Oli\' va o•rta maxsus ta'lim vazirligi o•rta maxsus

px _pZ

3. 
   rasm. p- elektronlar buluti.
   

tuzilgan. I- pog'onachada I ta orbital, 2- pog'onachada 4 ta, 3- pog'onachada 9 ta, 4- pog'onachada 16 ta orbital bo'ladi.
Birinchi pog'onachada bitta orbital bo'lib, bu orbital Is-orbital deyiladi, ls-orbital bo'ylab harakatlanayotgan elektron ls elek­ tron deyiladi. s orbital shar shaklida bo'ladi (2-rasm). 2- po­ g'onachada to'rtta orbital bo'lib, bittasi 2s-orbital va 3 tasi p-or­ bitaldir. p- orbital gantel (3- rasm) yoki hajmiy sakkizlik shaklida bo'ladi. Uchala r-orbitallaming elektron bulutlari o'zaro bir-biriga perpendikular joylashgan. r-orbital bo'ylab harakat qilayotgan elek­ tronlar r elektronlar deyiladi. lkkinchi qavatdagi s elektronlar­ ning energiyasi o'sha qavatning r elektronlari energiyasidan biroz bo'lsa-da farq qiladi. 2s elektronning energiyasi ancha katta bo'li­ shi sababli yadrodan ls elektronga qaraganda ancha uzoqda turadi. 3- pog'onachada 9 ta orbital bo'lib, shundan bittasi 3s-orbital, uchtasi Jr-orbital va beshtasi 3d-orbitaldir. 4- pog'onada 16 ta or­ bital bo'lib, shundan I tasi 4s orbital, 3 tasi 4p orbital, 5 tasi 4d orbital va 7 tasi 4/ orbitaldir. d-orbital va.f-orbitallaming shakli r­ orbitaldan ham murakkabroq bo'ladi. Eng ko'pi bilan s-orbital­ da 2 ta, r-orbitalda 6 ta, d-orbitalda IO ta va/-orbitalda 14 ta elek­ tron bo'ladi. Demak, bitta orbitalda ikkita elektron bo'lishi mum­ kin.
Endi I, 11 va 111 davr elementlari misolida atomda elektron­ larning energetik pog'ona va pog'onachalar bo'ylab taqsimlanishi-
ni ko'rib chiqaylik. Minimal energiyali orbital - ls orbital hisob­ lanadi. Vodorod atomida bu orbitalni vodorodning yagona elektro­ ni egallagan. Shu sababli vodorod atomining elektron formulasi ls¹ ko'rinishda bo'ladi. I davrda vodoroddan keyin geliy turadi. Geliy atomining ikkala elektroni ls orbitaldajoylashadi. Geliyning elek­ tron formulasi - ls2. Demak, geliyning elektron qobig'i tugal­ langan. Shuning uchun ham geliy ancha barqarordir. II davr ele­
mentlarida l-pog'ona (h = 2) to'lib boradi. Bunda dastlab s-pog'o­
nachaning orbitali, so'ngra p-pog'onachaning 3 ta orbitali to'lib boradi. Masalan:

Be - 1 s ² 2s ² ;
C - 1s ² 2s ² 2p ² ; N - 1s ² 2s² 2p ³;
F - 1 s² 2s ² 2p ⁵ ; Ne - 1 s² 2s² 2p h.
B - 1s ² 2s ² 2p¹ ;
0 - 1 s² 2s² 2p •²

Demak, neon elementining sirtqi qavatida 8 ta elektron bo'lib,

) ,
(s ²p ⁶ bunday sirtqi qavatda atomlar juda barqaror bo'ladi. Uch­
inchi davr elementlaridan boshlab atomlarda 3s - 3p va 4d pog'onachalardan tarkib topgan 3-M pog'ona to'la boshlaydi. Ma­ salan:

Na - 1 s² 2s² 2pb 3s¹ ;