Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарⱪанд иⱪтисодиёт ва сервис институти з

3.18.Максимал ва минимал нархлар

Баъзи бозорларда ҳукуматлар баъзи маҳсулотларнинг нархларини бозор ўз мувозанат нархини топиши натижасида юзага келадиган нархдан юқори ёки пастроқ ушлаб туришга аралашадилар.

Нархлар чэгараси ҳукумат маҳсулот нархи қанчалик юқори бўлиши мумкинлигига қонуний чэгара қўйганда юзага келади. Юқори нарх самарали бўлиши учун уни табиий бозор мувозанатидан пастроқ қилиб қўйиш керак. У максимал нарх сифатида ҳам танилган.¹⁴⁴
Foundations of Accounting in Business - FAB Study Text 2016. PART A: Chapter 03 «Microeconomic factors» қисмида максимал ва минимал нарх тушунчасини қўйидагича очиб берилган.
Максимал нархларга ортиқча талаб бўлиши мумкин бўлган ҳолатлар: меъёрлаш зарур бўлиши мумкин ва қора сотувчилар ишлашга интилган пайтларда. Mинимал нархлар ўрнатилган жойда ишлаб чиқарувчилар ортиқча таклифни амалга оширган бўладилар.
Нархларни тартибга солиш талаб ва таклиф таҳлилини қандай қўллаш мумкинлигини тасвирлайди.
Ҳукуматлар нархларни икки йўл билан назорат қилишга ҳаракат қилишлари мумкин:
(а) Улар, эҳтимол, инфляцияга қарши иқтисодий сиёсатнинг бир қисми сифатида товар учун максимал нархни (ёки нарх чэгарасини) белгилашлари мумкин.
(b) Улар товар учун minimal нархни (ёки нарх қаватини) белгилашлари мумкин. Европа Иттифоқининг умумий қишлоқ хўжалиги сиёсати (Common Agricultural Policy (CAP) фермерлар ўз маҳсулотлари учун камида minimal нархларни олишларини таъминлашга қаратилган нархлар даражасининг намунасидир.
Ҳукумат мувозанат нархидан паст нарх даражасини белгилаш орқали товарлар нархининг кўтарилишининг олдини олишга ҳаракат қилиши мумкин. (Изоҳ: юқори нарх мувозанат нархидан паст бўлиши керак. Агар нархнинг юқори даражаси мувозанат нархидан юқори бўлса, нархнинг юқори даражасини белгилаш бозор кучларининг ишлашига умуман таъсир қилмайди.
Агар максимал нарх М мувозанат нархидан паст бўлса, талаб таклифдан ортиқча бўлади(23-расм). Паст нарх мижозларни жалб қилади, лекин етказиб берувчиларни тўхтатади. Юқори нарх M мувозанат нарх P дан паст бўлгани учун ишлаб чиқарувчилар бозорга етказиб бериладиган товарлар миқдорини Q дан А га камайтиради, бироқ нарх тушиши сабабли талаб миқдори Q дан B га ошади. Талаб қилинган ортиқча миқдор ҳақида.
Бозор энди мувозанатда бўлганлиги сабабли, чекланган таклифни нархдан бошқа воситалар билан ажратиш керак.
Мавжуд бўлган товар бирликларининг адолатсиз тақсимланишини олдини олиш учун ҳукумат (бензин купонлари) ёки кутиш рўйхати (маҳаллий ҳокимият уйлари учун) каби рационларни жорий қилиши керак.
Рационнинг ва қора маркетингнинг бирга бориш истаги мавжуд. 23-расмда истеъмолчилар B миқдорини талаб қиладилар, лекин фақат A миқдорини олишлари мумкин, аммо А миқдори учун улар Z нархини тўлашга тайёр, бу расмий M нархидан анча юқори. Товар сотилиши мумкин рацион расмий нархда М, лекин қора сотувчилар ноқонуний ишлаб чиқаришни нархда сотишлари мумкин Z нуқтасида.
Шуни ҳам унутмангки, максимал нархлар ресурсларнинг нотўғри тақсимланишига олиб келиши мумкин. Ишлаб чиқарувчилар нарх назорати остида бўлган маҳсулот ишлаб чиқаришни камайтиради, чунки улар ҳозирда нарх назорати остида бўлмаган маҳсулотларга қараганда камроқ фойда келтиради.