Oli\' va o•rta maxsus ta'lim vazirligi o•rta maxsus

g CH n.sh. 22,4 I

4
xg-11

16-1
X = - = 0, 714 g.
22,4

2. 
   misol. 30 g ammiak va 4 g vodoroddan iborat gazlar aralash­ masining hajmini toping.
   

Yechish. Har qanday gazning I moli normal sharoitda 22,4 / hajmni egallashini nazarda tutib, 30 g ammiak va 4 g vodorodning hajmini topamiz:
a) MNHJ =17 g

16. 
    g N H₃ n.sh. 22,4 I
    

30 g NHJ -- x I
X = 30. 22,4= 39 5 I
17 '


2 g H2 n.sh. 22,4 /
4 g H2-- XI

2 ,
X= 4. 22,4= 44 8 /
Aralashmaning hajmini topamiz:
39,5 I+ 44,8 I= 84,3 /.

2. 
   ElcviPalentlluqo,ua,i. Ingliz olimi Dalton XVI I I asming oxirida elementlaming o'zaro muayyan miqdordagina birika olishini aytdi hamda bu miqdorlami «birikuvchi miqdorlar,. deb atadi. Keyin­ chalik «birikuvchi miqdorlar,. termini <•ekvivalenb termini bilan almashtirildi.
   

Ekvivalent - teng qiymatli demakdir. Elementlarning ekvi­ valentini aniqlashda vodorod va kislorod ekvivalentlari asos qilib qabul qilingan. Elementning 8 og'irlik qism kislorod yoki 1,008 og'irlik qism vodorod bilan birikadigan, yoki birikmalarda shuncha kislorod, yoxud shuncha vodorod o'rnini oladigan og'irlik qismini ko'rsatuvchi son shu elementnirtg ekviva/enti deyiladi. Ekviva­ lentlar qonuni shunday ta'riflanadi: elementlar o'zaro ekviva­ lentlariga proporsional miqdor/arda birikadi va almashinadi. Ma­ salan, 1,008 og'irlik qism vodorod 35,5 og'irlik qism xlor, 23 og'irlik qism natriy, 19 og'irlik qism ftor, 20 og'irlik qism kalsiy va 9 og'irlik qism aluminiy bilan birikadi. Xloming ekvivalenti 35,5 ga, natriyning ekvivalenti 23 ga, kalsiyning ekvivalenti 20 ga, alu­ miniyning ekvivalenti esa 9 ga teng.
Agar element bir necha birikma hosil qilib, ularda turli xii valentlik namoyon qilsa, ekvivalentlar qiymati turlicha bo'ladi. Masalan, CO da uglerod ikki valentli va uning ekvivalenti 6 ga teng. Bu yerda: 12 : I 6 yoki 6 : 8 nisbatda birikkan. Uglerod (IV)
oksid CO₂ da esa uglerod to'rt valentli va uning ekvivalenti 3 ga teng bo'ladi. Bu yerda 12 : 32 yoki 3 : 8 nisbatda birikkan. Ekvi­ valentlar qonunining matematik ifodasini quyidagi nisbat bilan ko'rsatish mumkin:
MA=
Me Ee
bunda, MA va MB o'zaro ta'sirlashayotgan Ava B moddalarning massalaridir. EA va EB shu moddalarning ekvivalentlaridir. Mu­ rakkab moddalar ham o'zaro ekvivalent miqdorlarda reaksiyaga kirishadi. Agar biror element kislorod yoki vodorod bilan birikma
hosil qilgan bo'lsa, u holda shu elementning ekvivalenti vodorod
yoki kislorod bilan birikkan miqdoriga qarab topiladi. Agar ele­ ment kislorod, vodorod bilan birikma hosil qilmasa, ekvivalenti ma'lum bo'lgan boshqa elementlar bilan hosil qilgan birikmasiga qarab uning ekvivalenti aniqlanadi.
Moddaning ekvivalent massasiga son jihatdan teng qilib, grammlar hisobida olingan miqdor gram m-e k viva I en t deyi­ ladi. Ekvivalent (£), atom massasi (A) va elementning valentligi ( V) orasida quyidagicha bog'lanish mavjud:
E=A· A=EV· V=A
V' ' E"
Kislotalaming ekvivalentini topish uchun kislotaning mole­ kular massasini uning negizligiga bo'lish kerak. Masalan:
a) EHci = -³⁶-^,5 = 36, 5: b) ^E H s_{0 4} = ⁹⁸ = 49^.,
1 ^{2 2}
d) EH3PC>4 =3⁹⁸ = 32,66.

_{= -}171,34
Asosning ekvivalentini topish uchun uning molekular mas­ sasini shu asos tarkibidagi gidroksil (OH) gruppaning soniga bo'lish kerak. Masalan:

^ENaOH -^- 1⁴-^{0 - 40·},
^EAl(OH)3- ^- J⁷⁸ -^{- 26·}•

E ea(OH) ₂

₂ - = 85,67.

Tuzning ekvivalentini topish uchun tuzning molekular mas­ sasini shu tuz tarkibidagi metallning valentligi bilan atomlari soni­ ning ko'paytmasiga bo'lish kerak. Masalan:
_{E NaCl} -_-T58,5 -_- 58_• 5_•·
EAl2(S04)3 = f;= 5⁷;

1. 
   misol. 5 g aluminiy yonganda 9,44 g aluminiy oksid hosil bo'ladi. Aluminiyning ekvivalentini aniqlang.
   

Yechish. Al + 0 ₂ = Al₂0 ₃