“Milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o‘sish sur’atlarini ta’minlash: muammolar va yechimlar”
194
zayomlaridan tushgan pul, davlat mulkini sotishdan yoki ijaraga berishdan kelgan mablagʻlardan
shakllanadi. Davlat byudetiga kelib tushgan daromad jamiyatga ijtimoiy xizmatlar, masalan, milliy
xavfsizlikni taʼminlash, jamoat tartibini saqlash, atrof-muhitni himoya qilish, aholining kam ta’minlangan
qatlamiga yordam berish, aholiga bepul ijtimoiy xizmatlar koʻrsatish kabilarga mamlakatning salohiyatidan
kelib chiqib oqilona taqsimlanadi. Agarda byudjet xarajatlari uning daromadidan ortib ketsa, byudjet
taqchilligi, yaʼni kamomadi yuzaga keladi. Kamomad miqdori mamlakat yalpi milliy mahsulotining 3-3,5%
ga teng boʻlishini meʼyoriy holar deb hisoblash mumkin. Byudjet kamomadining gʻoyat oshib ketishi
byudjet xarajatlarini qisqartirilishiga sabab bo’lishi mumkin. Davlat byudjeti odatda, joriy yilda kelgusi yil
uchun tuziladi. Iqtisodiy beqarorlik sharoitida u chorak yoki yarim yilga tuzilishi ham mumkin. Davlat
byudjeti hukumat tomonidan tuziladi va yuqori qonun chiqaruvchi organ (parlament) tomonidan
tasdiqlanadi.
Mavzuning dolzarbligi. Ma’lumki, jamiyat hayotini yaxshilash, uni tubdan isloh qilish uchun
davlatning byudjeti juda katta ahamiyat kasb etadi. Ba’zi mamlakatlar byudjetni oqilona taqsimlagan holda,
rivojlanishga erishsa ba’zilarida buning teskari holati kuzatiladi. Buning asosiy sababi shuki, rivojlangan
mamlakatlarda byudjet bo’yicha pullar taqsimlangandan so’ng, to’g’ridan to’g’ri manzilga yetib boradi.
Muvaffaqiyatga erishmagan mamlakatlarda esa ma’lum bir sohaga yo’naltirilgan mablag’ dastlab bir
nechta korxona yoki tashkilotdan o’tib ko’zlangan sohaga yetib boradi va bu vaqt oralig’ida ma ‘lum bir
shaxslar va tashkilotlar tomonidan ajratilgan mablag’ni noqonuniy o’zlashtirish holatlari vujudga keladi.
1-diagramma
Do'stlaringiz bilan baham: |
