Oddiy va murakkab efirlar

Kimyoviy xossalari. Efirlar oddiy sharoitda reaksiyaga kirishmaydigan barqaror moddalardir. Ular ishqor va suyultirilgan kislotalar ta’sirida o’zgarmaydi, shuning uchun ko’pgina kimyoviy reaksiyalarda erituvchi sifatida ishlatiladi.
Oddiy efirlar konsentrlangan kislotalar ta’sirida tuzga o’xshash moddalarni hosil qiladi. Ular beqaror bo’lib, oksoniy birikmalar deb yuritiladi:
⁺
CI^-

Oddiy efirlar konsentrlangan yodid kislota ta’sirida spirt bilan galogenalkilga parchalanadi.

R – O – R’ +HI ROH + R’I
Agarda shu reaksiya qizdirish bilan olib borilsa , ikki molekula galogen alkil hosil bo’ladi.
R – O – R’ + 2HI RI + R’I + H₂O
Bu reaksiya analitik kimyoda – OCH₃ va – OC₂H₅ funksional guruppalarni aniqlashda ishlatiladi. Oddiy sharoitda efirlarga ishqoriy metallar ta’sir etmaydi. Shuning uchun efirlar natriy metali bilan quritiladi.
Yuqori temperaturada efir natriy ta’sirida alkogolat va metallorganik birikmalarga parchalanadi:

R – O – R’ + 2Na R – ONa + R’Na

Ayrim vakillari .
Dietil efir ( etil efir , efir , sulfat efiri ) sanoatda etil spirit bilan konsentrlangan sulfat kislota aralashmasini maxsus apparat – efirizatorda 130 – 140 ^oC da qizdirib olinadi.
C₂H₅OH + HOSO₃H C₂H₅ OSO₃H + H₂O etil sulfat
C₂H₅OSO₃H + C₂H₅OH C₂H₅ – O – C₂H₅ + HOSO₃H
Dietil efir 35,6^oC da qaynaydigan , rangsiz , o’ziga xos hidga ega bo’lgan yengil alangalanuvchi , uchuvchan suyuqlikdir.

Dietil efir “efir “ nomi bilan tibbiyotda (ko’p miqdorda) narkoz uchun ishlatiladi. Narkoz uchun ishlatiladigan efir mutlaqo toza bo’lishi kerak. Efir vaqt o’tishi bilan yorug’lik ta’sirida havo kislorodida oksidlanib , quyidagi moddalarga parchalanadi ( bunday efirni ishlatib bo’lmaydi) .

Hosil bo’lgan moddalar ichida dioksietilperoksid zararli hamda portlovchidir. Shuning uchun bunday efirlarni tozalamasdan ishlatib bo’lmaydi. Peroksidlardan tozalash uchun temir (II) sulfat eritmasi bilan yuviladi, so’ngra quritiladi va haydaladi.