Ona tili va bolalar adabiyoti

297-mashq. Berilgan fe’llarga turli orttirma nisbat qo‘shimchalarini qo‘shing. 
So‘ng ayni bir fe’ldan yasalgan orttirma nisbat shakllarini ketma-ket almashtirib 
gap tuzing. 
Namuna: to‘lmoq – to‘ldirmoq, to‘lg‘izmoq. Nodir qopni olma bilan to‘ldirdi. 
Nodir qopni olma bilan to‘lg‘izdi.
 
Ichmoq, o‘tmoq, ketmoq, uzaymoq, chiqmoq, to‘lmoq, botmoq, 
kiymoq, oqmoq, yurmoq. 
Orttirma nisbatning bir o‘zakdan turli qo‘shimcha bilan yasaluvchi shakllarini 
ma’nodosh shakllar deyish mumkinmi? 
298-mashq. Gap jufliklari orasidagi ma’no farqini tushuntiring. Ikkinchi 
gaplarga bajaruvchini bildiruvchi to‘ldiruvchi qo‘shib o‘qing. 
Namuna: Nazira kir yuvdi. – Nazira singlisiga kir yuvdirdi.
1. Nazira kir yuvdi. Nazira kir yuvdirdi. 2. Olim aka osh pishirdi. 
Olim aka osh pishirtirdi. 3. Nodir o‘tin yordi. Nodir o‘tin yordirdi. 4. 
Nafisa rasm chizdi. Nafisa rasm chizdirdi. 4. Otam qo‘shnimizni 
chaqirdilar. Otam qo‘shnimizni chaqirtirdilar. 5. Chol olmalarni terdi. 
Chol olmalarni terdirdi. 6. Hoshim devorni oqladi. Hoshim devorni 
oqlatdi. 
Savollar: 
1. Orttirma nisbat qo‘shimchasi o‘timli fe’lga qo‘shilganda harakat bajaruv-
chisi qaysi gap bo‘lagi bo‘lib keladi? 
2. Bunday holda gapning egasi qanday ma’noni bildiradi?
299-mashq. O‘qing. O‘zlik nisbati shaklida qo‘llangan fe’llarni topib, yasalishi 
aniq nisbat shaklidagi fe’ldan farqini ayting. 
1. Bahor keldi. Maktab sahnidagi o‘riklarni oq, pushti gullar bezadi.
(P. Tursun) 2. Tez kunda albomning varaqlari fotosuratlarga va bo‘yoq 
qalamda chizilgan gullarga bezandi. (H. Nazir) 3. Qurilish tresti unga 
yotoqxonadan joy berdi. (O‘. Hoshimov) 4. Isfandiyor joyidan qo‘zg‘al-
madi, Islomxo‘ja ham fikrlarini jamlab, muroqabaga berildi. (S. Siyo-
yev) 3. Sherzod katak-katak linoleum polli yo‘lakdan yurib borarkan, 
ikki kundan buyon devor ostida turgan karavot yig‘ib olinganini ko‘-
rib, tag‘in quvondi. (O‘. Hoshimov) 4. Chayla oldidagi guvala o‘choq-
dan buralib-buralib tutun ko‘tarildi. (S. Ahmad) 5. Kimdir bozorga 

---

142 
oshiqadi, kimdir turtinib-surtinib, korxonasiga shoshadi. (X. To‘xta-
boev) 6. Aravakashning ichki holatini sezib turgan Badia chidab turol-
may, darhol otasini turtdi: – Suv beraymi, ota? (Mirmuhsin) 7. Azaldan 
kasalmand Bashorat xola erining o‘limidan keyin yana ham qiynalib 
qoldi. (N. Safarov) 9. Sopol ko‘za bir zumda sinib, suvlari yerga singdi, 
mis ko‘za esa terlagan qo‘ldan chiqib ketdi-yu, toshdan toshga urilib, 
pastga yumaladi. (Sh. Rashidov) 10. Kumush Otabek yaqiniga surildi 
va tirsaklari bilan uning tizzasiga yonboshlab, erkalandi. (A. Qodiriy)