Oila psixologiyasi akadem ik litsey va k asb-h u n ar
«nizolar qisman hal qUinadigan -> zo'riqishlarning
Download 10.87 Kb. Pdf ko'rish
|
46-Oila-psixalogiyasi-2008-y-Oquv-qollanma
|
«nizolar qisman hal qUinadigan -> zo'riqishlarning
kuchayishi -> yangi nizoning yuzaga kelishi -> ular yana qis man ha! qilinishi » z a n jirid a g i o ilalar bu t o 'r t tu r o ila la r ichida e n g x arak terlisi va jid d iy e ’tib o r talab q ilin adiganidir. C hu n k i a y rim o ila la r (4 -to ifa ) e r - x o tin m unosabatlari y o m o n lig i, n iz o la r c h u q u rla sh u v i, z o ‘riq is h la r keskinlashuvi (h a tto ayrim h ol- la r d a a rz im a g a n n a rs a la r ) tu fay li b u zilib k e tish i m u m k in . A lb a tta , ajralish h odisasi b u nikoh oila m u n o sa b a tla ri uchu n a y a n c h li. A yniqsa, b u n d a y hollard a oilada farz a n d la r b o ‘lsa, u la r o ta siz yoki o n a siz q o lish ad i. A jralishdan s o ‘ng h a r ikki t o m o n n i n g ijtim o iy a h v o li k esk in lash ad i. L ek in b irin c h i m a ro ta b a oilasi buzilgan o d a m kelgusi safar o ‘z xato larin i tu za - tis h i, b a lk im k e y in c h a lik « o ‘z ten g in i to p ib » b axtli hay ot k e c h irib ketishi ham m u m k in d ir. B iroq 3-to ifa o ila la m in g o ‘zbek etnosi u c h u n xarakterli y a n a b ir jih a ti shuki, o ‘zb e k la rd a , shun ingdek, tojik, q irg ‘iz, q o z o q la rd a ham o ila la rn in g buzilib ketish hollariga boshqa, y e v ro p a xalqlarida boM ganiga nisbatan salbiy m u n o sab atlard a b o ‘lish a n ’an alari k u c h li. Y a ’ni ajralish ja m o a tc h ilik fikriga k o ‘ra q o rala n ad i. B u n in g u stig a o kzbek oilalarid a q a rin d o sh - u ru g ‘ch ilik nikohlari b o s h q a q ardosh m illatlar o ilalariga q ara- g a n d a k o ‘pro q u c h ra y d i. M ab o d o bunday o ila la rd a e r-x o tin m u n o sa b a tla ri kutilg an ta r z d a rivojlanm asa, y a ’ni u lar nizo- ja n ja lli, b ir-b irlarin i tu sh u n m a y d ig a n , b ir-b irlarig a m os tu sh - m a y d ig a n , psixologik q o v u s h a olm aydigan b o ‘lsalar h am «oila b u z ilm a s in » , « q a rin d o s h -u r u g ‘chilik uzilm asin» q ab ilid a ish tu tib , q a n d a y qilib b o ‘lm a sin oilalarni saqlab qolishga harakat q ilin a d i. H o zirgi vaqtda n ik o h -o ila m unosabatlari z a m in id a yuzaga k e la d ig a n noxush h o d isa la r, h a r xil asab b u zilish lar kasallik- la rn in g kelib ch iq ish i, h a r xil jin o y atlar, q o tillik lar, o ‘z joniga q asd q ilish , x iyonat, b o la la r tarbiyasining buzilishi va shu kabi q a to r k o ‘ngilsizliklarning aksariyati shu 3-toifa oilalariga to ‘g ‘ri k e la d i. S h u n in g u c h u n h a m nafaqat yoshlarim iz balki faoliyati b e v o sita n ik o h -o ila m u a m m o la ri bilan bo g‘liq b o ‘lgan m u- ta s a d d i x o d im lar, m a h a lla , hokim iyat vakillari, k a tta yoshdagi- la r h a m hozirgi z a m o n o ila sin in g ijtim oiy psixologik xusuiyat- lari, e r-x o tin nizo lari, oilaviy n iz o la r psixologiyasi h a q id a te - gishli m a ’lu m o tla rg a ega b o ‘lis h la ri m aq sa d g a m u v o fiq d ir. Y oshlarim iz esa e r-x o tin n izo larin i jid d iy , ayan ch li o q ib a tla rg a olib keluvchi: ajratuvchi «m en» x arak terid ag i « c h e g a ra la n m a - gan» tu rla rid a n ogoh b o 'lish i, o ‘z h a y o tla rid a shu to ifa n iz o - larning yuzaga keltirm aslik, u la rn in g o ld in i olish va b a r ta r a f e tish b o ra s id a z a ru r b o ‘lgan b ilim va m a 'lu m o tla r g a e g a b o klishlari lozim . 8 .2 . O T A -O N A L A R V A F A R Z A N D L A R 0 ‘R T A S ID A G I N I Z O L A R B unday kelishm ovchiliklar u c h u n z a m in b o ‘lib q u y id a g ila r xizm at qiladi. 1. D u n y o q a ra sh la r orasidagi m av ju d farqn ing h iso b g a o lin - masligi. 2. Y o sh larn ing b o ‘sh vaqtini m u staq il tashkil e tish i, d o ‘st- lar tan lash d ag i m ustaqilligi, h issiy o t sohasidagi m u sta q illig i, m odaga, bugungi kun talabiga m o s k iy in ishi, kasb ta n la s h d a g i m ustaqilligi, u m r y o ‘ldoshi ta n la s h d a m ustaqillik u c h u n o ta - o n alari bilan b a ’zan kurash o lib b o ris h n in g xush kelm asligi. 3. O ta -o n a la r ichkilikka ru ju q o 'y ish i yoki o r - n o m u s n i yig‘ishtirib q o ‘yib, buzuqchilik qilish i. 4. B a'zi bolalarni m eh n at q ilish g a o ‘rgatilm aganligi va b u - ning o q ib atid a yengil-yelpi h a y o t k ech irish g a o 'rg a n ib q o lish i. 5. A yrim yoshlarning fa rz a n d lik b u rc h in i u n u tib q o kyishi va hokazo. 6. O ta -o n a la rn in g p six o lo g ik -p e d a g o g ik b ilim sa v iy a la ri yetarli d arajad a emasligi n a tija sid a yuzaga kelad ig an k e lish m ovchiiiklar. O ta -o n a la r va bolalar m u n o sa b a tig a oid y u q o rid ag i kabi k a m c h ilik la r n a tija sid a o ila d a n h a lo v a t y o ‘q o la d i, o ‘rta g a sov uqchilik tu sh ad i. F arzan d lik b u rc h in i b ajarm aslik u y o q d a tu rs in , h a tto , ich ib kelib, o ta - o n a s ig a q o ‘l k o 4 a r a d ig a n farzan d lar, o ta -o n a sin i s h a rm a n d a q ilay o tg an su y u q o y o q fax sh - parastlar borligiga nim a deysiz? B a’zi o ta -o n a la r bolalarda 3, 6 , 13— 14 y o sh lard a m u q a r r a r rav ish d a b o ‘lib o ‘ta d ig a n k riz is la rn i b ilm a y d ila r. B u y o sh b o sq ic h la rid a b o la ru h iy atid a y a n g i psixologik q o ‘s h ilm a la r yuzaga keladi. Bu esa u larn in g k a tta la r, ju m la d a n o t a - o n a la r b ila n b o lg a n m u n o sa b a tla rid a ko‘zga tash lan ad i. Buni sezm a- g a n b a 'z i o ta -o n a la r « b o lam nihoyatda q aysar, quloqsiz b o ‘lib q o ld i» , d e b o ‘y lay d ilar v a shikoyat qilishga tu sh ad ilar. Bunga q a rsh i o ‘zlarich a c h o ra -ta d b iria r belgilashlari natijasida o ta -o n a v a b o la b ir-b irla rin i tu sh u n o lm a y qoladilar. B olaning o ta -o n a - d a n b ezish hollari k u z a tila d i. 8 .3 . Q A Y N O N A -K E L IN 0 ‘R T A S ID A G I N IZ O L A R O ilaga yangi tu sh g a n k elinlarning k o ‘pchiligi yuzaga ke- la d ig a n b a ’zi q iy in c h ilik la rn i osonlik b ila n yengib, kelinlik v a z ifa la rin i k o ‘n g ild a g id a y ep lab k e ta d ila r, q a y n o n a la rin i r o ‘z g ‘o r tash v ish la rid a n xalo s qiladilar, tezd a u larn in g m ehriga s a z o v o r b o ‘ladilar. Q a y n o n a la r ham b u n d a y kelinni «qizim» d e b b a g ‘rilariga o la d ila r, bilm ag an in i o ‘rg atadilar, qiynalganida y o rd a m b e ra d ila r, h a y o tiy y o ‘l-yo‘riq k o ‘rsatadilar. U larga uy- r o ‘z g ‘o r ish larid a va b o la la r tarbiyasida y aqin k o ‘m akdoshga a y la n a d ila r. Biroq h a y o td a q ay n o n a-k elin o rasid a turli t o ‘q- n a s h u v la r h am so d ir b o ‘lib tu radi. G a p q a y n o n a -k e lin o ‘rtasida b o r a r e k a n , sh u n i a y tib o ‘tishim iz lozim ki, bu m asala azal- a z a ld a n o d a m la rn in g , in so n iy atn in g atoqli n am o y a n d a la rin in g d iq q a t e ’tib o r id a b o ‘lib kelgan m u a m m o la rd a n b irid ir. J u m la d a n , X IX a srn in g ikkinchi yarm ida y ashab ijod etgan s h a rq m u ta fak k irla rid a n biri A hm ad D o n ish o kzin in g «N avodir u l-v a q o e » ( N o d ir v o q e a la r) nom li k ito b d a q a y n o n a -k e lin n iz o la ri h a q id a y o z a r e k a n shunday deydi: «Q aynona-k elin n iz o la ri b u n d a n o lding i o ilalard a ham b o ‘lgan, h o z ir ham b o r va b u n d a n keyin h am b o ‘ladi. U lar d o im o u rishaveradilar. U lar n im a u c h u n u rish a d ila r? C h u n k i u lar nim a u c h u n urishishay ot- g a n lik la rin i o ‘zlari h a m bilm aydilar. S hu nin g u c h u n u rish ad i lar». D em ak bu o ‘rin d a qay n o n a-k elin n izo lari, sabablarini a n iq la s h , u larn i b a rta ra f e tish alohida aham iy atg a m olik m asala e k an lig i k o ‘rinib tu rib d i. B unday kelishm ovchiliklarni keltirib c h iq a ru v c h i sab ab la rd a n ay rim larin i k o ‘rib ch iq am iz. 1. B a’zi q izlard a n ik o h g ac h a oilaviy hayotga, q aynonaga, q a y n o n a -k e lin m u n o sa b a tla rig a nisbatan salbiy tasavvur shakl- la n g a n b o ‘ladi. A y n iqsa, yo sh lar q ay n o nani o ld in d a n faqat sal b iy q iy o fa sifatida tasa v v u r qiladilar. K eyin esa oila qurib, ta sa v v u rid a g i e m a s, b a lk i hayo td agi q a y n o n a b ila n yashay b o sh la y d ila r. O q ib a td a u la r o ‘z tasavvuridagi qay n o n ag a xos b o lg a n k am ch ilik va illatlarni hay o td ag i q a y n o n a d a n a x ta ra bosh layd ilar. B orini-ku to p ish lari a n iq , h a tto y o ‘g ‘in i h a m to p ish g a h a ra k a t qiladilar. C h u n k i tasavvurlari u la rn i a ld a g a n in i ta n olishn i istam aydilar. H a y o td a kam chiliksiz o d a m b o ‘lgan em as, boM m aydi h a m . Ideal q a y n o n a , ideal kelin ham b o ‘lishi m u m k in em as. K elin lar o 'z la ri tushgan y a n g i oila a ’zolariga ilk ta a s s u ro t a so sid a b a h o berish g a o s h iq m a s lik la ri lo zim . A ks h o ld a , p ash sh ad an fil yasash ham h e c h g ap em as. K e lin la r o g lir- b o siq , s a b r-to q a tli b o ‘lish lari, iloji b o ric h a o ‘zla ri tu s h g a n x o n a d o n a 'z o la rin in g yaxshi to m o n la rin i ko ‘rishga in tilis h la ri, eri shu x o n a d o n a ’zosi ekanligini u n u tm aslig i lozim . A n a s h u n - da b u oila tin c h -to tu v b o kladi. Z o ta n , kelin bu x o n a d o n g a b e sh kunlik m e h m o n em as, balki b ir u m rlik a ’zo b o l i b k elg a n lig in i u n utm asligi kerak. 2. Q a y n o n a -k e lin n in g d u n y o q a ra s h la r i v a u y - r o ‘z g ‘o r tu tish lari o rasida kelishm ovchilik p a y d o b o ‘ladi va k e sk in la sh a - di. lkki av lo dning d u n y o q a ra sh i, h ay o tiy tam o y illari o ‘rta sid a ta fo v u t b o ‘lishi tab iiy h o ld ir. A m m o a k s a riy a t h o lla r d a q a y n o n a -k e lin la r k o lp jih a td a n b ir-b irin in g aksi b o kla d ila r. A yrim h o lla rd a esa q a y n o n a -k e lin a n d ish a n i yig‘ish tirib q o ‘yib, h a r birlari o ‘z gaplarini o 'tk a z is h g a h arak at q ila d ila r. B u n d a y k elishm ov chiliklarnin g oldini o lish u c h u n k a tta la r y o s h la rn i kiyinishi, so ch turm aklashi, y o q tirg a n kuy va a sh u la la rin i tin g - lashi va sh u kabi boshqa m asa lala rd a ularni o ‘z h o lig a q o ‘y ish - lari lozim . Y oshlar ham o ‘z n a v b a tid a iloji b o ric h a o ta - o n a la r i- ni tu sh u n ish g a intilishlari, u la rn i g ‘ashiga te g a d ig an n o o ‘rin qiliq va o d a tla rd a n q aynonaga x u sh k elm aydigan salbiy « h o y u - havaslardan» o ‘zlarini tiyishlari kerak . 3. Ba’zi kelinlar kelinlik va o n a lik vazifalarini b a ja rish g a tay y o r b o klm aydilar. S h u n d a y kelinlar boMadiki, u la r n a ovqat p ish irish n i, n a kir y uvishni, n a k attalar bilan m u o m a la qilishni biladilar. K elin kelinligining birin ch i k u n id a n o q h a m m a n a rs a n i k e - rakligicha bilishi va katta tajrib ag a ega b o ig a n q a y n o n a si d a ra - jasid a tu rish i ju d a qiyin. U d a ra ja d a b ilm asa h a m m a y li-y a , lekin bilishni istam asa qiyin. S h u n in g u c h u n n ik o h g a c h a o n a la r q izlariga o sh -o v q a t p ish irish n i, m e v a -s a b z a v o tla rd a n q ish g a sh arb at, tu z la m a , m urab bo lar ta y y o rla sh n i, u y -jo y n i s a ra n m jo n s a ris h ta tu tish n i, d id b ila n m ehm on ku tish n i, tejam ko rlik ni, o ila b u d jetin i iqtisod q ilis h n i, uy an jo m lari, jih o z la rid a n asrab- a v a y la b fo y d a la n is h n i va shu kabi u y - r o ‘zg ‘o r ish la rin i o ‘rgatishg a alo h id a e ’tib o r berishlari zarur. C h u n k i el orasida «qiz b iro v n in g xasm i, b o s h q a oilaga tushishi bor» degan hik m at b o r. S h u n g a q a ra b q iz la rn i p u x ta tayyorlash kerak. Q a y n o n a la r h am k e lin la rd a n hadeb kam chilik va q u su r ax- ta rm a s d a n , uni o ‘z fa rz a n d id a y k o ‘rib, b ilm aganini sa b r-to q a t b ila n o ‘rgatib borish i lo z im . K am chiliklarini yuziga solaver- m a s d a n , yaxshi to m o n la r in i gapirib tu rish lari kerak. Yaxshi s o ‘z h a m , y o m o n so*z h a m bir o g ‘izdan ch iq ad i. Q ay n o n alar k e lin la rid a hosil q ilin g a n k o ‘nikm a va m alak alarn in g o ‘z o ‘g ‘li u c h u n va kelajakda o ‘z nabiralari u ch u n xizm at qilishini esda tu tis h la ri kerak. 4. A yrim h o lla rd a q a y n o n a -k e lin b o lalar tarbiyasi m asalasi- d a k elisha o lm ay q o la d ila r. Ayrim o ilalard a b o lala r yo b o b o - b u v ila r y oki o t a - o n a l a r to m o n id a n m e ’y o rid a n o rtiq c h a e rk a la tib yuboriladi. N a tija d a , o ta -o n a la r bilan b o b o -b u v ilar o 'r ta s id a «bolaga k im ta rb iy a berishi kerak» d eg an m asalada k e lish m o v c h ilik kelib c h iq a d i. Aslida u lar h a m , b u lar h am bo- la la rn i kelajakda yaxshi kish ilar b o ‘lib yetishishini istaydilar, ta n la g a n y o ‘llari esa tu rlic h a , biroq ular b ir bitim ga kelib olish- m a s a bo la tarb iy asin in g h o lig a voy deyavering. B uning u ch u n u la r b o la d a n hali jo y d a b ir m urosaga, yakdil qarorga kelib o lish lari lozim . A n a s h u n d a bobo -b u vilar h a m , o ta -o n a la r ham a h illik bilan bola tarb iy asi borasida o ‘zaro m os c h o ra -ta rb ir- la rn i belgilab olishlari lo z im . Bunda bola q a n d a y m u h it va s h a rt-s h a ro itd a , d a v rd a o ‘sayotganini, m ijozi tu rin i hisobga o lish zaru r. 5. B a’zan k a tta x o n a d o n d a ovsinlar q a y n o n a iltifotini qo - z o n is h y o ‘lida b ir-b irila rid a n rashk qilishlari asosida kelish- m o v c h ilik la r kelib c h iq a d i. O ilad a ikki va u n d a n o rtiq kelin b o ‘lsa, q a y n o n a ularning h a m m a sig a bir xilda q a ra y olm asligi tabiiy holdir. K elinlardan b iro n ta si q a y n o n a n in g d id ig a yaqinroq, b a ’zisi u z o q ro q b o ‘ladi. A y o lla r o ‘ta ruhiy sezgirliklari tufayli buni te z d a sezadilar. N a tija d a «o‘gay» kelin b ila n qaynona o 'rta s id a kelishm ovchilik b o s h la n a d i. B unday h o ln in g oldini olish va o v sinlar orasiga s o v u q c h ilik tu s h irm a s lik u c h u n q a y n o n a o ‘z kelin larig a m u m k in q a d a r b ir xilda m u n o sa b a td a b o lis h i (a m m o bu yerda h a r b ir k e lin n n ig m uom alasi, m u n o sa b a tin i, q a y n o n a g a b o ‘lgan m eh rin i hisobga olish inkor e tilm a y d i) rashk q ilishlariga im k o n y aratib q o ‘y ish dan ehtiyot boM ishlari kerak. Bu o 'r in d a sh a x sa n kelin lard an h am aql-id rok , m u lo h a z a lilik va s a b r-to q a t ta la b qilinadi. 6. B a’zi hollard a q a y n o n a -k e lin n in g yosh x u su siy a tla rin i, qiziq ish in i, orzu-havaslarini, ish la sh i yoki o ‘qishini h iso b g a o l- m aydi. Q a y n o n a la r orasida u m r b o ‘yi uy bekasi b o ‘lg an la ri h a m bor. U la r ishlash bilan u y -ro ‘zg ‘o r ishlarini baro v ar o lib b o ris h - ni o ‘z b o sh id a n o ‘tkazm agan. A n a sh u n d a y q a y n o n a la r y o sh - ligida o ‘zla rin i risoladagiday k e lin b o ‘lg anm an d e b b ila d ila r, Q ay n o ta -q a y n o n a la rin i q and ay iz z a t q ilganliklarini « u la rn in g soyalariga k o ‘rpacha solganlarini» (ro stm i-y o lg ‘o n m i, b a rib ir) te z -te z eslashni yaxshi k o 'ra d ila r va k elin larining h a m « o ‘zla ri- day» boMishini istaydilar. Ba’z a n e sa u n i o ‘g‘li o rq ali o c h iq d a n o c h iq ta la b q ila d ila r. B unga k e lin la rin in g im k o n i b o r m i, y o 'q m i, o ‘ylab ham ko‘rm ay dilar. B u n d a y q a y n o n a la r « e h tiy o - jini» q o n d irish im koniyatiga eg a boM magan k e lin la r u la rn in g g ‘azabiga uchrayd ilar. Kelini h a q id a b o M a r-b o lm a s g a p la rn i o ‘g ‘illa rin in g q u lo g ‘iga q u y a d ila r. « 0 ‘g ‘lim g a a y tib se n i q o ‘ydirib y u b orm asam , yurgan e k a n m a n » , deya d o ‘q - p o ‘p isa qiladilar. B a’zi hollarda m aq sad larig a e rish ad ilar h a m . B u n d a y q a y n o n a la r o ‘g ‘illari, nabiralari b a x tid a n k o ‘ra o ‘z h u z u r - h a lo - vatlarin i k o ‘pro q o ‘ylaydilar. B u n in g old in i olish u c h u n o ‘g ‘il- d an g ‘oyat tadbirkorlik talab q ilin a d i. 7. A yrim kelinlarning yangi o ila g a m oslashishi q iy in b o ‘la - di, o q ib atd a , qaynon a-k elin o ra s id a k e lish m o v c h ilik la r kelib chiqadi. H a r b ir o ila n in g o ‘ziga x o s m u h iti, q o n u n - q o id a l a r i, a n ’a n a la ri, a tro fd a yuz b eray o tg an v o q e a -h o d isala rg a b e ra d ig a n b a h o m ez o n lari, hatto faqat s h u x o n a d o n a ’zolari tu s h u n a d i- g an , sh artli ravishda qabul q ilin g a n s o kz, ib o ra lari b o ‘ladi. Y angi tu sh g a n kelin o ‘zi b ila n o ‘z tu g ‘ilib o ksg an u y in in g m u h itin i, o d a t-k o ‘nikm alarini h a m o lib keladi. S h u n in g u c h u n h am ayrim h o llard a kelin b ilan q a y n o n a n in g oilaviy m u h itla ri m os kelm ay qoladi. O ta -o n a la r iqtisodiy, m o d d iy , ijtim oiy saviyasi o rasid a g i tafov ut h a m aksariyat k e lin -k u y o v orasidagi m u n o s a b a tla rn i keskinlashuviga ta ’sir qilishi m u m k in . B u n d a iqtisodiy o m il sh u bilan ifo dalanadiki, kelin yangi tu s h g a n x o n a d o n d a q iz lik xonadonidagi iqtisodiy m o ‘l-k o ‘lchi- lik n i k o ‘rm asd an , o ‘z tu rm u s h id a n sovishi m u m k in . S h u n in g u c h u n h a m d o n o la r «Qiz bersan g o ‘zingdan bir p o g ‘o n a balan dga b e r, s e n in g xonadoningda k o ‘rm aganini y a n gi x o n a d o n id a k o ‘rib, y ang i xonadonga k o ‘nikishi oson kecha- di. Q iz olsang o ‘z in g d a n b ir pog‘o n a pastd an ol. S h u n d a kelin o ‘z u y id a k o ‘rm ag an m o ‘l-k o ‘lchilikni sen in g x o n ad o n in g d a k o ‘rib , b u m u h itg a te z k o ‘nikadi» deganlar. M a d a n iy ijtim oiy o m il. Kuyov m a ’lu m o tli, m ad aniy atli o ila d a n b o ‘lib, kelin a k s in c h a d e h h o n , ishchi yoki savdogar o ila d a n b o 'ls a yoki e r - x o tin d a n biri s h a h a rd a n , ikk inch isi q ish lo q d a n b o ‘lsa b u ijtim o iy -m ad a n iy tafo v u tla r h am e r-x o tin o ‘rta s id a g i ix tilo fla rn i k e ltirib c h iq a rish i m u m k in . K elin- k u y o v la r ijtim oiy kelib c h iq ish id a ham , iqtisodiy ta ’m in lan g an - lik d a h a m b ir-b irig a m u s h ta ra k b o ‘lishlari m aq sa d g a m u - v o fiq d ir. B o rd i-y u kelin b o s h q a m illatga m ansub b o ‘lsa, u n in g yangi o ila g a m oslashishi y a n a d a qiy in b o ‘ladi. M asalan , o ‘zbek xalqi- d a k ek irish to ‘yganlik — sh u k ron alik belgisi h iso blan ib kelgan. R u s x a lq id a esa bu o d a t o ‘ta odobsizlik h iso b la n a d i. Shu sab ab li yangi oilaga m o sla sh ish ham o so n lik ch a kechaverm ay- di. B u n in g ustiga kelin u c h u n bu oila yangi, ayni paytda «be- g o n a » d e k tuyuladi. K elin n in g yangi o ila g a m oslashishi uning m ijozi turiga ham b o g ‘liq. M asalan, k o 'p r o q xolerik mijozga m an su b b o ‘lganlar te z m o slash ad ilar. B iroq y engilroq, tezroq va an d ish asiz kelin- la rn i yangi oilaga m o slash ish i qiyinroq kechadi. Y angi sharo itga o s o n m oslashadigan h a m d a uni osongina o ‘zla sh tirish g a tay y o r b o ‘lg an la r sangvinik m ijozdir. F leg m atik m ijoz esa v azm in , og‘ir karvon b o ‘lgani uchu n y a n g i o ila sharoitig a se k in lik bilan m oslashadi. Bir m oslashib o lg a n id a n keyin esa u n i o ‘zgartirishni sira-sira istam aydi, u n - c h a - m u n c h a g a p -s o ‘zga p a rv o qilm aydi. M elanxolik m ijozlar h a m sh u n g a yaqin. A rrim o sal narsadan u larn in g ruhi tushib k e ta d i, b o ‘la r-b o ‘lm asga x afa boMaveradi. R u hiy jih a td a n esa n ih o y a td a sezgir b o lis h a d i. H a r b ir m ijoz tu rin in g yuqorida berilgan q isq ach a shartli x ara k teristik asin i, u la rn in g o ‘ziga xos xususiyatlarini bilib oigan q a y n o n a -k e lin la rn in g til to p ish ib ketishlari oso n k o ‘chadi. B a’zi q a y n o n a la r o ‘g‘lini k e lin id a n q izg ‘an a d i va o q ib a td a kelini bilan kelisholm asdan q o la d i. B u nday n iz o la r, o d a td a kam farzan d yoki yolg‘iz o‘g kil o tasiz o ila d a o ‘sg an ta q d ird a k o ‘pro q uchraydi. 8 .4 . Q A Y N O N A -K U Y O V O R A S ID A G I K E L IS H M O V C H IL IK L A R K e lish m o v c h ilik la r q a y n o n a b ila n kuyov o r a s id a h a m boMadi. lch kuy o v b a ’zi h o lla rd a kelin x o n a d o n ig a m o d d iy ji- h a td a n q a ra m boMadi (hech boM m aganda uy -jo y m asa lasid a). Q a y n o n a h a m ish a h a m ziy rak va a n d ish a li b o ‘la v e rm a y d i. K uyovning psixologik h ushyorligi o sh a d i, erki esa b irm u n c h a q isilad i. B unisi y e tm a g a n d a y , b a ’z a n q a y n o n a la r k u y o v g a n o o 'rin g ap larni aytib y u b o rad i, kesatad i (qizim s e n g a a y ta - m an , kelinim sen eshit, q ab ilid a). B etayin q a y n o n a n in g y o sh - lam in g oilaviy hayotiga b u n d a y q o kpol ravishda a ra la sh ish i tu - fayli tu rli nizolarni yuzaga k e ltira d i. B u n d an k elin h a m ogMr ahvolga tu sh ad i. Bir yoqda e ri, ik k in ch i to m o n d a tu q q a n voli- dasi o ‘rtasid a qozilik qilishga h a ra k a t q iladi. B u n d ay q o b iliy at esa h a m m a d a ham boM averm aydi. K elin o q ib a td a y o o n asi, yoki eri to m o n ig a o ‘tadi. H a r ik kala h o ld a h am o ila b arb o d boMishi m um kin. S h u n d a y h o lla m in g o ld in i olish u c h u n q a y n o n a y o sh la r hayotiga k am ro q aralashmogM k erak. B a’zi q a y n o n a la r q izin i (ayn iqsa, ru s oilalarida) kuyov id an yoki a k sin c h a o ‘g ‘lin i k e li n idan rashk qiladi. O qib atda e sa y a n a n izo la r p a y d o boMadi. B unda b irin c h i holda rashk q iz o n a n in g yolgMz fa rz a n d i e k a n - ligidan kelib chiqadi. llgari q izi faq at onasi b ila n g in a m asla- h a tla s h g a n , d a rd la sh g an b o ‘lsa , u la r o rasig a k u y o v k ira d i. Q iz n in g b u tu n d iq q a t- e ’tib o ri kuyovga — e rig a q a ra tila d i. B unda q a y n o n a kuyovni raqib d e b biladi. U n in g h a r b ir x a tti- h ara k a tin i k uzatadi. B a’zi h o lla rd a q a y n o n a la r n im a sab ab d a n kuyovining qasdiga tu sh ib q o lg a n in i o ‘zlari h a m b ila o lm a y d i- lar, b u n g a turli b a h o n a la r to p a d ila r. A slida esa b u n in g b itta -y u b itta sababi b o r — rashk, fa q a t q izin i qizg‘an ish d ir. Q iz in in g o ld id a u n in g o b ro ‘sini tu sh irm o q c h i boMadi, k a m sita d i. B u n d a y h o latn i kelin ernin g uyida y a sh ag a n ju ftla rd a h a m k u z a tish m u m k in . B unda yuqorida b a y o n q ilin g an id ek , q a y n o n a o ‘g ‘lini kelin id an qizg‘anadi. B u n in g o ld in i o lis h u c h u n tu rm u s h g a c h iq q a n la rid a n s o ‘n g , ay n iq sa , onasi b ila n biiga tu rad igan b o ‘lsa, u n d a n o ‘z d iq q a t- e ’tib o rin i, farz a n d lik m eh r-m u h a b b a tin i darig 1 tu tm asli- g i, y o lg ‘iz!atib q o ‘ym asligi lozim . Q ay n o n alar h am a w a lo , o ‘z y o sh lik larin i eslashlari, q o lav ersa, qizin ing kuyoviga, o ‘g ‘lining x o tin ig a m e h r-m u h a b b a ti, e ’tibori u lar oilasi b ax t-sa o d atin in g , iq b o lin in g g a ro v i e k a n lig in i u n u tm a slik la ri k erak . A yrim q a y n o n a la r ongsiz rav ish d a kuyovini o ‘z eri bilan taqqoslay di- lar. U b a d av latlik d a, ja m iy a td a egallagan m avqeyi va b osh qa b ir jih a tla r i b ila n farq q ilish i m u m k in . N a tija d a q a y n o n a n a z a rid a kuyovning o b ro ‘yi pasayadi, q arab turibsizki, yana ke- lish m o v c h ilik la r ch iq ish ig a sabab b o ‘ladi. 8 .5 . A J R A L IS H VA U N IN G O Q IB A T L A R I G a p n ik o h -o ila m u n o sa b a tla ri haqida b o ra r e k an , sh u b h a- siz, jid d iy m u h o k a m a q ilin ad ig a n m asalalar q a to rid a n ik o h -o ila m u n o sa b a tla rin in g b u z ilish i, e r-x o tin larn in g ajralish m uam m osi tu r a d i. N im a u c h u n o ila la r b u z ila d i? A jralish o ‘zi n im a ? A jralish bu yaxshim i y o k i yom o n m i? O ilalarn in g ajralishiga y o ‘l q o ‘yish kerakm i? A jralish m u am m o si h ozirgi z a m o n inson iyat ja m iy a tin in g e n g m u h im ijtim oiy m u a m m o la rid a n biri hisob lanad i. S huning u c h u n c h e t ellard a h a m , 0 ‘zbekistonda ham ajralish m u am - m o sin i o ‘rganishga keng ilm iy jam o a tc h ilik e ’tib ori q aratilib k e lin m o q d a . Bu m u a m m o n i turli soha m utaxassislari: yuristlar, d e m o g ra fla r, iq tiso d c h ila r, sotsiologlar, psixologlar va boshqa fan so h a la ri m utaxassislari o ‘rganm oqdalar. U larn in g e ’tibori b u h o d isa sabablari, o m illa ri, m otivlarini o ‘rganish, ularni b ar- t a r a f e tis h , a jra lis h la rn in g salbiy a s o ra tla rin i k a m a y tirish m a s a la la rig a q a ra tilg a n . C h u n k i o ilalarn in g b u zilishi tufayli n a fa q a t sh u ajralishgan e r-x o tin va ularning farzan d lari, balki ja m iy a t h a m k o ‘p z a ra r k o ‘radi. A jralishlar k o 'p la b noxush h o d isa la r: n o to 'liq o ila la r so n in in g ortishi, bo lalar va o ‘sm irlar o ‘rta s id a q o n u n b u z a rlik n in g ko‘payishi, pedagogik nazoratsiz q o lg a n b o la la r so n in in g o rtish i, yolg‘izlik, sobiq e r-x o tin la r va q a rin d o s h la rn in g o 'z a ro m u n o sa b a tla rin in g y om o nlashuvi kabi- la rn in g yuzaga kelishiga sa b a b b o ‘lishi m um kin. Bu o ‘rin d a , haqli rav ish d a , agar ajralishlar shu q a d a r salbiy o q ib a tla r n i yuzaga k e ltira d ig a n b o is a , uni rasm iy ravishda taq iq lab q o ‘ysa b o lm a y d im i? — deg an savol y u zag a kelishi m u m k in . A lbatta m um k in , m a s a la n , d u n y o n in g a y rim d a v la t- larida, ju m la d a n , Italiya, N id e rla n d iy a d a y a q in -y a q in z a m o n - larg acha ajralish huqu qiy jih a td a n n ih o y atd a m u ra k k a b ja ra y o n edi. Biroq bu usul ham oila m u sta h k a m lig in i t a ’m in la s h d a k u - tilgan n atijalarni berm aydi. B alki ajralishni ta q iq la sh , ajralish erkinligini berm aslik, o ‘z n a v b a tid a n ik o h y o sh in in g o ‘sish in i, oila q u rm aslik , nikohgacha v a n ik o h d a n tash q arid ag i jin s iy a lo - q a, psixologik n o s o g lo m o ila la r m iq d o rin in g o rtish i n ik o h -o ila m u n o sab atlari zam irida yuzaga keladigan jin o y a tla r, q o tillik , x iyonat kabilarning ortishiga o lib keladi. A lb a tta , b u la rn in g h am shaxs, inson ruhiyati, o ila d a b o la tarb iy asi, q o lav e rsa jam iy a t u c h u n zarari o ld in g ila rd an kam em as. S h u n in g u c h u n h am hozirgi vaqtda ajralish erk in lig i deyarli b a rc h a d a v la tla r n ik o h -o ila q on u n ch ilig id a q a y d etilg an. Bu o ‘rin d a m u h im i ajralishni taq iq lash va unga rasm iy ravishda xalaqit q ilish em as, balki ajralishlarning oldini o lis h , u n g a olib k elad ig an sa b ab la r va o m illarn i b a rta ra f etishdir. S h u n d a y qilib ajralish fo jia m i yo - ki fo jia d a n q u tu lish m i? A y r im la r a g a r o ila d a f a r z a n d la r b o l m a s a bu fo jia d an q u tu lis h d ir , e r - x o tin la r n in g o ‘z a ro m u n o sab atlari m aqsadga m uv o fiq ravishda s h a k lla n m a y o tg a n b o is a , ulard a o 'z a ro tu sh u n ish , o ‘z aro h u rm a t, b ir-b irla rig a nisb atan em o tsio n al yaqinlik, m e h r-o q ib a t b o l m a s a , o ila o ‘z vazifalarini bajarm ayotgan b o i s a , b u n d a y ju ftla r a jra lib ketgani m a ’qul d e b hisoblaydilar. A jra lish la rn in g o ‘ziga x o s ijtim o iy -p s ix o lo g ik v a e tn o - psixologik xususiyatlari m avjud d ir. Bu xususiyatlar o ila la rn in g buzilishiga olib keladigan sa b a b la r, u larn in g a m a lg a o sh ish ja ra y o n i, o q ibatlari, ajralishg acha va u n d a n keyingi d a v rla rd a g i e r-x o tin la rn in g ahvoli k ab ilarda ifodalanadi. S h u n d a y xu susi- y a tla rd a n biri ajralish n iy atin i b ild irib rasm iy ta s h k ilo tla rg a m u rojaat qiluvchi ajralish tash a b b u sk o ri kim e k a n lig id a n a m o - yon b o la d i. Sharq o ilalarida, a y n iq sa o 'z b e k va q is h lo q o ila la - rida ajralish tashabbuskori k o kp ro q e rk a k lar b o l a d i la r v a a k sin - ch a, Y evropa xalqlari o ila la rid a , yosh o ilalarda va u rb a n iz a - tsiyalashuv darajasi yuqori b o l g a n sh a h ar o ila la rid a ajralish tash ab bu sk o ri k o ‘p ro q ayollar b o l a d i . Biz Sizga ajralishlarning sa b a b -o q ib a tla ri h a q id a fik r-m u lo - hazalarim izn i bildirish d an o ld in o ‘zbek o ila la rid a a jra lis h la r ning o ‘ziga xos xarakteri, y a ’ni b o sh q a (ayniqsa, c h e t m a m - la k a tla r id a n ) m illa tla rd a n farq qilu v chi jih a tla rig a t o ‘x talib o ‘tis h n i lo zim to p d ik . Bu quyidagi obyektiv o m illarga b o g ‘liq b o ‘lishi m u m k in : b irin c h id a n , qishloq jo y la rd a ajrashgan ayol e rk a k k a n isb a ta n ja m o a tc h ilik to m o n id a n k o ‘p ro q tan q id iy m u h o k a m a qilin adi. Ik k in c h id a n , q ishloq jo y la rd a ajralishgan- d a n s o ‘ng ayo llarn in g ah v o li erkaklarga n isb atan y o m o n lash ad i, n e g a k i o ‘zbek m illatidag i o ‘ziga xos u rf-o d a tla r o ‘zbek ayoli- n in g u y -jo y la m i eriga q o ld irib , o ‘z o ta-o n asin ik ig a (u n in g aka- u k a la ri o ‘z oilasi, x o tin i, bo lalari bilan yashayotgan va ajrash g a n ayol u c h u n ahvo lni y a n a d a jid d iy lash tiruvch i jo yga) borib y a sh ash g a m ajb ur boM adilar. U c h in c h id a n , q ish lo q ayollarida a jra lis h g a n d a n s o ‘ng q a y ta oila q u rish im k o n i n ih o y a td a k a m d ir. M a n a sh u o b y e k tiv sabablam i hisobga oigan holda q ish lo q jo y lard ag i o ‘zb ek ayollari m u am m oli (e r-x o tin orasida- gi m u n o s a b a tla r n ih o y a td a ziddiyatli, n izoli, u la r orasidagi m e h r - o q ib a t yetarli ifo d a lan m a g an oila) nikohga h a m ko ‘nikib y ash ay v erad ilar. B a’zi a y o lla r, aslida eri bilan birga y ash am a- y o tg a n b o ‘lsalarda (h a tto y illab ), erlarid an «o‘ch olish» m aqsa- d id a , u n in g b o shqaga u y lan ish ig a y o ‘l q o ‘ym aslik u c h u n rasm iy ra v is h d a , sud orqali ajrash ish g a k o ‘nm aydilar. Q ishloq jo y la rd a g i a jra lish g a n e r k a k la r ay ollarg a n is b a ta n b irm u n c h a im tiy o z li vaziyatda b o ‘lad ilar: ular ajralishg andan s o ‘ng o ‘z y a q in la ri to m o n id a n k o ‘p ro q q o ‘lIa b -q u w a tla n ad i. Bolasi yo ‘q b o ‘lg a n h o la td a esa ajralish g an erkak u c h u n tu rm u sh g a ch iq - m a g a n ayolga uylanish sezilarli darajada m u a m m o tu g kd irm ay- di. B u n d a n tashqari u a jra lish d an so ‘ng oldingi sh a ro itd a — o ‘z (o ta -o n a s in in g ) uyida q o la d i va navbatdagi yangi oila qurish im k o n ig a ega b o ‘ladi. S h u n in g u c h u n qishloq jo y la rd a ajralish- la rn in g tash ab b u sk o rlari k o ‘proq erkaklar b o ‘ladilar. A g a r ajralish «ozodlik» deb hisoblanadigan b o ‘lsa, unda h o z irg i z a m o n n ik o h -o ila qonunchilig ig a ko ‘ra b u «ozodlik» «k im g a q a n c h ag a tu sh a d i? » S h a h a r jo y lard a istiqo m at qiladigan Y e v ro p a xalqlariga m a n s u b b o 'lg an yosh o ilalard a bu quyidagi fo rm u la tarz id a b o lis h i m u m k in . Ayollar uchun: A jralish = ozod lik + b o la + alim en t ± uy + yolg‘iz o n a- larg a b erilad ig an im tiy o z la r + yangi oila qurish m u am m osi. E rkaklar uchun: A jralish = o zo d lik - b o la - alim en t ± uy + yangi oila qurish im k o n iy a ti. A gar ajralish lam in g ayol va erkakka k o ‘rsa ta d ig a n asosiy t a ’sirlarini sanaydigan b o ‘lsak, u la r quyidagicha b o ‘ladi: Jam iyat uchun — n o to ‘liq o ila la r soni k o ‘p a y a d i, o ilalararo yoki q a rin d o sh la raro adovat y u zag a keladi, b ir jin s n in g ikkinchi jin sg a nisb atan nafrati pay d o b o ‘ladi, fo h ish ab o zlik o rta d i, tcri- tan o sil k asalliklarning o rtish i k u z a tila d i, s h a x s n in g ijtim oiy faolligi susayadi. Erkak uchun — yolg‘izlik hissining o rtish i, g iy o h v an d lik va ichkilikbozlikka berilish, turli kasalliklar. Ayollar uchun — y olg‘izlik n i his qilish n in g o rtis h i, qayta oiia q u rish im koniyatining c h ek lan g an lig i, n e v ro z la r, stresslar, tu rli xastaliklar, o ‘z jo n ig a qasd qilish. Y u q o rid a g ila r b ila n b irg a , o ‘zbek o ila la r a jra lis h g a n d a o ‘zg acha xususiyatlar h a m k u zatilad i. Psixolog o lim F axridd in R o ‘ziqulov ajralishning aso ratlari m avzusida o ‘tk a z g a n m axsus ta d q iq o t natijalariga k o ‘ra ak sariy at holda ajralish q u rb o n i ayol b o ‘ladi. Y a ’ni ajralish e rk ak larg a nisbatan a y o lla rn i kclgusi oilaviy baxtiga, bolalarnin g tarb iyasiga, oila b u d je tig a , ayolning salom atligiga, o ‘z o ta-o n a si b ila n b o 'lg a n o ta - o n a v a farzand m u n o sab atlarig a, ajralishgan a y o ln in g ru h iy atig a k u c h li salbiy ta 's ir k o 'rsatad i. Shu bilan b irg a ayol u c h u n k a tta hayo tiy m u am m o la rin i — q a y ta oila q u rish va yolgizlik m u a m m o s in i keltirib chiq arad i. Bu qish lo q v a sh a h ar a y o lla rid a deyarli bir xil ifodalanadi. A m m o sh a h arlik ayo llar sh a h a r tu rm u s h tarzid a jin siy xulq jih a td a n b irm u n c h a erkin b o lg a n la r i h a m d a o ‘z kasb faoliyatlari bilan faol s h u g ‘u llan gan lari tu fa y li qishloq ayollariga nisbatan yolg‘izlikdan kam ro q ja b r k o ‘rad ilar. NotoMiq oiladagi bolalar tarbiyasi. N o t o l i q o ila h a q id a g ap irilgan da shuni alo h id a ta 'k id la b o 'tis h jo iz k i, n o t o ‘liq o ilalar h a m tu rlic h a yuzaga k elad i. O ila la r e r - x o tin la r d a n b irin in g v afot e tg a n lig i tufayli yoki u la r n in g a jra lish i tu fa y li n o t o ‘liq b o ‘lib qolishi m um kin. A lb atta, o ilad a o ta yoki o n a n in g vafot etishi b u ulkan fojia, avvalo, b u fojia hech k im n in g b o s h ig a tu sh - m asin , lekin bu nday o ilalard a m a rh u m n in g ru h i h u r m a ti, unga n isb a ta n , uning sh a ’niga ijobiy m u n o sa b a tla r s a q la n ib qo ladi. B iroq e r-x o tin n in g ajralish i sa b ab li y u zag a k e lg a n n o to 'liq o ila la rd a «tirik yetim » b o lala r qo lad i. B irin c h id a n , « tirik y e tim - lik» jam o a tc h ilik o ‘rtasida, a y n iq sa , b o lalar ja m o a la r id a (b o g ‘- c h a d a , m ak ta b d a, te n g d o s h la r d av rasid a) n is a b a ta n k u c h liro q qo ralan ad i. Ik kinch idan, b u n d a y o ilalarda o ta yoki o n a to m o - n id a n , u la r n in g y a q in la ri to m o n id a n sobiq tu rm u s h o ‘rto g ‘i s h a ’n ig a , u n in g shaxsiyatiga salbiy b o ‘y o qlar b e ru v c h i m u n o - s a b a tla r sh a k lla n ad i. S obiq e r-x o tin la r to m o n id a n b ir-b irla rin i q o ra lo v c h i fik r-m u lo h a z a la r k o ‘p ro q bildiriladi. B ular, alb atta, bu to ifa n o t o ‘liq oilalardag i o ‘zaro m u n o sab atlarn in g shaklla- n ish id a q a to r noxushliklarni yuzaga kelishiga asos b o kladi. A jralish faqatgina ajralgan e r-x o tin la r em as, balki ajralish o q ib a tid a o tasiz y ash ay o tg an farzandlarga h am salbiy t a ’sir k o ‘rs a ta r e k a n . A yniqsa, ajralish natijasida otasiz o ksayotgan qiz b o la n in g h is-tu y g ‘ulariga, otasiga b o 'lg a n m ehriga, qiz bolada s h a k lla n a d ig a n o ta o b ra z ig a va o ta siz o ‘sa y o tg a n q iz n in g ru h iy a tig a k u ch li salbiy t a ’s ir qiladi. Bu esa nafaqat qiz b o la n in g b o la lik davrida balki kelgusida o ‘zi m ustaqil oila qu rg an d a h a m o ‘z a so ra tin i ifodalashi m um kin. K o ‘p ta d q iq o t natijala- rin in g k o ‘rsa tish ic h a va riv o y atlard a ifo d a lan ish ic h a h a m d a F .R o ‘ziq u lo v tad q iq o tla rid a ilm iy jih a td a n o ‘z tasd ig ‘ini to p - gan lig i aso sid a o ‘z otasiga m e h r va hu rm ati y etarli ravishda s h a k lla n m a g a n qiz kelajakda oila q u rg an d a tu rm u sh o ‘rto g ‘iga h a m h u r m a tin i yetarli rav ish d a ifodalay olm aydi. M a z k u r tad q iq o t n atijalarig a k o ‘ra ajralishgan oiladagi va o ta siz o ‘sa y o tg an o ‘g ‘il b o lan in g o ‘qishiga va tarbiyasiga salbiy t a ’sir e tis h i k uchli b o ‘lar e k an . S h u b ila n birga ajralish kelin -ku y ovlam ing o ta -o n a la rin i r u h iy a tig a , sa lo m a tü g ig a , q u d a la r orasid agi m u n o sa b a tig a , q a rin d o s h la r va ja m o a orasid ag i o b ro ‘si va oila b ud jetiga salbiy t a ’sir q ila d i. 0 ‘ziga xos xususiy atlarid an biri kuyov to m o n g a n isb a ta n k o ‘pg in a m e z o n la r b o ‘y ich a kelin to m o n , y a ’ni k elin- n in g o ta - o n a la r i ru h an k o ‘p ro q ja b rla n a r ekan. M a ’lu m k i, o ‘zbek o ila la rid a ajralishlar m iqdori b o sh q a m il- la tla r, m a sa la n rus o ilalarin ik ig a q araganda ikki m a rta kam. L ekin h a r b ir ajralishgan oilag a t o ‘g ‘ri keladigan «tirik yetim » b o la la r so n i o kzbek o ila la rid a 2—2,5 m artaga ko ‘p. S h u bilan b irg a, « ajralish m adan iy ati» n i quyi saviyada ekanligi va o ‘ziga xos rn illiy x u su siy atlari b ila n ifod alan ishi o kzbek o ila la rid a k o ‘p ro q salbiy o q ib atlarg a o lib keladi. Shunga k o ‘ra ajralishlar- n in g salb iy aso ratlari o ‘zb ek o ilalarid a boshqa m illa tla r oilala- rid ag ig a n isb a ta n k u ch liro q ifodalanadi. S h u n in g u c h u n h a m ho zirgi v aq td a ajralish m u am m o sin i ilm iy a s o s d a o ‘rganish m asalalarig a alo h id a e ’tib o r berilm o qda. Bu o ‘r in d a ajralish o m illa ri va sabablarini an iq lash m u h im a h a m iy a tg a ega. C h u n k i a k s a riy a t h o lla rd a m a h a lla la r d a n ik o h n i b e k o r qilish bo rasida o ‘tk azilad ig an su d ish la rid a ajral- m o q c h i b o ‘lgan o ila n i b u z ilis h in in g asi s a b a b in i a n iq la b , n ik o h n i b ek o r qilish ishlarida o d d iy x atolarga y o ‘l q o ‘yilm o q d a. 8 .6 . A JR A L IS H L A R G A SA B A B B O ‘L U V C H I O M IL L A R K o ‘p in c h a a jrash ay o tg an lard an ajralish s a b a b in i s o kralsa, u lar q a n d a y d ir h a m m a u c h u n sta n d a rt b o klib q o lg a n sabab larn i k o krsatishga h a ra k a t q iiish ad i. M a sa la n , « x a ra k te rim iz m os tu sh m ad i» , «o‘zga shaxsning aralashuvi», «qo‘p o llik » , «m oddiy qiyinchilik», «ichkilikbozlikka berilish», «yashash sh a ro itin in g noqulayligi», « o ta-o n alarn in g n o o ‘rin aralashuvi» v a h . k. A gar tahlil qilib ko ‘radigan b o ‘lsak, vaziyatga q arab , b u n d a y k o ‘rsat- k ich la r b a ’zilarda sabab, b a ’z ila r u c h u n esa b a h o n a vazifasini o ‘taydi. Shuni alo h id a t a ’k id lash lozim ki, o ilad ag i m a ’naviy- ruhiy iqlim q an ch alik m u sta h k a m va e r-x o tin la r b ir-b irin i q a n - c h a lik yaxshi tu sh u n salar b u «sabablar» (b a h o n a la r) o ila n in g in q iro z ig a asosiy sab ab b o ‘la o lm a y d i. Y o s h la r ( e r - x o tin ) o 'rta sid a g i m u no sabat q a n c h a lik noxush b o ‘lsa b u b a h o n a la r sh u n c h alik kuchli va salbiy t a 's i r k o ‘rsatadi va b u h o la tla r a jra- lishlarn ing sababi b o ‘lib qolish i m um kin. 0 ‘zbek oilalarida: « tu rm u sh o krto g kining q o ‘polligi», « tu r- m u sh o krto g ‘iga nisbatan q o ‘pol m u n o sa b a td a b o ‘lish», « tu r m u sh o ‘rto g ‘ining o ta - o n a s i va b o s h q a q a rin d o s h la r in in g aralashu vi», «turm ush o ‘rto q la rd a n b irin in g o ila n i u m u m iy m asalalarig a befarq qarash i» k a b ila r k o ‘p ro q sa b a b b o klsa, Y evropa xalqlari oilalari u c h u n esa ajralish sa b ab la ri sifatida aksariyat hollarda, ichkilikbozlikka berilish, e r - x o tin x iy o nati, x arak terlarnin g m os kelm asligi kab ilar qayd etilad i. A jralishlarning sabablarini an iq lash m a q sa d id a o ‘tkazilgan ta d q iq o tla rn in g k o ‘rsatish ich a, o kzbek o ila la rid a a jra lish la rn in g m otivlari sifatida k o ‘rsatilgan t a ’sirlardan a so siy lari, y u q o rid a qayd etilganidek, «turm ush o ‘r to g kining q o kpolligi», « o ta -o n a la r va b o sh q a qarin d o sh larn in g aralashuvi», « b ir-b irig a n isb atan befarqlik», « er-x o tin d an b irin in g oilaviy m asa lala rg a n isb atan befarqligi» kabilar ajralish sabablari sifatida k o ‘rsa tilg a n . S h u n d ay qilib, ajralish m u a m m o si hozirgi p a y td a ja m iy a t- n in g e n g d o lza rb m u a m m o la rid a n b iri boM ib q o lm o q d a . O ilalarn i ajralishlarinin g m avjudligi b izn in g re sp u b lik a m iz d a h a m k e n g ja m o a tc h ilik d iq q a tin i o ‘ziga q aratib , b u m u a m m o - n in g y e c h im in i to p ish u c h u n kerakli ch o ra lam i k o ‘rishga d a ’- vat e tm o q d a . C h u n k i y u q o rid a qayd etilganidek, ajralish lar n a tija sid a m illiotilab o d a m la r — eng a w a lo , farz a n d la r, ayollar, q o la v e rsa e rk a k lar va h a tto ajralishganlarning yaqinlari ham « m a ’n a v iy ja ro h a t» oladilar. B u la rn in g barch asi o 'z b e k o ilasida ajralish m asalasiga jid - d iy ro q e ’tib o r berish lozim ligini va u n ing o ld in i o lish, salbiy a s o ra tla rn i k am ay tirish c h o ra -ta d b irla rin i ilm iy asoslangan hol- d a ish la b ch iq ish zarurlig in i k o ‘rsatadi. Download 10.87 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|