixologiyasi rang-barangligini t a ’minlab tu r a d i .\Psixologiya fani inson psixikasini aniqlash, shakl- lantirish , yangi s h a r o i tg a k o ‘ch irish , k a m o l top tirish, rivojlanish d in am ik a sin i t a ’minlash, yangi sifat bosqichiga o'tish ini qayd qiiish imkoniyati borligi bilan o 't a amaliy, tatbiqiy fanga ay lan g an d ir. Psixologiya fani sohalari uning amaliyot u c h u n m u h i m ahamiyat kasb etishidan dalolat beradi (h u q u q sh u n o slik psixologiyasi, klinik psixologiya, m eh n a t psixologiyasi, savdo psixologiyasi, sotsiai psixo logiya, pedagogik psixologiya, maxsus psixologiya, sport psixologiyasi va ho k azo). Psixologiya amaliy, tatbiqiy jihat- d a n o ‘z p redm etig a ega b o ‘lib, amaliy sotsiai psixolog, m uh an dis psixolog, oilaviy psixoterapevt, tibbiyot psixo- logi, m aktab psixologi kabi sohalarni o ‘z ichiga qam rab olgandir. Yuqorida bildirilgan fikrlarga yakun yasab. shu narsani alo h ida t a ’kidlab o ‘tish kcrakki. psixologiya fani k o i in a tarixga ega b o ‘lsa-da, u hali navqiron fan sanaladi, chunki ilmiy psixologiya faniga nemis psixologi V. Vundt tomonidan 1879- yilda Leypsig (G erm aniy a) universitetida birinchi ekspcrimental laboratoriya ocliish bilan asos solingandi. Shuning uchun endigina reflcksiyani (lotincha tvjlexus — o'ziningruhiy Download Do'stlaringiz bilan baham: 
|