Олий таълим тизими педагог ва раҳбар кадрларини қайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини оширишни ташкил этиш бош илмий методик маркази

 
Ортиқча туз миқдори артериал гипертонияга олиб келиши ўтган асрнинг 
бошида аниқланган. Кунига 3 г гача туз қабул қилган аҳоли орасида ѐш ўтиши 
билан қон босимининг ортиши кузатилмаган. Агарда бу одамлар кунига 7-8 г туз 
истеъмол қиладиган регионга кўчиб ўтса, унда уларда қон босими ортади. Ҳозирги 
вақтда кўпчилик мамлакатларда одамлар физиологик эҳтиѐжидан ортиқча туз 
истеъмол қилади, шу вақтда кунига истеъмол қилинадиган тузни 5 г га 
камайтирилса, АБ тушади. Шундай қилиб, гипертониянинг бирламчи 
профилактикаси учун овқатланиш рационида тузнинг миқдори кунига 5 г бўлиши 
керак, шу билан бирга калийга бой маҳсулотларнинг (томатлар, бананлар, 
грейпфрут, апельсин, картошка ва бошқ.) миқдорини ошириш керак. Чунки калий 
тузнинг артериал босимни оширувчи хусусиятига тўсқинлик қилади. Кўпчилик 
мамлакатларда бундай тавсияларга алоҳида эътибор билан қарашмоқда, чунки улар 
юқори самара бермоқда. 
Финляндияда 1994 йилдан бошлаб кўпчилик нонвойхоналарда нон 
маҳсулотларини пиширишда туздан 2 баробар кам фойдаланади.(1 кг нонга 1,2 г 
нинг ўрнига 0,7 г ). Бу чоралар ҳисоб бўйича йилига инсультдан ўлим ҳолатини 
2000га, миокард инфарктдан эса 1600га камайтирган. Даволаш учун чиқим йилига 
100 млн.долларга, дорилар учун эса 40 млн. долларга камайган. 
 
Кам жисмоний фаоллик. XX асрнинг 2чи ярмига келиб кам ҳаракатли ҳаѐт 
тарзи оммавий тус олди. Ҳозирги вақтда иқтисодий ривожланган давлатларда 
жисмоний куч талаб қиладиган иш кам қолган. Урбанизация, автоматизациянинг 
ривожланиши одам ҳаѐт тарзини кам ҳаракатли қилиб қўйди, ваҳоланки млн. йиллар 
олдин эволюция жараѐнида инсоннинг асосий машғулоти овчилик, ўсимлик ва 
мевалар йиғишдан иборат бўлган. Шу турли фаолият таъсирида организмда 
физиологик мослашув ва алмашинув жараѐнлари кечган. Ҳозирги жамиятда кам 
ҳаракатли ҳаѐт тарзини олиб боришга мажбур. Ҳозир иқтисодий ривожланган 
давлатларда ҳар бир 2чи одам ўтириб ишлайдиган ҳаѐт тарзини олиб боради, бу 
пропорция катта ѐшли шахсларда кўпаймоқда. Кам ҳаракатли ҳаѐт тарзи, семизлик, 
алмашинув жараѐнининг бузилиши, ўз навбатида ижтимоий муҳим, аҳамиятли 
касалликларнинг тарқалишига олиб келмоқда. Жисмоний фаоллик натижасида юрак 

---

125 
қон томир касалликларининг камайишига ва атеросклероз касаллигининг олди 
олинганлиги илмий исботланган. 
Юқоридагиларни инобатга олиб ЖССТ фикрича; мунтазам жисмоний фаоллик 
турмуш тарзининг ажралмас қисми бўлиши керак. ЖССТ кўпгина профилактик 
дастурига болалар ва ўсмирлар орасида жисмоний фаоллик ошириш 
компонентларини киритади. Баъзи ҳукуматлар миллий ташкилотлар ва спорт 
клублари билан биргаликда фаол турмуш тарзини рағбатлантириш учун ижтимоий - 
маркетинг дастурларини тузганлар. Дастурлар турмуш тарзини ўзгартиришга
мўлжалланган бўлиб, рационал овқатланиш ва жисмоний машқларни биргаликда 
олиб боришни тавсия этади, чунки нотўғри овқатланиш билан боғлиқ семизлик, қон 
босимининг ошиши, гиперхолестеринемия каби бузилишларнинг бирламчи 
профилактикаси учун самарали бўлиши мумкин.