Oli\' va o•rta maxsus ta'lim vazirligi o•rta maxsus

2.7- §. Kimyoviy reaksiyalaming turlari
Kimyoviy reaksiyalami bir necha asosiy turlarga ajratish mumkin.
I. Birikisb reaksiyalari. Agar reaksiya natijasida ikki yoki bir necha moddadan bitta yangi modda hosil bo'lsa, bunday reaksiya birikish reaksiyalari deyiladi. Masalan, mis havoda qizdirilganda qora dog· bilan qoplanadi. Bunda mis (II) oksid hosil bo'ladi:
2Cu + 0 ₂ = 2Cu0
Ammiak gaziga vodorod xlorid gazi ta'sir ettirsak, oq kristall modda - ammoniy xlorid hosil bo'ladi:

4
NH, + HCI = N H C I

2. 
   Ajralisb reaksiyalari. Bitta modda molekulalaridan bir nechta yangi modda molekulalari hosil bo'ladigan reaksiyalar ajralish reak­ siyalari deyiladi. Masalan:
   

-
CaC 0 ₃ - ¹ CaO + CO ₂ ; 2Hg0 - -¹ ---+2Hg + 0 ₂
2KMn0 ₄ ¹ K ₂ Mn0 ₄ + Mn0 ₂ + 0 ₂

2. 
   O'rin olish reaksiyalari. 0ddiy modda atomlarining murakkab modda molekulalaridagi atomlar o'rnini olish reaksiyasi o'rin o/ish reaksiyalari deyiladi. Masalan, aktiv elcmentlar o'zidan pas­ sivroq elementlami birikmalari tarkibidan siqib chiqaradi. Bu reaksiya siqib chiqari'lh reaksiyasi ham deyiladi. Masalan:
   

Zn+ 2HCI = ZnCl ₂ + H₂; Fe+ C uCl ₂ =Cu+ FeCl₂

2. 
   Almashinish reaksiyalari. lkkita modda molekulalari o'zining tarkibiy qismlarini bir-biriga almashtirib, ikkita yangi modda mole­ kulalarini hosil qiladigan reaksiyalar almashinish reaksiyalari deyi­ ladi. Masalan:
   

BaCl ₂ + N S0 ₄ = BaS0 ₄J. + 2NaO; AgN0 ₃ + HO = AgCIJ. + HN0 ₃
Mustaqil yechish uchun masalalar
I. a) 4 g uglerod; b) 71 g xlor; d) 64 g oltingugurt; e) 32 g kislorod necha gramm-atomni tashkil qiladi?
J av ob: a) 0,33 g-atom; b) 2 g-atom; d) 2 g-atom; e) 2 g- atom.

2. 
   115 g natriyda necha gramm-atom natriy borligini hisoblang.
   

J a v ob : 5 g-atom.

2. 
   a) 2 g-atom oltingugurt; b) 0,5 g-atom mis; d) 1,5 g-atom kalsiy; e) I g-atom rux og'irliklarini grammlar bilan ifodalang.
   

Javob: a) 64 g; b) 31,77 g; v) 60 g; g) 65,37 g.

2. 
   3 molekula suv og'inni yoki I molekula nitrat kislotami?
   
3. 
   a) 22 g karbonat angidrid (CO ₂) ; b) 34 g ammiak ( N H ₁ ) ; d) 32 g oltingugurt (IV) oksid (S0 ₂) ; e) 190 g mag­ niy xlor necha gramm-molekula bo'ladi?
   

Javob: a) 0,5 mol; b) 2 mol; d) 0,5 mol; e) 2 mol.

2. 
   a) 40,3 kg magniy oksid; b) 5 t 850 kg natriy xlorid;
   

d) 340 kg vodorod sulfat necha kilogramm-molekula bo'ladi?
J a vo b: a) I kg mol; b) 100 kg mol; d) 10 kg mol.

2. 
   I litr suv necha gramm-molekula bo'ladi?
   
3. 
   Quyidagi birikmalarning qaysi birida azotning miqdori ko·p: a) ammoniy nitrat ( N H₄N0 ₃) ; b) kaliy nitrat (KN0 ₃) ;
   

4 2 ⁴
d) ammoniy sulfat (( N H ) • S0 )?
·¹ Anorganik kimyo ³³

2. 
   Kalsiy fosfat (Ca
   

hisobidagi miqdorini
(PO
) } tarkibidagi fosfoming foiz

3
toping.

4
Javob: 20%.

2. 
   Aralashma tarkibida 30% mis (II) oksid bor. Shu aralash­ maning bir tonnasida necha gramm mis borligini toping.