Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

Raqobat vositasi. Raqobat narx bilan borganda u bozorga ta’sir o’tkazadi. Raqobat kuchli bo‘lsa narx pasayadi, agar u cheklansa narx ortishga i oyii bo‘ladi. Raqobat narxga taklifni ko’paytirish orqali ta’sir etadi. Bozordan raqibni siqib chiqarish uchun tovarni ko'plab va xaridorga ma’qul narxda taklif etish kerak boMadi. Demak, raqobat taklifni ko’paytirib narxni tushiradi. Ammo buning o‘z chegarasi bor. Taklif ko‘payganda ommaviy iste’mol tovarla-rining narxi pasayadi, biroq keragidan ortiqcha tovarlar narxi pasaysa, ularni sotish baribir ko’paymaydi. Demak, raqobat sha-roitida narx talabning miqdoriy chegarasiga qadar o'zgarib borishi mumkin. Bundan so‘ng uni hatto pasaytirish natija bermaydi. Raqobat qanchalik kuchli boMmasin baribir narxni xarajatdan pastga tushishiga yo‘l berilmaydi, chunki shunday boMsa zararga ishlash kelib chiqadi va bu raqobatni bema’ni ishga aylantiradi. Raqo-batchilar qanchalik ko‘p boMsa, shunchalik narxlar arzon boMadi. Bordi-yu raqobatchilar til biriktirsalar, o‘zaro kurash oTniga

175

kelishuv paydo boMadi va ular taklifni ko‘paytirmay turib narxni oshirish imkoniga ega bo'ladilar.

Narxni shakllantiruvchi omillar unga bar xil yo‘nalishda ta’sir etadi. Masalan, talab va xarajatlar o'sishi narxni oshirsa, raqobat va taklif narxning pasayish tomon boshlaydi. Muayyan paytda aniq bir tovar narxining shakJIanishida bar xil omillar turlicba rol o‘ynaydi, bir omil ta’sirini bosbqasi neytrallashtirib turisbi bam yuz bera-di. Misol ucbun, 4 xil, ya’ni A, B, C, D tovarlar narxini olib, uni sbakllantiruvcbi omillarni ko‘rib cbiqamiz (11.2-rasm).

Rasmdagi tovarlar birligining narxi (P) bar xil. Tovar A da P=I20, В da P=90, C da P=140, D da P=80. Ayni paytda ularning sbakllanisbiga turli omillar —xarajat, naflilik talab-taklif nisbati va raqobat kurasbi bar xil bissa qo‘sbgan. Narxlarning aytilgan omillar ta’sirida erkin ravisbda sbakllanisbi raqobatli bozorga xos bo'ladi.

5
Ж
1JU 1