Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi abduhamid nurmonov struktur tilshunoslik: ildizlari va yo‘nalishlari

XIX 
H 
XX 
BCKOli B OHCpKaX H H3H;iCHCIIHHX. 
M.11. —M.,
1 9 6 0 , c. 19.
Kupoe E.0. 
T c o p c m ' i c c K H c u p o f j j i c M b i M o j i c j i n p o u a i m H H3i>iKa. - K a 3 i y ,
1 9 8 9 , c. 17.
8
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

munosabati tufayli mavjud bo'lishi sistcma tuzilishini zamondan 
tashqaridagi munosabatlar tashkil etishi tan olinadi.
Sistemaviy tilshunoslikning an'anaviy tilshunoslikdan uchinchi 
farqi sh u n d ak i, tilga b elg ilar sistem asi sifatid a qaraydi va 
tilshunoslikni belgi nazariyasi bilan shug'ullanuvchi semiotikaning 
tarkibiy qismi deb baholaydi. «Substansiya» va «shakl»ni bir-biridan 
ajratish fonologik sathda shu darajaga yetdiki, tovushlarning 
artikulatsion-akustik belgilari tilshunoslik doirasidan chiqarildi va 
tabriy fanlar obyektiga aylantirildi.
An'anaviy tilshunoslik substansiyani o ‘rganisliga c ’tibor qarat- 
ganligi uchun tilning akustik-artikulatsion vositalar yordam ida 
bevosita yuzaga chiqish jarayonini o ‘rganishni asosiy maqsad qilib 
qo‘yadi.
Sistemaviy tilshunoslik an'anaviy tilshunoslikdan gnoscologik 
nuqtayi nazardan ham farq qiladi. A n'anaviy tilshunoslik sezgi 
a'zolarimizga ta ’sir qiluvchi, bcvosita kuzatishda berilgan moddiy 
vositalarni o ‘rganish bilan shug‘ullanib, bilishning induktiv usuliga 
asoslansa, sistemaviy tilshunoslik esa moddiy vositalar yordamida 
voqelanuvchi, ularning har birida barqaror belgi, konstanta sifatida 
takrorlanuvchi mohiyatlarni, im m anent birliklarni o ‘rganish bilan 
shug‘ullanadi.' Shuning uchun L.Yclmslev «struktura pog‘onaviylik 
bilan xarakterlanishi va bu pog‘onaviylikni dcduktiv yo‘l bilangina 
yoritish mumkinligi»ni bayon qiladi va obycktni mduktiv mctod 
orqali o ‘rganishga asoslangan an'anaviy tilshunoslikdan farqlanishini 
ta’kidlaydi1
2.
K o‘rinadiki, an ’anaviy va sistemaviy tilshunoslik tilning ichki 
tuzilishiga yondashuv, bu ichki tuzilish birliklarini o ‘rganishda 
qo ‘llaniladigan tadqiqot metodlari nuqtayi nazaridan o ‘zaro farq 
qiladigan ikki xil yo'nalishdir.
Ayrim mualliflar o ‘zbek tilining fonetikasidan tortib sintaksisiga 
qadar isblarga e'tibor berilsa, ularning har biri sistema sifatida 
o ‘rganilganini inkor qilib bo ‘lmaydi, deydilar.
1 Bapxydapoe J1.C.