Ona tili va bolalar adabiyoti

choq kambag‘alni tasvirlar edi. (Oybek) 9. Shaharlik katta bir odamning 
oldiga yirtiq va kirlan-gan qishloqcha kiyim bilan qanday borib kira 
olardim? (S. Ayniy) Tog‘ etagidagi qishloqchada yashaymiz. 

Savollar: 
1. Shakldosh qo‘shimcha deganda nimani tushunasiz? 
2. Yana qanday shakldosh qo‘shimchalarni bilasiz? 

---

95 
SO‘Z YASALISHI 
 
212-mashq. Berilgan so‘zlarni tub va yasama so‘zlarga ajrating. Yasama 
so‘zlarning yasalish usulini tushuntiring.
Hurlik, mustaqillik, boy, tarix, umumxalq, madaniyat, mukammal, 
sport, mehmondo‘st, soy, hovliqma, beshiktervatar, yoshlik, tosh-
ko‘mir, topqir, oshqovoq, savdogar, kamaymoq, kamhosil, mehnat-
kash, fojiali, ko‘maklashmoq, ozod, odam, ari, salom bermoq, sim-
yog‘och, ovlamoq, lashkarboshi, baliq, chinnigul, qo‘shiq, asalari, lay-
lakqor, samarali, osh, mingoyoq, olibsotar, soat, bodomqovoq, katta 
qilmoq, go‘zallik. 
Savollar: 
1. So‘z yasalishi bo‘limida nima o‘rganiladi? 
2. Tub so‘z nima? 
3. Yasama so‘z nima? 
4. Yasalish asosi, yasovchi komponent, yasovchi qo‘shimcha, yasalma 
terminlari nimani anglatadi? 
5. O‘zbek tilida so‘z yasashning qanday usullari mavjud? 
6. Affiksatsiya usuli bilan so‘z yasalishi deganda nimani tushunasiz? 
7. Kompozitsiya usuli bilan qanday so‘zlar hosil qilinadi? 
8. Sodda so‘z bilan qo‘shma so‘zning farqi nimada? 
9. Qo‘shma so‘z so‘z birikmasidan nimasi bilan farq qiladi? 
213-mashq. Matnlardan affiksatsiya usuli bilan yasalgan so‘zlarni topib, 
namunadagidek tahlil qiling. 
Namuna: mustaqillik – sodda yasama so‘z, affiksatsiya usuli bilan yasalgan, 
yasalish asosi mustaqil, yasovchi qo‘shimcha -lik, sifatdan ot yasalgan. 
 
I. 1991-yil 31-avgust O‘zbekistonimiz uchun asrga tatigulik kun 
bo‘ldi. Shu kundan boshlab O‘zbekiston zaminida mardona “mustaqil-
lik” so‘zi tilimizga ko‘chdi, ongimiz, tilimizdagi qulf sharaqlab ochilib 
ketdi. 
O‘tgan davr mobaynida yoshi ulug‘lar ham, yoshi kichiklar ham 
qayta tug‘ildi. Bobomiz sohibqiron Amir Temurni tanidik. Shoh va 
shoir, sarkarda Bobur mirzoning ruhini shod etdik. Imom al-Buxoriy va 
Imom at-Termiziy, Bahovuddin Naqshbandiy, Abduxoliq G‘ijduvoniy, 
Xoja Ali Romitaniy, Burhoniddin Marg‘inoniy kabi yuzlab ajdodla-
rimizni bilib oldik. 

---

96 
Istiqlolga erishgach, qisqa muddat ichida O‘zbekiston dunyodagi 
rivojlangan mamlakatlar qatoriga chiqib oldi. Bunda mashinasozlik, 
samolyotsozlik kabi sanoat tarmoqlari, yer osti qazilma boyliklari, qish-
loq xo‘jaligi katta ahamiyat kasb etadi. 
O‘tgan yillar ichida O‘zbekiston o‘z bug‘doy zaxirasiga ega bo‘ldi. 
“O‘zbekiston bug‘doyi” degan so‘zlar til boyligimizdan mustahkam 
o‘rin egalladi. Toshkent, Buxoro, Xiva hamda Samarqanddagi tarixiy 
obidalarga e’tibor kuchaydi. 
Bugun qishloqlarimizga sanoat kirib bormoqda. Dunyoning eng 
so‘nggi texnikasi O‘zbekistonga ko‘chib kelmoqda. (S. Barnoyev) 
II. Mehrjon bilan Navro‘z o‘zbeklarning eng go‘zal, eng tarovatli 
bayram sayillaridan hisoblanadi. Chunki ular xalqchil, hayotiy an’ana-
lardir. 
Navro‘z bahor kirishi, qishning ayozli kunlaridan uzil-kesil qutulib, 
yangi kun, yangicha hayotning boshlanishini nishonlash bayramidir.
Mehrjon esa hosil ko‘tarib, qishga tayyorgarlik ko‘rishdir, to‘kin-
sochinlikka shukronalik, hayotga muhabbat ramzidir.
Xalq kuzgi bayram sayilining nomini “Mehrjon” deb bilib qo‘ygan. 
U dehqon yil bo‘yi qilgan mehnatining lazzatini totib ko‘rayotgan 
paytda – 25-sentabrga o‘tar kechasi nishonlanadi. (M. Murodov)