Oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot

Investitsiyalarni boshqarish

Investitsiyalar nazariyasi an’anaviy ravishda iqtisodiy fan tomoni- dan mikro va makroiqtisodiy pozisiyalarda hal qilingan markaziy muammo sifatida qaraladi.

Mikroiqtisodiy investitsiyalar nazariyasi firma darajasida investitsiya qarorlarini qabul qilish jarayonini birinchi oʻringa qoʻyadi. Bu tadbirkorlarga maqbul investitsiya siyosatini shakllantirishning aniq ilmiy asoslangan vositalari va usullarini taqdim etadi. Ularning kombinasiyasi quyidagilarga imkon beradi:
- investitsiya bozorini tahlil qilish va rentabellik, tavakkalchilik va likvidlik mezonlari boʻyicha baholash bilan kompaniyaning investitsiya portfelini shakllantirish;
-"Investitsiya asoslari" va "Biznes-reja" doirasida risk omillari va noaniqliklarni hisobga olgan holda investitsiyalar samaradorligini baholash;
-jalb qilingan va qarz mablagʻlaridan foydalanishning umumiy ehtiyojini va maqsadga muvofiqligini baholagan holda kompaniyaning investitsiya resurslarini shakllantirish strategiyasini ishlab chiqish;
-aniq loyihalarning investitsiya jozibadorligini tanlash va baho- lash;
-individual moliyaviy vositalarning investitsiya sifatlarini baho- lash va ulardan eng samarasini tanlash;

• 
  aniq investitsiya loyihalari va dasturlarini amalga oshirishni rejalashtirish va operativ boshqarishni amalga oshirish;
  

-loyihaning yaxlit boshqaruvini, shuningdek, sotib olish va yetka- zib berish tartibini tashkil etish;
-investitsiya jarayonini tartibga solishni, shu jumladan oʻzgarish- larni boshqarish va samarasiz loyihalarni oʻz vaqtida yopish va kapi- talni qayta investitsiya qilish toʻgʻrisida qarorlar tayyorlashni ta’min- lash;
-loyihaning yakunlanishini tashkil etish;
-investitsiyalarni boshqarishning psixologik jihatlari, loyiha guruhini yaratish zarurligini toʻliq hisobga olish.
Sarmoyaning makroiqtisodiy nazariyasi, asoschisi D.Keyns, investitsiya muammosini butun milliy iqtisodiyot nuqtai nazaridan bir butun sifatida koʻrib chiqadi. U asosiy e’tiborni davlat investitsiya siyosati, daromad va bandlik siyosatiga qaratadi. Asosiy e’tibor investitsiya va jamgʻarma oʻrtasidagi munosabatlarga qaratiladi. Makroiqtisodiy muvozanatning poydevori iste’molchilar tomonidan sarflanadigan jamgʻarmalar va biznes zarur deb hisoblagan sarmoyalar oʻrtasidagi tenglikdir.
Neoklassik nazariyaga koʻra, ushbu qadriyatlarni muvozanatlash- tiruvchi foizlar nisbati mexanizmidir deyiladi. U tejash va sarmoyalar teng boʻlganda avtomatik ravishda oʻrnatiladi.
Shu bilan birga, davlat investitsiya jarayoniga, birinchi navbatda, toʻgʻridan-toʻgʻri davlat xarajatlari va investitsiya buyurtmalari orqali faol ta’sir oʻtkazishga qodir; ikkinchidan, iqtisodiyotning real sektori- ga xususiy sarmoyalarni ragʻbatlantiradigan pul-kredit va soliq-budjet siyosatini yuritish orqali; uchinchidan, tashqi sarmoyalar oqimini ragʻbatlantiradigan tashqi iqtisodiy siyosat yuritish orqali amalga oshiriladi.
Shunday qilib, investitsiya faoliyati jarayonida asosiy makroiqti- sodiy muammolar hal etiladi:
-bandlikni oshirish va ishsizlikni kamaytirish;
-texnik taraqqiyot va iqtisodiyotni qayta qurish;
-inflyatsiyani yengib oʻtish;
-iqtisodiy oʻsish;
-soliq bazasini va davlatning budjet farovonligini kengaytirish.
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda investitsiya boshqaruvchisi (investitsiya menejmenti) investitsiya faoliyatining barcha jabhalarini boshqarish jarayoni sifatida koʻrib chiqilishi mumkin, shu jumladan:

• 
  investitsiya faoliyatini davlat miqyosida boshqarish, bu investitsiya faoliyatini qonunchilik va me’yorlash usullari bilan tartibga solish, nazorat qilish, ragʻbatlantirish va cheklashni nazarda tutadi;
  
• 
  individual investitsiya loyihalarini boshqarish, shu jumladan loyihaning butun sikli davomida rejalashtirish, tashkil etish, muvofiq- lashtirish, ragʻbatlantirish va nazorat qilish faoliyati. U investitsiya loyihasida koʻrsatilgan ishlarning tarkibi va koʻlami, qiymati, sifati va qondirish jihatidan eng samarali bajarilishini ta’minlashga qaratilgan zamonaviy usullar va boshqaruv uslublarini qoʻllash orqali amalga oshiriladi;
  

-korxonaning investitsiya portfelini boshqarish (uni shakllantirish, monitoringini oʻtkazish, sifatini baholash, qayta investitsiya qilish), aylanma mablagʻlarni boshqarish (qisqa muddatli investitsiyalar) va boshqalarni oʻz ichiga olgan alohida xoʻjalik yurituvchi subyektning investitsiya faoliyatini boshqarish.
Investitsiyalarni boshqarish quyidagi standart boshqaruv funk- siyalarini oʻz ichiga oladi:

• 
  tahlil qilish va bashorat qilish;
  
• 
  strategik, joriy va tezkor boshqarish;
  
• 
  faoliyatni nazorat qilish (nazorat qilish) va tartibga solish.
  

Ushbu funksiyalarning oʻziga xos tarkibi boshqaruv predmeti darajasiga qarab sezilarli darajada farq qiladi. Demak, davlat daraja- sida investitsiya faoliyatini boshqarish mamlakatning ijtimoiy- iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy rivojlanishiga qaratilgan va quyidagilarni amalga oshiradi:

• 
  davlat va regional maqsadli investitsiya dasturlariga muvofiq;
  
• 
  davlat investitsiyalarini bevosita boshqarish orqali;
  
• 
  investitsiyalar va cheklovlar boʻyicha qonunchilik chora- tadbirlari (masalan, soliq stavkalari va imtiyozlarini farqlash bilan soliqqa tortish tizimini joriy etish, ba’zi resurslardan foydalanganlik uchun toʻlovlar tizimini yaratish va boshqalar);
  

• 
  moliya-kredit siyosatini, narx siyosatini (shu jumladan muomala- ga qimmatli qogʻozlar chiqarilishini), amortizatsiya siyosatini olib borish;
  
• 
  davlat normalari va standartlariga rioya etilishi, majburiy sertifikatlash qoidalariga rioya etilishi ustidan nazorat;
  
• 
  monopoliyaga qarshi choralar, davlat mulkini, shu jumladan tugallanmagan qurilishni xususiylashtirish;
  
• 
  investitsiya loyihalarini ekspertizadan oʻtkazish.
  

Ushbu darajadagi investitsiyalarni boshqarish funksiyalari:

• 
  investitsiya bozorining rivojlanishini tahlil qilish va bashorat qilish, shu jumladan; milliy ehtiyojlar uning konyunkturasi va investitsiya faoliyati natijalariga bogʻliq boʻlishi;
  

-mamlakatning maqsadli rivojlanish yoʻnalishlari (Federatsiya subyekti, mintaqa va boshqalar) va investitsiya imkoniyatlarini, shu jumladan davlat maqsadli investitsiya dasturlarini ishlab chiqishni hisobga olgan holda investitsiya siyosatining strategik yoʻnalishlarini ishlab chiqish;
-investitsiya faoliyatini ragʻbatlantirish, tartibga solish, cheklash va nazorat qilish sohasidagi qonunchilik faoliyati;
-investitsiya faoliyati monitoringi va uni barcha darajalarda tartib- ga solish boʻyicha aniq tadbirlarni amalga oshirish, shu jumladan individual investitsiya loyihalarini qoʻllab-quvvatlash va moliya- lashtirish.
Ushbu darajadagi investitsiyalarni boshqarishning asosiy vazifalari:

• 
  samarali investitsiya faoliyati orqali mamlakatni (davlatning ta’- sis etuvchi subyekti, mintaqa va boshqalarni) iqtisodiy rivojlanishining yuqori sur’atlarini ta’minlash;
  
• 
  milliy daromadning investitsiya faoliyati bilan belgilanadigan qismini maksimal darajaga koʻtarish;
  
• 
  investitsiya faoliyati xavfini minimallashtirish.