O‘quv-uslubiy majmua Namangan davlat universiteti kengashining 2021-y. "27"
Download 1.18 Mb. Pdf ko'rish
|
A.Qurbonov O`UM Аруз вазни 4
- Bu sahifa navigatsiya:
- 4. Тақтиъ қоидалари 7 Masalan: ki-to:-bim-dan, tushadi: « ki
|
24 10) fo’. «Mafoiylun» (V– – –) birinchi «ma» qisqa bo’g’ini va oxirigi «lun» bo’g’inining tushishi hamda uchinchi bo’g’indagi «iy» qismining olib tashlanishidan hosil bo’ladi, natijada ikkinchi cho’ziq bo’g’in o’ta cho’ziq bo’g’inga aylanadi: ~. 7 Rukndagi bu o’zgarish «zalal», «zalal» zihofi natijasida paydo bo’lgan far’iy rukn esa «azall» deyiladi; 11) fa’. «Mafoiylun» (V– – –) birinchi «ma» qisqa bo’g’ini hamda uchinchi va to’rtinchi cho’ziq bo’g’inlar: «iy» va «lun»ning tushirilishidan hosil bo’ladi: –. 8 Rukndagi bu o’zgarish «batr», «batr» zihofi natijasida paydo bo’lgan far’iy rukn esa «abtar» deyiladi. Shunday qilib, «mafoiylun» ruknining, agar solim ko’rinishini ham qo’shadigan bo’lsak, o’n ikki ko’rinishi mavjud. Lekin ruknlarning ko’pligidan cho’chimaslik lozim, chunki ulardan oltitasi faqat misra oxirida, oltitadan to’rttasi esa faqat ruboiy janridagi she’rlarda uchraydi, xolos. «Mafoiylun» rukni, uning zihofoti, undan hosil bo’ladigan far’iy ruknlar va ularning misralardagi o’rnini quyidagi jadvaldan ko’rish mumkin: T/r rukn nomi zihof far’iy rukn nomi chizmasi misradagi o’rni 1 mafoiylun – solim V– – – hamma ruknlarda 2 mafoilun qabz maqbuz V–V– 1,2,3-ruknlarda 3 mafoiylu kaff makfuf V– –V 1,2,3-ruknlarda 4 mafoiyl qasr maqsur V–~ oxirgi ruknda 5 maf’uvlun xarm axram – – – 1,2,3-ruknlarda 6 maf’uvlu xarb axrab – –V 1,2,3-ruknlarda 7 foilun shatar ashtar –V– 1,2,3-ruknlarda 8 fauvlun hazf mahzuf V– – oxirgi ruknda 9 fauvl xatm axtam V~ oxirgi ruknda 10 faul jabb ajabb V– oxirgi ruknda 11 fo’ zalal azall ~ oxirgi ruknda 12 fa’ batr abtar – oxirgi ruknda 7-мавзу: Vaznlar. Taqti’ Режа: 1. Вазн тушунчаси. 2. Рукнларнинг мисрадаги ўрнига номланиши. 3. Вазнларнинг номланиши. 4. Тақтиъ қоидалари 7 Masalan: ki-to:-bim-dan, tushadi: «ki-», «-im», «-dan»; qoladi: «-tob» / fo’ = azall. 8 Masalan: ki-to:-bim-dan, tushadi: «ki-», «-bim», «-dan»; qoladi: «-to:» / fa’ = abtar. 25 Aruz vaznida ajoyib bir izchillik bor. Ko’rib o’tdikki, aruz vaznidagi eng kichik o’lchov birligi bo’g’in bo’lib, bo’g’inlarning birikuvidan juzvlar, juzvlarning birikuvidan ruknlar yuzaga keladi. Ruknlarning birikuvidan esa aruzdagi eng katta va asosiy mezon–vazn hosil bo’ladi. Vaznning amal qilish doirasi bayt. Garchi muayyan vaznning yuzaga chiqish chegarasi bir misra bo’lsa ham, aruzshunoslikda she’riy asarning vaznini belgilash uchun misra emas, bayt asos qilib olingan. Demak, vazn bayt, ya’ni ikki misra doirasida takrorlanib keluvchi ruknlarning muayyan birikmasidir. Masalan: 1) mafoiylun mafoiylun mafoiylun mafoiylun Yoki: 2) mafoiylun mafoiylun fauvlun mafoiylun mafoiylun fauvlun Yoki: 3) maf’uvlu mafoiylu mafoiylu fauvlun maf’uvlu mafoiylu mafoiylu fauvlun Baytdagi ruknlarning eng kam miqdori har misrada ikkitadan to’rtta, eng ko’p miqdori esa to’rttadan sakkizta. Aruz vaznida har bir ruknning o’z nomi bor: birinchi Download 1.18 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|