Oli\' va o•rta maxsus ta'lim vazirligi o•rta maxsus
Anorganik kimyo Tashev [uzsmart.uz]
- Bu sahifa navigatsiya:
- Atomlaroing davriy xossalari.
| s- elektron orbitali
|
p- elektron orbitali |
|
|
sp- gibridlangan elektron orbitallar |
Zaryadlari bir xii bo'lgani uchun elektron bu)utlari fazoda bir biridan maksimal uzoqlashishda harakat qiladi va ulaming to'lqin funksiyalari bir xii ishoraga ega bo'lishi natijasida ular qarama qarshi tomonga yo'naladi. Shuning uchun bunday gibridlanish holatidagi atomlarga ega bo'lgan molekulalar fazoda chiziqli tuzil
gan, vaJent burchakJari J 80° ga ega bo'Jadi. MasaJan, BeC J2 moJe kulasining fazoviy yo'nalishi quyidagicha:
Cl Be Cl
I I I asosiy gruppacha elementlari bir valentli elementlar bilan hosil qilgan birikmalarida sp2- gibridlanish holatda bo'ladi. Masa
lan: AJH 3; BF 3 va boshqalar. Bu molekulalar fazoda tekislikdajoy lashadi, valent burchaklari 120°.
IV asosiy gruppacha elementlarining CCJ4, SiH 4 kabi birikma larida valent elektronlaming elektron orbitallari sp-1- gibridlangan holatda bo'ladi. Bunday molekulalar fazoda tetraedr shaklini hosil qiladi, valent burchaklari 109,28. Gibridlangan orbitallar cr bog'larni hosil qiladi, n-bog'lami esa gibridlanmagan p-elektron lar hosil qiladi IV gruppacha elementlarining birikmalarida bitta n-
bog' bo'lsa (masalan, CH 2= C H) , ularda bitta p-elektron gibridlanishda qatnashmaydi va sp2-gibridlanish kuzatiladi. Agar ikkita n-bog'i bo'lsa (masalan, CH=CH, O=C=O), ularning valent elektronlari sp-gibridlangan orbitallarda joylashadi. lonlar ning markaziy atomJardagi valent elektronlari ham gibridlanish holida bulishi mumkin. Masalan: soi-, Sioi- kabi ionlarda sp2-
gibridlanish, so -, Po!- kabi ionlarda sp3-gibridlanish mavjud.
NH .1 va H,.O molekulalarida bog'lar orasidagi burchak 107° va 104.5°, ya'ni sp3-gibridlanish holatidagi valent burchagiga yaqin, shuning uchun ularda ham sp-1- gibridla nish mavjud deb hisobla
nadi. PH1 , H,S kabi molekulalarda bog'lar orasidagi burchak 90° ga yaqin. utarcia gibridlanish ham sp3 holatda bo'ladi. Elektron orbita llar gibridlangan holatida atomlarning 6-bog'lanishini hosil qili
shida qatnashgan elektron orbitallardan tashqari, markaziy atom ning valent pog'onasidagi taqsimlanmagan elektron juftlari ham gibridlanishda qatnashadi.
Masalan: NH 3 molekulasida 3 ta cr- bog· hosil qilishda qatnash
4
3
gan elektron juftlardan tashqari, azot atomidagi 2s-orbitaldagi taqsimlanmagan juft ham sp'- gibrid orbitalda joylashadi. Ammiak molekulasi ammoniy ioniga aylanganda, shu elektron proton bi Ian azot atomi orasidagi bog'lovchi juft vaziyatiga o'tadi. NH, va N H • zarrachalarining gibridlanish turi bir xii. Xuddi shunday vaziyat suv molekulasida ( H1 0 :) kislorod atomli ( H2S da ham) sp3- gibridlangan holatda bo'ladi, [H 0 :] • kationida ham kislorod
shunday gibridlangan holatda bo'ladi. Gibridlanishda faqat cr- bog' hosil qilishda qatnashgan elektron juftlar (bog'lovchi juftlar)gina emas, donor vazifasini bajaradigan taqsirnlanmagan elektron juft lami hisobga olish kcrak.
Gibridlanish haqidagi nazariyani 1931-yilda amerika olimi
L. Poling yaratdi. Bu nazariyaga muvofiq, turli orbitallarga mansub elcktronlar ishtiroki bilan kimyoviy bog'lanish hosil bo'lishida elektronlaming bulutlari bir-biriga ta'sir ko'rsatib o'z shaklini o'zgartiradi, natijada, turli orbitallaming o'zaro qo'shilish mah suloti - gibridlangan orbitallar hosil bo'ladi. Shunday qilib, I ta s- orbital bilan I ta p- orbitaldan hosil bo'lgan ikkita gibrid orbital bir-biriga nisbatan 180° Ii burchak ostida joylashadi va bunday gib ridlanish sp- gibridlanish deyiladi. Agar gibridlangan orbitallar hosil bo'lishida bitta s va p- orbitallar o'zaro qo'shilib, yangi uchta
bir xii gibrid orbital hosil qilsa, bunda sp2 - gibridlanish sodir bo'ladi. Uchta gibrid orbital bir-biriga nisbatan 120° Ii burchak ostida joylashgan bo'ladi. Agar bitta s va uchta p- orbitallar qo'shilsa,
o·zaro I 09°28' Ii burchak bo'ylab joylashgan to'rtta gibrid orbital hosil bo'ladi. Bu sp-1 - gibridlanish deyiladi. !1p3- gibridlanish kis lorod, azot, uglerod va uning analoglari - kremniy hamda ger
maniy elementlarida ko'p uchraydi.
3.8- §. Elektrmanfiylik
,,Elektrmanfiylik"ni o·zJashtirish uchun ,,atomlaming davriy xossalari", ,,ionlanish energiyasi". ,.elementning elektronga moyil ligi kabi" tushunchalami mukammal bilish kerak.
I. Atomlaroing davriy xossalari. Elementlaming tartib nomeri ortishi bilan atomlarining o'lchami. ionlanish energiyasi, elektronga moyilligi, elektrmanfiyligi, oksidlanish darajasi kabi xossalaming o'zgarishida davriylik kuzatiladi. Atomning radiusi - uning muhim xarakteristikasidir. Atom rndiusi qancha katta bo·Jsa, tashqi elek tronlar yadro bilan bo'sh bog'langan bo'ladi. Aksincha, atom radiusi kichrayishi bilan elektronlar yadroga kuchliroq tortiladi. Davrda chapdan o'ngga o'tgan sari atom radiusi kichrayib boradi. Bunga sabab yadroning zaryadi ortishi bilan elektronlaming yadroga kuchliroq tortilishidir. Gruppalarda yuqoridan pastga tomon atom radiusi kattalashib boradi, chunki elektron qavat oshib boradi va uning radiusi kattalashadi.
Download 0.77 Mb.
Do'stlaringiz bilan baham:
