Oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti a. ‘Lmas0V, A. Vahobov

Iste’mol fondi. Bu har yilgi iste’molni qondirishga ketadigan qism bo‘lib, bu birinchidan xususiy, ikkinchidan davlat iste’moli uchun xizmat qiladi.

Yalpi jamg‘anna fondi. Bu iqtisodiyotni o‘stirishga yubori-

ladi.

YalM asosiy qismi xususiy iste’molga yuboriladi va bu xona-donlar hamda firmalar iste’molidan iborat bo‘ladi. Hozir yer yuzida xususiy iste’mol YalM ning 2/3 qismini tashkil etadi. Xonadon iste’moli lining joriy ehtiyojini qondirishga qaratiladi. Bu ishlov-chilarning ish qobiliyatini tiklash, uni rivojlantirish, bolalarni boqib tarbiyalash uchun ketadi. lining hisobidan xonadonda inson kapitalini investitsiyalash ham yuz beradi. Firmalarda iste’mol bu resurslar iste’moli bo‘ladi, ya’ni YalMning mashina-uskuna, xom-ashyo, yoqilgh va turli materiallardan iborat qismi ishlab chiqarishda ishlatiladi.

Davlat iste’moli — bu davlat idora va tashkilotlari iste’moli bo‘lib, ijtimoiy ne’matlarni, ya’ni birgalikda iste’mol qilinadigan xizmatlarni yaratishga qaratiladi. Bu amalda ijtimoiy sektordagi iste’mol hisoblanadi, chunki bu sektor davlat tasarrufida turadi. Davlatning turli idora, tashkilot va mahkamalarida YalMning ham resurslardan, ham iste’mol buyumlaridan, ham qurol-aslahadan iborat qismi ishlatiladi. Turli iste’mol va jamg'armaning YalMdagi

2 6 4

hissasi o‘zgarib turadi. Bu har bir mamlakatning taraqqiyot dara-jasiga, davlatning ijtimoiy siyosatiga bog‘liq bodadi. Qayerda davlat o‘z zimmasiga katta ijtimoiy majburiyatlarni o!sa, shu yerda davlat iste’moli ko‘p bo‘ladi. 0 ‘zbekistonda ham shunday. Bu yerda davlat aholini ijtimoiy ne’matlar bilan kanda qilmay ta’minlab turishni, xususan bilim berish, sogiiqni saqlash, obodonchilik ekologiyani himoya qilish, huquq-tartibotni saqlash kabi xizmatlarni o‘z zimmasiga algan, Shu bois, 0 ‘zbekistonda davlat iste’molining YalMdagi hissasi ancha katta. Biroq aholi daromadi oshib, u bir qator ijtimoiy xizmatlarni o‘zi sotib ola bilgani sari mazkur hissa kamayishga moyil bo‘ladi.
Yalpi jamg'armani YalM ning bir qismi hosil qiladi. Bu qism-ning hissasi mamlakatning iqtisodiy qudratiga bog'liq. YalM qan-chalik ko‘p yaratilsa, shunchaiik u iste’moldan ko‘proq ortib qolib jamg'arma hosil qiladi. Jamg'armaning bir qismi aholi va flmia-larniki, ikkinchi qismi davlatniki bo‘ladi. Aholi Jamg'armasi banklar va moliya bozori orqali invest!tsiyaga yuboriladi, bundan ortiq qismi uning qoiida saqianadi. Firmalar jamg‘armasi investitsiyalash orqali ularning asosiy va aylanma kapitalini ko‘paytirishga sarflanadi. Davlat jamg’armasi uning iste’molidan ortib qolgan mablagri bo‘lib, hukumatning turli rezervlarini hosil qiladi.
Jamg‘arrna tarkibida qarz fondi boriadi, bu xonadon, firma va davlat ixtiyorida turadi. Bu fondning puli bir yerda xarajat bo‘!sa, boshqa yerda daromad hosil qiladi. Davlat olgan qarzini toriaganda u xarajat qiladi, biroq bu qaytarib berilgan chog‘da qarz bergan xonadon va firmalar uchun daromad bo'ladi. Firmalar va banklar aholiga qarz berganda xarajat qilsalar, bu xonadonlar uchun daro­ mad boladi.
YaJM qiymatini soliqlar orqali davlat daromadiga aylangan qismi qarz fondini hosil qilganda u 2 qismga ajratiladi:

1, Ichki qarz fondi. Bu turli firmalarga davlat krediti shaklida beriladi.

0. 
   Tashqi qarz fondi, Bu boshqa mamlakatlarga qarz berish va tashqaridan olgan qarzning o‘zini uzish va uning foizlarini to‘lash uchun sarflanadi. Tashqi qarz qanchalik ko‘p bo'lsa, bu qismning YalM dagi hissasi shunchaiik katta bo‘ladi va aksincha.
   

YalMning turli yo‘nalishIarda ishiatilishi dunyo mamlakatlarida farqlanadi. Bir yerda iste’mol fondi hissasi katta bo‘lsa, boshqa yerda jamg'arishning hissasi ko‘proq bo'ladi. Bir yerda davlat iste’moli ko'proq bo'lsa, boshqa yerda u kichikroq bo'ladi. Bunday farqlarni keltirilgan chizmadan ham payqab olish mumkin (15.6-rasm).

2 6 5

Iqtisodiyoti