O’quv moduli birliklari

partiyasi pasport bilan ta’minlangan bo’lishi kerak. 
Pasportda qorishma partiyasining nomi va raqami, 
uning hajmi, tayyorlangan sanasi, markasi, tarkibi, 
suriluvchanligi va suv ushlab qolish hususiyati 
ko’rsatiladi.
8-§. 
Murakkab qorishma tarkibini hisoblash, 
qorishmaga sarf bo’ladigan materiallar miqdorini 
aniqlash 
Murakkab qurilish qorishmasi tarkibini tanlash deganda, qorishma tayyorlash uchun 
kerak bo’ladigan materiallar (tsement, mineral va sirtqi-faol qo’yimchalar, suv hamda qum) 
ning o’zaro nisbatini to’g’ri tanlash tushuniladi. Nisbatlar to’g’ri tanlansa, talab qilinadigan 
darajada yoyiluvchan va belgilangan muddatda zarur mustahkamlikka erishadigan qorishma 
hosil bo’ladi. Murakkab qorishmaning tarkibi odatda uning talab qilingan markasiga, 
tsementning faolligi va qorishmaning yoyiluvchanlik darajasiga qarab tanlanadi. Dastlab 
qorishmaning taxminiy tarkibi hisoblab chiqariladi, so’ngra namuna-qorishma tayyorlash yo’li 
bilan suv sarfi aniqlanadi. 
 
Murakkab qorishmaning tarkibini hisoblash.  Murakkab qorishmaning tarkibini hisoblash 
uchun quyidagi ma’lumotlarni bilish kerak: qorishmaning markasi R
qor
, yoyiluvchanlik darajasi, 
tsementning faollik darajasi R
ts
, to’kma zichligi 

t
, mineral qo’shimchaning turi, mineral 
qo’shimcha xamirining zichligi. 
Dastlab zarur markada qorishma hosil qilish uchun 1 m
3
qumga qancha tsement qo’shish 
kerakligi hisoblab chiqariladi, so’ngra qorishma qolipiga qulay joylashadigan va 
qatlamlanmaydigan bo’lishi uchun unga qancha mineral qo’shimcha qo’shish kerakligi (ohak 
yoki gil hamirining miqdori), taxminiy suv sarfi aniqlanadi. 
46-расм. Стационар қоришма 
қоргич. 

---

1 m
3
qumga aralashtiriladigan to’kma-bo’sh holatdagi tsement sarfi (kg) quyidagi ifoda 
yordamida topiladi: 
;
1000
ц
кор
ц
КR
R
Q


bu erda R
kor 
-qorishmaning belgilangan markasi, 0,1 MPa; R
ts 
- DAST ga muvofiq, plastik 
qorishmadan 
tayyorlangan 
namunalarni 
sinashda 
tsementning 
faolligi 
(qorishmaga 
portlandtsement 
ishlatilganda 
Kq1; 
qorishmaga 
putstsolan 
tsement 
yoki 
toshqolli 
portlandtsement ishlatilganda Kq0,88). 
1 m
3
qumga sarflanadigan tsement, m
3
; 



/
ц
ц
Q
V
. 
bu erda 

t
– to’kilgan-bo’sh holatdagi tsementning zichligi, kgG’m
3
; 

t
q
1100 kgG’m
3
; deb qabul qilinadi. 
1 m
3
qumga sarflanadigan ohak yoki gil xamiri massasi, kg; 
уш
к
куш
куш
V
Q



1 m
3
qumga sarflanadigan ohak yoki gil xamiri hajmi, m
3
: 
).
02
,
0
1
(
17
,
0
ц
куш
Q
V


Ohak xamirining zichligi 1400 kgG’m
3
, 5% qum aralash plastik loy (gil xamiri) ning 
zichligi - 1300 kgG’m
3
, 15% gacha qum aralashgan o’rtacha plastik loyning zichligi esa 1450 
kgG’m
3
deb qabul qilinadi. 
Amalda ohak suti ishlatiladi, uni nasos yordamida osonlikcha quyish mumkin. Ohak suti 
me’yorini shunday belgilash kerakki, undagi (zichligi 1200 kgG’m
3
) ohak miqdori 25 % ni 
tashkil etsin. 
Murakkab qorishma tarkibidagi materiallarning hajmiy nisbatini aniqlash uchun har bir 
material sarfini tsement hajmiga taqsimlash kerak: 


ц
ц
куш
ц
ц
куш
ц
ц
V
V
V
V
V
V
V
V
1
:
:
1
1
:
:
Zarur darajada yoyiluvchan qorishma hosil bo’lishi uchun har 1 m
3
qumga 
qo’shilaodigan taxminiy suv miqdori: 
);
(
5
,
0
.
куш
ц
ц
Q
Q
C




bu erda Q
ts
va Q
qo’sh
- 1 m
3
qumga to’g’ri keladigan tsement, ohak yoki loy (gil) sarfi, kg; 

t
- 
anorganik qo’shimchaning zichligi, kgG’l. 
Hisoblab chiqarilgan suv sarfiga namuna-qorishma tayyorlash yo’li bilan aniqlik 
kiritiladi. 
Namuna-qorishma tayyorlash. Qorishma tayyorlash uchun kerak bo’ladigan materiallar 
sarfi yuqorida ko’rsatilgan ifodalar yordamida hisoblab chiqarilgandan so’ng 5 l hajmida 
namuna-qorishma tayyorlanadi. Buning uchun talab qilinadigan materillar yuqoridagi hisoblarga 
asoslanib, torozida alohida-alohida tortiladi. Tog’aradagi qumga tsement qo’shilib, kurakcha 
yordamida yaxshilab aralashtiriladi, so’ngra unga ohak xamiri (yoki loy) qo’shiladi, yaxshilab 
qorishtirilganidan keyin zarur miqdorda suv quyiladi va aralashma 3-5 minut davomida kavlab 
turiladi.
Qorishmaning yoyiluvchanligiga standart konusning cho’kish darajasiga qarab baho 
beriladi. Konusning haqiqiy cho’kish darajasi belgilangan me’yordan farq qilsa, qorishmaning 
tarkibi keragicha o’zgartiriladi. Masalan, beton konus belgilangan darajadan ko’p cho’ksa, 
qorishmada qum miqdorini namunaga sarflangan qum miqdorining 5-10 %iga, konus 
belgilangan darajadan kam cho’ksa, suv miqdorini namunaga sariflangan suv miqdorining 5-10 
%iga ko’paytirish kerak; shu tarzda hosil qilingan qorishma 5 minut davomida aralashtirilgandan 
keyin yoyiluvchanligi yana tekshiriladi, zarur bo’lsa, qorishma tarkibiga yana o’zgartish 
kiritiladi, talab qilingan darajada yoyiluvchan qorishma hosil bo’lgunga qadar uning tarkibi shu 
tarzda o’zgartirilaveradi. 

---

Ko’ngildagidek qorishma hosil bo’lgach, undan 70,7

70,7

70,7 mm o’lchamli kub 
namunalar tayyorlanadi. 28 kun quritilgan kub-namunalarni sinash natijalariga asoslanib, 
qorishmaning markasi va uning loyihalangan markaga mosligi aniqlanadi. 
28 kunlik kub-namuna o’rniga 7 yoki 14 kunlik namunani sinovdan o’tkazsa ham bo’ladi. 
Bu holda olingan natijalarni 28 kunlik kub-namunaning markasiga aylantirib hisoblash, buning 
uchun quyidagi ma’lumotlardan foydalanish tavsiya etiladi: 
Kub-namunaning quritilish muddati, kun 
3 
7 
14 
28 
60 
90 
Qorishmaning mustahkamligi,% 
33 
55 
80 
100 
120 
130 
Bu 
ma’lumotlar portlandtsement, toshqolli portlandtsement yoki putstsolan 
portlandtsement qo’shilgan qorishmalarga ta’luqlidir.