Oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot

Bizni bozor qulashini kapital bozori nazariyasining oʻziga xosligi deb oʻylashga majbur qiladi. Ular samarali bozor gipotezasining (angl. efficient market hypothesis, EMH) SBG) umumlashtirilishi amal qilmaydigan davrlarni aks ettiradi³. Ushbu kapital bozori nazariyasi foydaning normal taqsimlanishiga juda bogʻliqligini koʻrsatadi. Empirik tadqiqotlar ushbu Gauss taxminini⁴ isbotlashga oʻrindi, lekin koʻpincha qarama-qarshi natijalarni berdi.
Kapital bozorlari nazariyasi, shuningdek, barcha investorlarning investitsiya gorizonti bir xil boʻlishini taxmin qiladi. Bu kutilgan daromadlarni taqqoslash uchun kerak. Ammo barchaga ma’lumki, bunday emas.





³ https://studme.org/118484/investirovanie/effektivnye_rynki
⁴ Математический энциклопедический словарь. — М.: Советская энциклопедия, 1988. — С. 139—140.
Kapital bozori nazariyasining yanada rivojlanishi hakamlik narxlari nazariyasi⁵ bilan bogʻliq boʻlib, uning asoslarini amerikalik iqtisodchi S.Ross ishlab chiqqan. CARM modelining empirik sinovlari natijalari uning rivojlanishiga taniqli turtki boʻldi, bu tushuntirish oʻzgaruvchilari sonining koʻpayishi bilan regressiya tenglamalari sifatining yaxshilanishini koʻrsatdi. Ushbu nazariya har bir xavfli aktivning rentabelligiga ta’sir qiluvchi omillar guruhini hisobga olgan holda moliyaviy aktivlarning narxlash modelin⁶i umumlashtirishdir.
Axborotni qayta ishlash jarayonlarini oʻrganishda statistik va evristik yondashuvlar psixologiya va kapital bozori nazariyasiga asoslanadi, shuningdek, moliyaviy buxgalteriya hisobi, hisob siyosatini rivojlantirish maqsadlari, shuningdek, buxgalteriya hisobi standart- lariga mosdir. Biroq, ushbu tadqiqotlar rivojlanishning dastlabki bosqi- chida namoyon boʻlgan.
Yechilmasdan qolgan eng muhim muammolardan biri bu kapital bozori nazariyasi bilan individual qaror qabul qilish jarayonlari oʻrtasida toʻgʻridan-toʻgʻri aloqalarni oʻrnatish muammosidir. Bozor samarali va muvozanatli ekanligi, qimmatli qogʻozlar narxlari ma’lumotlarning mavjudligini cheklashlarini hisobga olgan holda optimal nisbatda ekanligi nazariy jihatdan isbotlangan. Shaxsiy xulq- atvorni oʻrganish shuni koʻrsatadiki, ularning barcha qarorlari maqbul emas.
Shunday qilib, iqtisodchi olimlar nazariy jihatdan kapital bozori asosiy vositalar bozori emas, balki pul bozori, sarmoyaga boʻlgan talab foiz stavkasini tavsiflaydilar.
Kapital aktivlarini narxlash modeli⁷ zamonaviy kapital bozori nazariyasining asosini tashkil etadi. Bank qiymatini baholash uchun uning maqbulligi kredit tashkilotlari kapital bozorida mavjud boʻlgan investitsiya variantlari toʻplamining faqat bir qismiga murojaat qilishlari bilan belgilanadi. Binobarin, turli moliya kompaniyalari, shu jumladan banklar uchun narxlar boshqa investitsiya aktivlarining narxlarini belgilaydigan bir xil iqtisodiy omillar va munosabatlar bilan belgilanadi. Kapital bozori nazariyasi murakkab matematikaga



⁵ Ross, Stephen. The arbitrage theory of capital asset pricing (англ.) // Journal of Economic Theory (англ.)русск. : journal. — 1976. — Vol. 13, no. 3. — P. 341—360. — doi:10.1016/0022-0531(76)90046-6.
⁶https://discovered.com.ua/glossary/model-ocenki-finansovyx-aktivov/ ⁷ https://economy-ru.info/info/186482/
asoslangan⁸, ammo u mustaqil izlanish mavzusi boʻlgan iqtisodiy izohlashga imkon beradi.
Konseptual ravishda investitsiya faoliyatiga nisbatan xavf kelajakdagi kutilayotgan daromadni olish (olmaslik) bilan bogʻliq aniqlik (yoki noaniqlik) darajasi sifatida aniqlanadi. Kapital bozori nazariyasi tavakkalning ikki turini ajratadi: tizimli va tizimli boʻlma- gan risk. Tizimli tavakkalchilik oʻrtacha bozor daromadlarining oʻzga- rishi sababli investitsiya faoliyatidan kelajakda daromad olish noaniq- ligini tavsiflaydi. Tizimsiz tavakkalchilik tegishli sohaning, ma’lum bir firmaning xususiyatlari, investitsiyalarda qatnashish turi bilan bogʻliq.
An’anaviy kapital bozori nazariyasi (CMT) asosan adolatli lixoradochkali oʻyinlariga yoki "martingalalarga" asoslangan edi. Qimmatli qogʻozlar bozorini ehtimollar boʻyicha modellashtirish mumkin degan fikr Bacheledan (1900) kelib chiqqan va u shu kungacha ishlatib kelinmoqda. Uning avvalgi kitobida (Peters, 199la) CMTning rivojlanishi va uning xavf koʻrsatkichlari sifatida standartli ogʻish kabi statistik mezonlarga doimiy bogʻliqligi batafsil koʻrib chiqilgan.
Iqtisodiyot va kapital bozorlarida biz muvozanatli tizimga intilish degan Nyuton taxminlarini uzoq vaqtdan beri ishlatib kelmoqdamiz. Harakatning fizik nazariyasida muvozanat bir me’yorda barqarorlikka bogʻliqdirligiga asoslanadi. Nyuton dinamikasini kapital bozorlarining iqtisodiy nazariyasi⁹ga tatbiq etishda biz tizimni ekzogen ta’sirlar buzmaguncha uni muvozanat holatida deb hisoblaymiz. Demak, talab va taklif oʻrtasida tabiiy muvozanat mavjud boʻlib, u yoki bu ta’sir biron-bir ta’sirini oʻzgartirmaguncha tizimni yangi muvozanatni izlashga majbur qiladi.