O’qo’v qo’llanma Oliy o’quv yurtlararo ilmiy-uslubiy birlashmalar faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi Kengash Prezidiumi tomonidan nashr etishga tavsiya qilingan

qo’shimcha foyda miqdori bilan taqqoslash zarur bo’ladi. Firmalar bir qarorga
kelishdan avval ana shu masalalar ustida qylab qo’rib, kelasi davrda olinadigan foyda qanchaga tushadi degan savolga javob topishlari kerak bo’ladi. Lekin yollangan ish kuchini jalb etishda, xom’ashyo materiallarni sotib olishda bunday muammolar paydo bo’lmaydi… Kelasi davrda olinadigan daromad xozirgi vao’tda qancha turadi, uning hozirgi qiymati qancha degan masalalar firmalarni kapital qo’yilmalar to’g’risida bir qarorga kelishi jarayonidagi ilmiy izlanishlarining asosini tashkil etadi. Bunday qarorlarning ko’plari hozirgi davrdagi harajatlar va kelasi davrdagi foydani tahlil qilishdan iboratdir. Biz qo’ramizki, firma o’z harajatlarini qoplay oladimi yoki yo’qmi, ko’pincha kapital mablag’lari hisobiga olinadigan foydani oldindan aytish qiyin, amalda ular kutilgandan ko’p yoki kam bo’lib qolishi ham mumkin. Bu erda vao’t omili muxim axamiyatga egadir. Masalan, kqmir, temir rudasi va x.k.larni qazib chiqarish yoki o’rmon yog’ochlarini olish uchun ularni ekkan vao’tdan to tayyor yog’och, yog’och materiali bo’lguncha qancha vao’t o’tib ketadi. Meneral xom ashyo resurslari zaxirasi qazib olinishi bilan kamayib boradi, ularni to’ldirib bo’lmaydi. SHunda sarflangan kapital mablag’larining qaytimi (foydasi) qanday bo’ladi degan savollarni o’rganishga to’g’ri keladi.
8.3. Korxonaning asosiy kapitali va ularning tuzilishi
Hozirgi zamon iqtisodiyoti kapitalni asosiy kapital va aylanma kapitalga ajratadi. A.Smitning fikricha, asosiy kapital - bu o’z egasi ixtiyorida qolib foyda keltiradigan kapitaldir. Aylanma kapitali - bu mulk egasi ixtiyoridan chiqib ketuvchi ne’matdir. Masalan ish beruvchi chorva bu asosiy kapital, agar u bozorda sotilsa aylanma kapitaliga aylanadi. Demak, A.Smit aylanma kapitali deganda savdo kapitalini yoki tovar qo’rinishidagi kapitalni tushungan.
D.Rikardo esa kapitalni uzoq davr xizmat qilishiga qarab asosiy va aylanma kapitaliga ajratgan. Lekin D.Rikardo A.Smitdan farq qilib aylanma kapitalidan xom’ashyo, material xarajatlarini chiqarib tashlab, uni faqat mehnat (ish kuchi) xarajatlariga teng qilib qo’yadi.