Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi abduhamid nurmonov struktur tilshunoslik: ildizlari va yo‘nalishlari

 
MuKyut 
0
.
 
0 6
cy>Kjicime Boripocon CTpyKiypajiM
3
.via n cm n a i MamMCCKaH 
TCopnH. 
—BJt, 1957, N“ 1, c. 31.
2 Barxudarov L.S. 0 ‘sha asar, 8-bct.
10
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

holda, tilning nutq orqali voqealanishiga va tilning barcha sathlarida 
til-nutq dixotomiyasining amal qillshiga c'tibor qaratdi. Shuning 
uchun nutqiy faoliyatga ham substansiya, ham shakl nuqtayi 
nazardan yondashildi, shu bllan birgalikda glosscmatiklar tomonidan 
nazardan chetda qolgan yuqoridagi qator masalalar ham funksional 
lingvistikaning diqqatini tortdi. Bu bilan funksional lingvistika 
a n ’anaviy tilshunoslik bilan bog‘landi. Amerika gencrativ lingvis- 
tikasi esa a n ’anaviy tilshunoslikka yana ham yaqinlashdi.
A.F. Losev bundan salkam qirq yil oldin struktur va an'anaviy 
tilshunosllk o ‘rtasidagi farq haqida fikr yuritar ckan, bu farq shakl 
va mazmunni abstrakt-mctafizik ajratishga asoslanganini, an'anaviy 
(klassik) lingvistika asosiy c'tiborni mazmunga qaratsa, struktur 
(sistemaviy) lingvistika til shakliga asoslanganini, ana shu jihat har 
ikkisining ham cheklangan tom oni ckanligini bayon qilgan edi'. 
Uning ta ’kidlashicha, staikturalistlar (ko'proq glossematiklar — 
ta ’kid bizniki) tilning m unosabatlar sistcmasi ckanligini birinchi 
planga olib chiqishi to ‘g‘ri bo‘lsa ham, lekin bu g ‘oyaga o ‘ta bcrilib 
ketgan holda, lingvistik m unosabatlarni tilning o ‘zidan uzib 
q o ‘ydilar, til haqida m azm undan tashqaridagi fanni yaratishni orzu 
qildilar. Ayni paytda, an'anaviy mctod ham tilning munosabatlardan 
tashqarida mavjud boMmasligini e’tiborga olm adi1
2. Lekin shaklning 
mazmunsiz yoki m azm unning shaklsiz boMmasligi dunyo dialek- 
tikasi tom onidan allaqachon tasdiqlanibgina qolmay, umuminsoniy 
sog'lom fikrning tayanch nuqtasiga aylangan.
Shunday ekan, an'anaviy tilshunoslikni go‘yo «eski, qoIoq», 
sistemaviy tilshunoslikni csa «yangi, ilg‘or» tilshunoslik sifatida 
baholab bo‘lmaydi. L.S. Barxudarov an'anaviy tilshunoslikka bepi- 
sandlik bilan qaragan struktur tilshunoslikka baho berar ekan, 
struktur tilshunoslik bag'ridan o ‘sib chiqqan gcncrativ (tug'diruv- 
chi) lingvistika an’anaviy tilshunoslikni oqlashga, uning tushuncha 
va xulosalariga tayanishga harakat qilganini m a’qullaydi3. V.A. Zve-
1 Jlocee A .0. 
O
bo
3MO>
kiioctii
c
G
jhdkciihh
jih iiib h c t h k h