Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарⱪанд иⱪтисодиёт ва сервис институти з

Нарх механизми (The price mechanism) талаб ва таклифни мувозанатга келтиради ва товар учун мувозанат нархи (the equilibrium price) истеъмолчилар томонидан талаб қилинадиган ҳажм ва фирмалар таклиф қилишга тайёр бўлган ҳажм бир хил бўлган нархдир. Бу бозор клиринг нархи (market clearing price) деб ҳам аталади, чунки бу нархда бозорда ортиқча ҳам, етишмовчилик ҳам бўлмайди.



Нарх

Ортиқча таъминот Бозор таъминоти

А В
P₁ ------------------------------------------
P --------------------------

P₂ --------------------------------------

C D

Ортиқча талаб Бозор талаби
0 Q Миқдори


12-расм. Бозор мувозанати
Мувозанат нархига келиш учун талаб ва таклифнинг ўзаро таъсирини бир хил графикда бозор талаби эгри чизиғи ва бозор таклифи эгри чизиғини чизиш орқали кўрсатиш мумкин (15-расм).
15-расмда нархлар тўпламида режалаштирилган (ёки аввалги) талаб ва режалаштирилган таклиф кўрсатилган.
15-расмдаги Р₁ нархда етказиб берувчилар бозор талабларидан кўра кўпроқ миқдорда ишлаб чиқаришни хоҳлайдилар, яъни АВ масофага тенг ортиқча таклиф мавжуд. Етказиб берувчилар сотилмаган товарлар захираси тўпланганда реакцияга киришади.
(а) Улар исталмаган захираларни сотиш учун ишлаб чиқаришнинг ҳозирги даражасини пасайтираради.
(b) Шунингдек, улар сотишни рағбатлантириш учун нархларни пасайтиради.
Бунинг акси P₂ нархида содир бўлади, бу ерда масофа CD томонидан кўрсатилган таклифдан талабнинг ортиқча бўлиши сабабли, таъминот ва нарх ошади. Талабнинг ортиқча бўлишига дуч келган ишлаб чиқарувчилар ўз нархларини кўтаришлари мумкин эди. Бу товарни етказиб беришни янада фойдали қилади ва таъминот кўпаяди.
Р нархида сотувчилар етказиб беришга тайёр ва қодир бўлган миқдор мижозлар сотиб олишга тайёр ва сотиб олишга қодир бўлган миқдорга тенг. Истеъмолчилар маҳсулотнинг Q бирликларини сотиб олиш учун жами (PхQ) пул сарфлашга тайёр бўлади ва етказиб берувчилар (PxQ) даромад олиш учун Q бирликларини етказиб беришга тайёр бўлади. P-мувозанат нарх.
Талаб ва таклиф кучлари бозорни мувозанат нархи ва миқдорига ундайди. Ⱪуйидаги асосий фикрларга эътиборингизни қаратишингиз лозим:
(а) Агар талаб ёки таклиф шароитида ўзгариш бўлмаса, бозорда мувозанат нархи устунлик қилади ва барқарор бўлиб қолади.
(b) Агар нарх мувозанатда бўлмаса, бозор мувозанатда бўлади ва талаб нархларни мувозанат нархига йўналтиради.
(c) Ҳар қандай бозорда бозор тозаланган жойда фақат битта мувозанат позицияси бўлади.
(d) Таклиф эгри чизиғи ёки талаб эгри чизиғидаги силжишлар мувозанат нархини (ва сотилган миқдорни) ўзгартиради.¹³⁶