O’quv materiallari a ma’ruzalar mavzulari bo`yicha reja, tayanch so`z va iboralar, asosiy matn

10-jadval
Ishlab chiqarishning tashkiliy ierarxiyasi har xil bo‘g‘inlari
va turlari uchun boshqaruvchanlik ko‘lami

Ishlab chiqarishning darajasi	Donali ishlab chiqarish	Ommaviy ishlab chiqarish	Sinov tarzida ishlab chiqarish
YUqori bo‘g‘in	4	7	10
Quyi bo‘g‘in	23	48	15

Direktor darajasi (yuqori daraja) va brigadir darajasi (quyi daraja uchun boshqaruvchanlik darajasidagi katta farq (uch martadan to o‘n besh martagacha) shu bilan izohlanadiki, direktor va uning qo‘li ostidagilar (odatda bular uning o‘rinbosari va unga to‘g‘ridan to‘g‘ri chiquvchissexlar va bo‘linmalar boshliqlari) darajasidagi muvofiqlashtirish nisbati brigadir va ishchilar darajasidagi muvofiqlashtirish nisbatidan ham amalga oshiriladigan huquqlarning mazmuni bo‘yicha va ham axborotli almashuvning xarakteri bo‘yicha juda kuchli farq qiladi. Agar brigadirga ishchining yuzini, nomini bilish zarur bo‘lsa va u buni qiladi, direktor uchun o‘zining o‘rinbosari haqidagi bunday ma’lumotlar u bilan samarali o‘zaro hamkorlik o‘rnatish uchun etarli bo‘lmaydi. SHuning uchun tashkiliy ierarxiyaning pastki qavatlaridan boshqaruvchanlikning muvofiq ko‘lami yoki me’yorining yuqorisi tomon harakatlanishi miqdori kamroq bo‘ladi, chunki boshqaruv vazifalari murakkablashadi.

Boshqaruvchanlik me’yorlariga yana bir qator boshqa omillar ham ta’sir ko‘rsatadilar. Bular esa, ishni bajarish bilan bog‘liq omillar, ya’ni

• ishlarning o‘xshashligi;

  
  

• ishlarning hududiy uzoqlashganligi;

  
  

• ishlarning murakkabligi.

  
  

Omillarning yana biri kim rahbarlik qilishi va kimning ustidan rahbarlik qilishga bog‘liq: menejer va uning qo‘li ostidagilarning kasbiy darajasi va shaxsiy xususiyatlari.

Omillarning eng ko‘p sonli guruhi boshqaruvni tashkil qilishga tegishlidir:

• huquqlar va javobgarliklarni boshqalarga topshirishdagi aniqlik darajasi;

  
  

• maqsadlarning qo‘yilishidagi ravshanlik darajasi;

  
  

• tashkilotdagi barqarorlik (o‘zgarishlarning tezligi) darajasi;

  
  

• ish natijalarini o‘lchashdagi ob’ektivlik darajasi;

  
  

• kommunikatsiyalar texnikasi.

  
  

Tashkiliy tuzilmalarning asosiy parametrlarini ajratish mumkin, ya’ni:

• boshqaruvning markazlashganlik (markazlashmaganlik) darajasi;

  
  

• mehnatning taqsimlanganlik va ixtisoslashganligi darajasi;

  
  

• deportamentlashtirish va kooperatsiyalash;

  
  

• har bir darajadagi boshqaruvchanlik ko‘lami;

  
  

• boshqaruvning shakllantirilganlik darajasi;

  
  

• boshqaruv bosqichlarining soni;

  
  

• bo‘g‘inlik, ya’ni gorizontal (bir darajada)joylashgan bo‘linmalarning soni;

  
  

• tizimnng murakkabligi darajasi.

  
  

Tashkiliy tuzilmalarning quyidagi turlari ajratiladi.
1.To‘g‘ri chiziqli tuzilma yoki Chiziqli(pog’onali)tuzilma
2.Boshqaruvning vazifaviy tuzilishi yoki Funktsional tuzilma
3.To‘g‘ri chiziqli vazifaviy tuzilma yoki Chiziqli funktsional tuzilma
4.Boshqaruvning to‘g‘ri chiziqli – shtabli tuzilmasi yoki Chiziqli shtabli tuzilma
5.Boshqaruvning Dasturli maqsadli tuzilmasi : matritsa tuzilmasi,mahsulotli tashkiliy tuzilma,mintaqaviy tashkiliy tuzilma divizional (yoki bo‘limli) tashkiliy tuzilma
Tashkiliy tuzilmalarni qurish uchun tashkilotlarni boshqarish tizimidagi tizimchalar, idoralar va xodimlarning hukmronligi, bo‘ysundirishning vertikal nisbatlarini aks ettiruvchi ieararxiyalik tamoyili muhim ahamiyatga ega.

1.To‘g‘ri chiziqli tuzilma yoki Chiziqli(pog’onali)tuzilma har bir bo‘linmaning boshida barcha vakolatlarga ega bo‘lgan va boshqaruvning barcha vazifalarini o‘z qo‘liga jamlagan rahbar turishini ko‘zda tutadi (18-chizma). Zanjircha bo‘yicha yuqoridan pastga uzatiladigan uning qarori barcha quyida turuvchi bo‘g‘inlar tomonidan bajarilishi majburiydir. Boshqaruvning ushbu tizimi rahbarlarning ierarxiyasi shunday asosda tashkil qilinadi (masalan, tashkilot direktori,ssex boshlig‘i, master).

Директор

Цехбошлиғи

Цехбошлиғи

Мастер

Цехбошлиғи

Мастер

Мастер

Мастер

Мастер

Мастер