Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарⱪанд иⱪтисодиёт ва сервис институти з

1.5. Ташқи манфаатдор томонлар

Ташқи манфаатдор томонлар гуруҳлари - ҳукумат, маҳаллий ҳокимият органлари, йирик профессионал ташкилотлар - жуда хилма-хил мақсадларга эга бўлиши мумкин.

Ташқи манфаатдор томонлар иш берувчиларни ўз ичига олиши мумкин. Европада манфаатдор томонлар режимларининг кўтарилиши, олий маълумотни ҳукумат бошқарадиган бюрократиядан замонавий тизимларга ўтишда пайдо бўлди, бунда ҳукумат роли тўғридан-тўғри кўпроқ назоратни ўз ичига олади.²⁵
Ташқи манфаатдор томонлар, ички манфаатдор томонлардан фарқли ўлароқ, компания билан бевосита муносабатларга эга эмаслар. Бунинг ўрнига, ташқи манфаатдор томон одатда бизнес операцияларидан таъсирланган шахс ёки ташкилотдир. Компания углерод чиқиндиларининг рухсат этилган чегарасидан ошиб кетганда, компания жойлашган шаҳар ташқи манфаатдор томон ҳисобланади, чунки унга ифлосланишнинг кўпайишига таъсир қилади.
Аксинча, ташқи манфаатдор томонлар баъзан компанияга аниқ ҳаволасиз бевосита таъсир кўрсатиши мумкин. Масалан, ҳукумат ташқи манфаатдор томондир. Ҳукумат углерод чиқиндилари бўйича сиёсатни ўзгартиришни бошлаганда, қарор углерод даражаси ошган ҳар қандай субъектнинг бизнес фаолиятига таъсир қилади.²⁶
Манфаатдор томонларнинг можароси-бу турли манфаатдор томонларнинг мос келмайдиган мақсадларга эга бўлган ҳолат. Бу компания учун "муаммо" яратади, чунки бу унинг ишлаши ва муваффақиятига таъсир қилиши мумкин.
Можаро компаниялардан манфаатдор томонларнинг манфаатларини самарали бошқаришни талаб қилади. Барча манфаатдор томонлар компания учун стратегик эмас. Шундай қилиб, компаниялар қайси бирига устувор аҳамият бериш кераклигини аниқлашлари керак. Устуворликларни жойлаштириш ва улар билан адолатли муомала қилиш орқали компания компанияга салбий таъсирини минималлаштиради. Кейинчалик, бу охир-оқибат улар билан яхши муносабатларни ва компаниянинг узоқ муддатли муваффақиятини қўллаб-қувватлайди.
Компаниядаги манфаатдор томонларга акциядорлар, ходимлар, мижозлар, етказиб берувчилар, кредиторлар, акциядорлик инвесторлари, маҳаллий жамоалар ва ҳукуматлар мисол бўла олади. Асосий манфаатдор томонлар қайси? Бу компания фаолият кўрсатадиган бизнес модели ва саноатига боғлиқ. Лекин, албатта, улар компанияга нисбатан турли манфаатларга эга, масалан:

• 
  Акциядорлар дивидендлардан манфаатдор. Шунингдек, улар компанияга сармоя киритиш орқали капитал даромадларини олишни имкониятига эга. Улар компаниянинг ўсишда давом этишини ва кўпроқ фойда келтиришини, тақсимланган дивидендлар ва капитал ўсишига ижобий таъсир кўрсатишини хоҳлашади.
  
• 
  Ходимлар ва раҳбарият юқори маош ва имтиёзлардан манфаатдор. Бундан ташқари, улар соғлом иш муҳити, истиқболли мартаба йўллари ва етарли ўқув ва ривожланиш дастурлари билан қизиқишади. Улар компанияга уларнинг ишлаши билан таъсир қилади ва менежмент учун улар қабул қилган қарорлар компаниянинг муваффақиятига сезиларли таъсир кўрсатади.
  
• 
  Мижозлар компания маҳсулотларига, мижозларга хизмат кўрсатишга ва махфийликни ҳимоя қилишга қизиқишади. Улар компаниянинг сифатли, аммо арзон маҳсулотларни таклиф қилишини хоҳлашади. Яна бир жиҳат-сўнгги пайтларда тобора оммалашиб бораётган бизнес этикаси. Компаниялар нафақат фойда олиш учун, балки ижтимоий ва экологик масъулиятли бўлса, уларга ёқади.
  
• 
  Етказиб берувчилар компания томонидан киришларни сотиб олишдан манфаатдор. Улар компаниялар ўз вақтида тўлашларини, улардан буюртма беришни давом эттиришларини ва оммавий сотиб олишларини хоҳлашади. Компаниялар бошқа етказиб берувчиларга ўтиб, даромадларини камайтирганда, улар буни ёқтирмайдилар
  
• 
  Ҳукумат солиқларни ўз вақтида тўлайдиган ва қоидаларга риоя қиладиган компанияларга қизиқиш билдирмоқда. Ҳукумат, шунингдек, компаниялардан экологик масъулиятли бизнесни юритишни, рақобатга қарши хатти-ҳаракатлардан воз кечишни ва адолатли иш билан таъминлаш амалиётини қўллашни талаб қилади. Яна бир қизиқиш иш ўринлари эмас, даромад бизнес иқтисодиётида яратишдир.
  
• 
  Кредиторлар компаниянинг асосий қарз ва фоизларни ўз вақтида тўлашини хоҳлашади. Улар компаниянинг қарзини тўламаслигини хоҳламайдилар. Шунинг учун улар компаниянинг ликвидлиги ва тўлов қобилияти каби жиҳатларга эътибор беришади. Кредит рейтинги стандарт ставкани аниқлаш учун қараш керак бўлган яна бир кўрсаткичдир. Агар компаниянинг тўлов қобилияти яхши бўлса, улар кредитлар учун янги шартномалар имзолашни хоҳлашади.
  
• 
  Маҳаллий жамоалар компания томонидан яратилган иш ўринлари ҳақида хавотирда. Улар компанияни маҳаллий ишчиларни жалб қилишни хоҳлашади. Бошқа томондан, улар компаниянинг экологик масъулиятли бизнес амалиётини амалга оширишини, салбий таъсирларни келтириб чиқармаслигини ва маҳаллий ҳамжамият дастурларини қўллаб-қувватлашини хоҳлашади.
  

Ҳар бир манфаатдор томон ўз манфаатларини ҳимоя қилишга интилади. Улар ўз манфаатлари қондирилишига ва мақсадларига эришилишига ишонч ҳосил қилишни хоҳлашади. Бироқ, компаниялар учун уларнинг барча истакларини бажариш мумкин эмас. Улар кўпинча устуворликларни белгилаб олишлари керак, яъни қайси манфаатлар улар учун биринчи ўринда туришни белгилаб олиши муҳим.
Кўпинча низолар келиб чиқади, чунки манфаатдор томонлар турли хил ва кўпинча қарама-қарши манфаатларга эга. Бу кўпинча компанияларни қарор қабул қилишда иккиланишга олиб келади. Улар баъзи манфаатдор томонларга ёқмаслиги мумкин бўлган танловларни биринчи ўринга қўйишлари керак. Қуйида биз баъзи мисолларни келтирамиз.