Oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligining 2023-yil " 13 "yanvardagi

Iqlimning daryolar va quruqlikka taqsimlanishining ta’siri. Quruqlik va 
daryolar taqsimlanishi dengiz va kontinentalli iqlim turlariga boʻlinishini 
ifodalaydi. Iqlimning ta’rifining zonalashganligi quruqlik va daryolarning oʻzanini 
toʻsish ta’sirida koʻrinadi. Okean sathi koʻtarilayotgan Janubiy yarim sharda 
Shimolga nisbatan quruqlikning taqsimlanish darajasi simmetrik mintaqa, 
hududiylashganlik va daraja taqsimlanishi, bosimi, shamol tezligi yaxshiligi 
aniqlangan. Markazalar koʻpyillik oʻrta kartalarida atmosfera bosimini harakatini 
quruqlik va dengizlarni taqsimlanishiga bogʻliqligini koʻrsatmoqda: yozda 
materiklar ustida yuqori bosimni subtropik hududlarida tarqaydi; materik ustidagi 
moʻtadil kengliklarda qishda yuqori, yozda esa past bosimni kuzatish mumkin. Bu 

---

13 
atmosfera sirkulyatsiya tizimini, shu bilan birga Yerning iqlim sharoitlarini 
taqsimlanishini murakkablashtiradi. Qirgʻoq boʻyiga nisbatan joylashuvlar 
haroratga, namlikka, yogʻingarchilikka sezilarli ta’sir qilib, kontenintal iqlimni 
darajasini aniqlaydi  
Orografiya va iqlim. Togʻlardagi iqlim sharoitlariga joyning dengiz 
sathidan balandligi, togʻ tizmalari balandligi va yoʻnalishi, qoyalar ekspozitsiyasi, 
shamol yoʻnalishi, vodiylar uzunligi, yonbagʻirlar tikligiga ta’sir qiladi. Havo 
oqimlari togʻ tizmalarida ushlanib qolishi va ogʻishi mumkin. Togʻ tizmalarining 
tor oʻtish joylarida havo oqimi tezligi oʻzgaradi. Togʻlarda mahalliy sirkulyatsiya 
tizimi yuzaga keladi-togʻ-vodiyli va muzli shamollar. Yonbagʻirlarda haroratning 
turlicha tartibi hukm suradi. 
Relef shakllari haroratning sutkalik yurishiga ta’sir koʻrsatadi. Havoning 
sovuq yoki iliq massasi oʻtishini ushlab turib, togʻlar katta joʻgʻrofik fazoda 
haroratning taqsimlanishi boʻyicha keskin boʻlinmalar yaratadi. Havo oqimining 
togʻ tizmalaridan oʻtishi tikliklardan bulutli kunlar va yogʻingarchiliklarni 
koʻpayishiga olib keladi. Tik qoyalarda yuqori haroratli va past namlikli fen 
vujudga keladi. Togʻlar ustida toʻlqinli havo oqimlari va bulutlarning boshqacha 
koʻrinishlari vujudga keladi. Togʻning qizigan qoyalarida konveksiya kuchayadi, 
natijada bulutlar hosil boʻladi. Bularning hammasi togʻ hududlarini koʻpyillik 
rejimini koʻrsatadi.