Очилов сардор хабибуллаевич

 
1.4. Мушакларнинг ўзаро харакатини белгиловчм омиллар 
Спортда фақат битта мушакни ишлатиб ҳаракатларни бажа- 
риш мумкин эмас. Ҳар қандай ҳаракат масаласини ечиш учун кўп 
мушаклар ѐки мушаклар гурухлари иштирок этади. 
Кучнинг салоҳият базаси асосан кўндаланг кесишган мушак 
тўқималаридан, мушакларнинг ҳажмидан, мушакларнинг тузилишидан ва 
мушак ичидаги мувофиқлашлардан иборат бўлади. Бу яна шуни 
билдирадики, асаб тизими аниқ ҳаракат вазифаларини ечиш учун 
мушакларни ишлатишга қаратилади.

---

Ҳаракатдаги мушак ва мушаклар гуруҳининг бу ўзаро фаоллиги 
мушаклар аро мувофиқлаш деб аталади. У доим маълум бир ҳаракат тури 
билан боғлиқ бўлиб, бир ҳаракатдан иккинчисига ўтмайди. 
Антогонист мушаклар бир вақтда иккита қарама-қарши йўналишда 
фарлият кўрсатади. Синергист мушаклар ҳамкорликда маълум бир 
ҳаракатни амалга оширади. Синергист ва антогонистлар ўзаро фаолият 
юритадилар. 
Тезкорлик ва кучлиликда орқа билан ѐтган ҳолда, қўл тўғирланади ва 
юқори қаршилик енгилади, шу билан бир вақтда импульсларда бирга 
ишлаѐтган трицепс ва мушаклар бирлигининг имкониятларидаги 
харакатлар сони максимал тезлашади. Импульслар сериясида ва қисқариш 
бошланганда блокировка сигнали келади, шунингдек, мушак тўқималари 
ҳеч қандай бошқарувсиз кисқариб боради. Двигател бирликларидаги 
сигнал блокировкалари ҳаракатда антогонист бирликлар билан боғлик, 
шунинг учун куч йўқотилмасдан, ҳеч тўсиқларсиз ҳаракат бажарилади. 
Штангани оддий кўтаришда мушаклар фаоллигининг дастлабки 
портлаши амалга ошади, чунки синергист мушак қисқаради, антогонист 
мушак эса кучсизланади. Бу қўл-оѐқ ҳаракатининг тезлашувига олиб 
келади. Кейин тинч оралиқ давр келади. Бу даврда антагонист қисқариши 
муносабати билан қўл-оѐқ ҳаракати секинлашад. Ҳаракат охирида мушак 
— адррагонистнинг кучайиши бу ҳаракатни тўхтатиш керак. 
Синергист ва антагонист ишидаги бу келишувчилик мушаклар 
чўзилишига боғлиқ. Чўзилган мушакларнинг афзаллиги шундаки, улар 
тинчлик ҳолатида бироз кучланган бўлиб, (ўз ўзунлиги мувофиқлашининг 
тахминаи 15%) бу дастлабки ҳолатдан катта кучини ривожлантиришта 
қодир бўлади. Бошқа томондан улар ҳаракатларни катта амплитуда билан 
амалга оширади. Бу эса тезлашувнинг узунроқ йўлини ва кучнинг мавжуд 
потенциалини қўллаш имкониятини беради. Катта амплитуда билан 
ҳаракатларни юмшоқроқ, эгилувчан ва равон амалга ошириш мумкин, 
чунки антогонистлар уларни кечроқ тормозлашни бошлайди. 

---

Ҳаракатда қанча кўп мушаклар ѐки мушаклар гуруҳи иштирок этса, 
ҳаракат шунча мураккаблашади, қувват машқларини бажариш учун 
мушаклараро мувофиқлаш шунча катта рол ўйнайди. 
Ҳар хил спорт турларининг машғулотлари амалиѐтида мураккаб 
техник ҳаракатлар алоҳида қисмларга (элементларга) бўлинади. Бундай 
ҳаракатнинг мақсади қувват машғулотси орқали мусобақа фаолиятининг 
амалга оширишда бевосита иштирок этган мушак гуруҳларини
ривожлантиришдир. Бу мушак гурухдарини кучайтириш махсус машқлар 
ѐрдамида амалга оширилади. Машқлари тузилиши мусобақа машқлар 
структурасининг бир қисмигагина мос келади. Мураккаб бўлмаган махсус 
машқлар ѐрдамида мусобақа фаолмятида иштирок этаѐтган мушакларни 
қаттиқ кучайтириш ва шу орқали уларни самаралироқ ривожлантириш 
мумкин. 
Мушак гуруҳлари махсус машқдар ѐрдамида яхши мослашади ва 
мустахкамланиб, шу спорт тури учун махсус ўқитиш техникала-рини талаб 
қилади. Агар мушаклар етарлича яхши ривожланмаган, уйғунлиги 
бузилган бўлса, қийинчиликлар пайдо бўлади. Масалан, ядро улоқтириш 
спортида махсус машқлар ѐрдамида қўл ва оёқларнинг мушак буки/шш 
жойларида куч купайтирилади, лекин гавда мушакларига эътибор берилмайди. 
Бу эса мушаклар мослашувига жиддий бузилишига олиб келади. 
Агар мушаклар ўртасидаги мослшув қўйилган талабларни бажармаса, 
мушакларнинг бошланғич синергисти фаолиятсизлигидан кейинги 
тўсатдан ҳаракати биоэлектрик кучларни йўқотади, яъни кучларнинг 
тормозланиши эртароқ уланса, жуда катта куч йўқотишга тўғри келади. 
Булардан фарқ қилган ҳолда, мушаклар ўртасидаги мослашув даражаси 
юқори бўлиши учун ҳаракат силлиқ, бир меъѐрда, аниқ бажарилса, кучлар 
тежаб қолинади. Яна шуни айтиш керакки, мушаклар орасидаги ўзаро 
ҳаракат қовдага кўра, текширилган ҳдракатларда яхшиланади. 
Кучнинг юқори потенциал базасини дастлабки шарт-шароитлар 
ташкил қилади, лекин бунга, яъни ҳаракатни бутун кучи билан бажаришга 

---

ҳам ишонч йўқ. Қачонки спортчи ўзининг потенциал кучини маълум 
мақсадларда ишлатса, мушаклар орасидаги мослашув ҳаракатга мое 
келсагина тушуниб етади. 
Спорт билан шугулланган кишиларнинг шуғулланмаганл ардан 
спортчидан фарқи шундаки, унинг нафақат мушаклари кўп балки, улар 
спортда юқори натижаларни қўлга киритишда ўз потенциал кучларини 
тўгри ишга соладилар, ва ютуқларга эга бўладилар