Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi abduhamid nurmonov struktur tilshunoslik: ildizlari va yo‘nalishlari

M
ctokh
, ripmmnnbi n Mcrojrojiornsi riopo>Kaaiomeir 
ipaMManiKH. — MpoGjicMbi nopojKiraiomcii lpaMManiKH. —
M„ 1976, 
c. 
5.
2 E/ibMc/iee JI. 
nonsiTiie ynpaiuicnnsi. — 
3
BcrnimcB 
B.A. 
McTopnn si
3
i>iK
0 3
nanri>i 
XIX II XX 
BCKOB B OMCpKaX 
11
H
3
BJICHei
ihbx
. 
H.II. — M., 1960, c. 47.
9
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

T o ‘g‘ri, 70—80-yillarga qadar bo‘lgan o ‘zbek tilshunosligida ham 
sistcmaviylik alomatlarini inkor qilib bo'lmaydi. Chunki har bir 
yangi fan yo‘nalishi eskisi bag‘rida shakilanadi va undan o ‘sib 
chiqadi. F.Mikushning ta'kidlashicha, har qanday lingvistik yo‘na- 
lish maMum m a’noda strukturalizm elem entini o ‘zida namoyon 
qiladi. Lekin tilning tipik strukturasini aniqlam agan va unga 
suyanmagan biron bir yo'nalishni struktur yo'nalish sifatida baholab 
boMmaydi'.
0 ‘zbck tilsh u n o slig id a ham sistem av iy tilsh u n o slik n in g
metodologiyasi va tekshirish metodi 70-yillardan boshlab om m a- 
lashgan ck an , b u n d a n oldingi ta d q iq o tla rd a n sistem aviylik 
tamoyillarini qidirish ortiqcha.
L.S. Barxudarov ham an'anaviy tilshunoslik struktur tilshu- 
noslikda boMgani kabi distributsiya, transformatsiya, B I bo'yicha 
tahlil, binar oppozitsiya singari qat'iy ilmiy tadqiqot usullariga ega 
emasligini ta'kidlagan cdi1
2.
An'anaviy tilshunoslikka zid qo ‘yilayotgan sistemaviy tilshu- 
noslikni «ilg‘or ti!shunoslik» sifatida talqin qilish ham no o ‘rin. 
A w alo, sistemaviy tilshunoslik vakillarining qarashlari bir xil emas, 
hatto ko‘p hollarda bir-biriga zid kcladi. Xususan, F.dc Sossyurning 
o ‘zi tilshunoslikni ichki va tashqi lingvistikaga ajratgan holda, faqat 
ichki lingvistika yuzasidan fikr yuritadi. Tashqi lingvistika uning 
nazaridan chetda qoladi. F.dc Sossyurning til substansiya emas, 
shakldir, degan qarashi struktur tilshunoslikning glosscm atika 
yo‘nalishining bosh g'oyasi boMib qoldi va ular tilni moddiylikdan 
uzilgan sof m unosabatlar sistemasi sifatida talqin qildi. Tilning 
tuzilish birliklari o'rtasidagi munosabatlarini o ‘rganish tilshunos- 
likning asosiy vazifasi hisoblandi. Lckin til va jam iyat, til va 
so‘zlovchi shaxs, til evolutsiyasi, adabiy til va xalq shevalari 
o ‘rtasidagi munosabat, til va tafakkur, matn lingvistikasi, til cstetikasi 
singari qator masalalar uning nazaridan chetda qoladi. Funksional 
lingvistika yo‘nalishi csa F.de Sossyurning nutqiy faoliyat til va 
nutqning o ‘zaro munosabatidan iborat degan qarashini rivojlantirgan
1