Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарⱪанд иⱪтисодиёт ва сервис институти з

Нарх сигналлари (Price signals) истеъмолчилар ва ишлаб чиқарувчиларга бозордаги ўзгаришлар ҳақида хабар беради
Буюмнинг нархи-бу унинг бозордаги талаб ва таклифи билан тайинланган пул қиймати. Нархлар муҳим, чунки улар бозордаги тенденцияларнинг қимматли кўрсаткичлари бўлиши мумкин ва улар ишлаб чиқарувчиларга иқтисодиётдаги учта асосий саволга жавоб беришга ёрдам беради:
Нима ишлаб чиқариш керак?
Қандай ишлаб чиқариш керак?
Ким учун ишлаб чиқариш керак?
Мисол учун, Нарх сигналларининг мисолларини кўпгина соҳаларда топиш мумкин. Харидорлар ва ишлаб чиқарувчилар иқтисодий қарорлар қабул қилишда ёрдам берадиган signal сифатида нархлардан фойдаланадилар. Сотувчилар ёки ишлаб чиқарувчилар учун нархлар истеъмолчилар талабини қондириш учун ишлаб чиқаришни кўпайтириш зарурлигини ёки бозорда ортиқча бирликларни камайтириш учун ишлаб чиқаришни камайтириш зарурлигини кўрсатиши мумкин. Харидорларга ёки истеъмолчиларга нархлар, агар нарх паст бўлса ёки нарх юқори бўлса, улар камроқ сотиб олишлари керак бўлса, маҳсулотни кўпроқ сотиб олиш тўғрисида signal бериши мумкин.
Нарх сигналларининг талабга қандай таъсир қилишига оид мисолларни кўпгина бозорларда топиш мумкин, чунки нарх кўпинча биз қанча маҳсулот талаб қилаётганимизни белгиловчи омил ҳисобланади. Келинг, тушунишимизга ёрдам берадиган баъзи мисолларни кўриб чиқайлик.
1-Мисол. Истеъмолчилар учун олма нархи озиқ-овқат дўконида кириб бориши $2.85 фунт нархида эди, аммо олма миқдорининг кўпайиши сабабли, олма нархи $2.00 фунтга тушиб кетди. Ушбу нархнинг пасайиши йиллик олма ҳосилининг кўпайиши натижасидир. Бозорга янги пестицид чиқди ва фермерлар зараркунандалар туфайли йўқотишларни 75 фоизга камайтиришга муваффақ бўлишди. Олма нархи пасайганлиги сабабли, истеъмолчилар кўпроқ олма сотиб олишлари керак, чунки улар арзонроқ ва бозорда олма ортиқча ёки ортиқча миқдорини камайтиради. Бошқа томондан, банан нархи ҳар бир тўплам учун 1,99 доллардан 3,25 долларгача ошди, чунки касалликдан зарар ҳосилнинг катта қисмини муваффақияцизликка олиб келди ва банан таъминотида етишмовчиликни келтириб чиқарди. Бундай ҳолда, харидорларга нарх сигналлари, улар кўтарилган нархни енгиш учун банан истеъмолини камайтиришлари керак.
2-Мисол. Тасаввур қилинг-а, сиз қишки пальто сотиб олаётганда танлов қиляпсиз. Ушбу товар энг юқори сифатли ишлаб чиқарадиган бренд остида тикилган ва товар сув ва шамолга чидамлилик учун энг яхши функцияга эга. Нарх ёрлиғи $ 149.99 эга. Шунга ўхшаш бренднинг яна бир палтоси кўпроқ функцияларга эга, аммо унинг нархи атиги $74.49 ташкил этаяпти. Эҳтимол, бу палто камроқ чўнтакларга эга ва материали унчалик талабга жавоб бермайди, лекин бу сизни қишдан ҳимоя қилиш самарадорлигига таъсир қилмайди. Сиз қимматроқ палтони сотиб олишга қарор қилдингиз, чунки агар палто нархи бошқасидан юқори нархга эга бўлса, бу талабга жавоб берадиган материаллар ва хусусиятларга эга эканлигини билдиради.
Нархлар сигнали, шунингдек, компаниялар билвосита ўз нархларини ошкор қилиш орқали ўз нархларини кўтариш ёки пасайтириш ниятларини бир-бирига етказганда ҳам содир бўлиши мумкин. Нарх ҳақида бир-бири билан мулоқот қиладиган компанияларнинг муаммоси шундаки, у нархнинг бетарафлигини бузади. Нарх нейтрал бўлиши ва харидорларга ёки сотувчиларга фойда келтирмаслиги керак. Нархлар эркин бозор иқтисодиёти шароитида бўлгани каби мослашувчан бўлса, улар бозор ва рақобатга мос равишда кўтарилиши ва тушиши мумкин. Фирмалар нархларга аралашганда, улар харидор ва сотувчилар ўртасида адолатли рақобатнинг олдини олади.¹⁴³