Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарⱪанд иⱪтисодиёт ва сервис институти з

нарх



Бозор таъминоти



Истеъмолчи
профицити
Р --------------------
Иш.чиқ.
профицити



Бозор талаби
0 Q қиймат
13-расм. Истеъмолчи профицити ва ишлаб чиқарувчи профицити

Худди шу тарзда, истеъмолчилар товарни тўлашга тайёр бўлганидан камроқ нархга сотиб олишлари мумкин, шунинг учун ишлаб чиқарувчилар товарни улар қабул қилганидан юқори нархда сотишлари мумкин.

Бундай ҳолда, ишлаб чиқарувчининг профицити мавжуд. 16-расмда бу тасвирланган. Графикдаги ишлаб чиқарувчи профицитининг майдони бозордаги товар миқдорини бозор нархидан камроқ сотишга тайёр бўлган етказиб берувчиларни ифодалайди.¹³⁹
Истеъмолчи профицитининг иқтисодий ўлчовидир истеъмолчи фойдалари бозор рақобати натижасида. Истеъмолчи профицити истеъмолчилар маҳсулот ёки хизмат учун тўлайдиган нарх улар тўлашга тайёр бўлган нархдан паст бўлганда содир бўлади. Бу истеъмолчилар оладиган қўшимча фойда ўлчовидир, чунки улар тўлашга тайёр бўлганидан кўра бирор нарса учун камроқ тўлайдилар.
Истеъмолчилар профицити концепцияси 1844 йилда миллий автомагистраллар, каналлар ва кўприклар каби жамоат молларининг ижтимоий имтиёзларини ўлчаш учун ишлаб чиқилган. Бу фаровонлик иқтисодиёти ва ҳукуматлар томонидан солиқ сиёсатини шакллантириш соҳасида муҳим восита бўлди.
Иқтисодчилар истеъмолчи профицитини қуйидаги формула билан аниқлайдилар:
Consumer surplus = (½) x Qd x ΔP
Бу ерда:
Qd = талаб ва таклиф тенг бўлган мувозанатдаги миқдор;
ΔP= Pмах – Pd ёки талаб ва таклиф тенг бўлган мувозанатдаги нарх;
Pмах = истеъмолчи тўлашга тайёр бўлган нарх.
Истеъмолчи профицити - бу яхши келишувга эришишнинг фойдаси ёки яхши ҳисси. Мисол учун, айтайлик, сиз мактаб таътил ҳафтасида Disney дунёсига парвоз учун авиачипта учун 300 доллар тўлашга тайёр эдингиз. Лекин чипта нархи $ 200 ташкил этди. 100 доллар сизнинг истеъмол профицити ифодалайди.
Бироқ, корхоналар истеъмолчи профицитини ишлаб чиқарувчи профицитига ёки уларнинг даромадига айлантиришни биладилар. Бизнинг мисолимизда, айтайлик, авиакомпания сизнинг ортиқча пул миқдори мавжудлигини тушунади ва тақвим мактаб таътилига яқинлашганда, чипталар нархини ҳар бирини 300 долларга кўтаради.
Авиакомпания мактаб таътиллари ҳафтасида Disney дунёсига саёҳат қилиш учун талаб ошишини ва истеъмолчилар юқори нархларни тўлашга тайёр бўлишини билади. Шундай қилиб, чипталар нархини ошириш орқали авиакомпаниялар истеъмолчиларнинг профицитини олиб, уни ишлаб чиқарувчининг профицитига ёки қўшимча фойдага айлантиришади.¹⁴⁰