Obodonlashtirish va transport

2.4-rasm.
Yuqori, o 'rta va past bosimli shahar gaz ta ’m inoti gaz 
quvurlarining joylashish ko'rinishi:
1—tashqaridan keluvchi uzluksiz gaz quvuri; 2—gaz taqsim cti 
markazi; 3—o 'rta bosimli gazni tartibga soluvchi markaz; 4 -p a s t 
bosimli gazni tartibga soluvchi markaz; 5—yuqori bosimli gaz 
quvuri; 6—o 'rta bosimli gaz quvuri; 7—past bosimli gaz quvuri.
44

---

Ushbu markazda gazning bosimi shahar ta’minotining talabiga 
qarab kerakli miqdorda pasaytiriladi, shundan so'ng katta bosimda 
gaz tarm og'iga gaz uzatilib, tarm oq esa shahar bo'ylab halqasimon 
shaklda quriladi. Ushbu tarmoqning gazni tartibga solib turuvchi 
punktlan orqali iste’molchiga uzatiladi. Shahar gaz quvurlari 
quyidagi turkumga bo'linadi: yuqori, o'rta va past bosimdagi gaz 
quvurlari; abonent bo'yicha xizrnat qiluvchi tarqatuvchi tarmoq 
orqali iste’molchiga uzatadigan gaz quvurlari; binolar ichkarisidan 
o'tkazilgan kerakli uskunalarga xizmat qiluvchi gaz quvurlari. 
Shahar hududida esa butun shaharga xizmat qiluvchi ko'cha gaz 
quvurlari, turar joy maskanlari gaz quvurlari, turarjoy maskan- 
larining ichki gaz quvurlari va mahalliy gaz quvurlari.
Gaz quvurlari uchun quyidagi bosimlar belgilab qo'yilgan 
(kgs/sm2), past 0,05 gacha, o'rtagacha 0,05dan 3 gacha yuqori 3 
dan 12 gacha. Turarjoy binolari va jamoat binoalari hamda 
kommunal 
xo'jalik 
iste’molchilari 
past 
bosimli 
gaz 
bilan 
ta’minlanadi. 
Sanoat 
korxonalari, 
issiqlik 
ishlab 
chiqarish 
markazlari esa o'rtacha gaz bilan ta ’minlanadi.
Gaz quvurlari qanday bosimda bo'lishdan qat'i naza; 
shaham ing ko'chasi va yo'llari tagida joylashtiriladi. Quruq gaz 
o'tkaziladigan gaz quvurlari yerning muzlash qatlamida yoki undan 
yuqori sathda joylashtiriladi. Namli gazlar esa yerning muzlash 
qatlamidan chuqurlikda joylashtiriladi. 
Ushbu talabdan kelib 
chiqqan holda shahar ko'chasi qoplamasining sifatiga qarab 
ulam ing chuqurligi 0,8 metrlikdan chuqurlikda bo'lishi talab 
qilinadi. Shaharda joylashgan gaz quvurlarining har 200 metr 
r^asofasida gazning miqdorini nazorat qilish va o'lchash punktlari 
joylashtiriladi.
G az quvurlarini qurishda yaxlit holdagi po'lat quvurlari hamda 
nometall quvurlar polietilin, miniplast va asbessement quvurlaridan 
foydalaniladi. 
Po'lat 
gaz 
quvurlari 
uchun 
ulam i 
har 
xil 
yemirilishlardan va qochma elektr ta ’siridan saqlash maqsadida 
maxsus qoplam alar vositasida quvuming tashqi tanasi himoya- 
lanadi.
Issiqlik ta ’minoti shahaming maishiy xizmat-xo'jalik va sanoat 
iste’molidan kelib chiqqan holda ulam i issiqlik bilan ta ’minlaydi. 
Hozirgi kunda deyarlik barcha shaharlarda markazlashtirilgar 
issiqlik ta’m inoti silsilasi 
faoliyat ko'rsatib shaham ing injenerlik 
obodonlashtirilishida muhim ahamiyatga ega bo'lib hisoblanadi. 
Markazlashtirilgan issiqlik ta’minoti birinchi navbatda ko'p qavatli 
binolar uchun katta qulayliklar yaratadi. Markazlashtirilgan issiqlik
45

---

ta’m inotidan binolam i isitishda, undagi havoni va shamollatish 
tizimini ta ’m inlashda issiq suv bilan ta ’minlashda, shuningdek, 
birgalikda sanoat talablarini qondirishda sarf qilinadi.
Markazlashgan issiqlik ta ’minotining shaharda Ь аф о etilishi 
kichik-kichik isitish uskunalarini bartaraf etishga olib kelib shahar 
atrof-m uhitini yaxshilashga xizmat qiladi. Isitish silsilasining isitish 
bilan t a ’m inoti shamollatish, havoni m o‘tadillashtirish va issiq 
suvga b o ‘lgan binolardagi bir-biriga bog‘liq bo'lgan 3 ta holatni 
yaxshilashga xizmat qiladi. Ular issiqlikni berishga tayyorlovchi, uni 
uzatishga va undan foydalanishga xizmat qiladi. Shuning bilan 
birgalikda ushbu silsila 3 ta qismdan iborat: issiqlik manbayi, 
quvurlar tizim i, issiqlikni tarqatuvchi uskuna. Issiqlik ta ’minoti 
silsilasini quyidagicha tasvirlash mumkin: ta ’sir radiusi bo'yicha, 
issiqlik m anbayining turi bo'yicha, tanasida issiqlik miqdorining va 
uning o'tkazish turi bo'yicha. T a ’sir radiusi bo'yicha issiqlik 
ta ’m inoti issiqlikni uzatish bo'yicha va iste’molchilaming soniga 
bo'linadi. U lar mahalliy, markaziy va markazlashtirilgan bo'ladi. 
M ahalliy issiqlik ta ’m inoti silsilasiga yuqoridagi 3 ta ta ’kidlangan 
tarm oq bilan birgalikda xonada qo'shim cha isitish uskunalari, ya’ni 
gaz va elektr bilan ishlaydigan isitish uskunalri ham yordam qiladi.