Органик кимё фанидан Ўқув-услубий мажмуа

ALSDEGID VA KETONLARNING REAKSIYALARI

1. Oksidlanishi

a) Aldegidlar

RCHO  yoki ArCHO

Ag(NH

3

)

3

+

KMnO

4

K

2

Cr

2

O

7

RCOOH  yoki ArCOOH

Aldegidlarni tahlil

qilishda foydalaniladi

NAMUNA:

CH

3

CHO  +  2Ag(NH

3

)

2

+  3OH

–

+

CH

3

COO

–

+  2Ag  +  4NH

3

+  2H

2

O

pangsiz eritma

kumush ko’zgu

TOLLENS NAMUNASI

a) Metil ketonlar

RC – CH

3

O

yoki

ArC – CH

3

O

OX 

–

RC – O 

–

O

yoki

ArC – O

–

+  CH

3

X  

O

GALLAFORM REAKSIYASI

 

 

NAMUNALAR:

C

2

H

5

C – CH

3 

+  3 OJ 

–

O

C

2

H

5

C –O

–

+  3 CH

3

J  +  2OH 

–

O

yodoform, sariq

rangli, t

suyuq.

119

o

S

CH

3

C = CHCCH

3

O

CH

3

KOCl

60

o

S

CHCl

3

+  CH

3

C = CHCOK

O

CH

3

H

2

SO

4

60

o

S

CH

3

C = CHCOH

O

CH

3

mezitil oksidi

(4-metil-3-penten-2-on)

3-metil-2-buten kislota

2. Qaytarish

a) Spirtlargacha qaytarish

C = O

C = O

H

2

+ Ni, Pt yoki Pd

LiAlH

4

yoki NaBH

4

, so’ngra H

+

C

C

H

OH

 

NAMUNALAR:

O

H

2

+ Ni

H

OH

siklopentanon

siklopentanol

– C  – CH

3

O

LiAlH

4

H+

– C  – CH

3

OH

H

asetafenon

α-fenil-etil spirti

 

296 

 

b) Uglevodorodlargacha qaytarish

C = O

C = O

Zn (Hg), kons. HCl

NH

2

NH

2

, asos

C

C

H

H

C

C

H

H

KLEMMENSEN BO’YICHA:

ASOSLARGA BEQAROR BIRIKMALAR UCHUN

KIJNER-VUlF BO’YICHA:

KISLOTALARGA BEQAROR BIRIKMALAR UCHUN

NAMUNALAR:

– CCH

2

CH

2

CH

3

O

CH

3

CH

2

CH

2

COCl

AlCl

3

Zn (Hg), kons. HCl

– CH

2

CH

2

CH

2

CH

3

O

H

2

+ Ni

H

H

siklopentanon

siklopentan

n-butirofenon

n-butilbenzol

v) Pinakonlargacha qaytarish (glikollar mavzusiga qarang).

g) Aminlash – qaytarish (ushbu usul aminlar mavzusida batavsil o’rsaniladi)

 

R 

R 

–

–

C = O  +  NH

C = O  +  NH

3

3

H

R 

R 

–

–

C = NH

C = NH

H

H

2

, Ni

R 

R 

–

–

C 

C 

–

–

NH

NH

2

2

H

H

R 

R 

–

–

C = O  +  NH

C = O  +  NH

3

3

R

R 

R 

–

–

C = NH

C = NH

R

H

2

, Ni

R 

R 

–

–

C 

C 

–

–

NH

NH

2

2

R

H

3. Grinyar reaktivining birikishi

–

–

C = O

C = O +  RMgX

–

–

C 

C 

–

–

OMgX

OMgX

R

 

297 

 

4. Sianid-ionni birikishi

–

–

C = O

C = O +  CN 

–

–

–

C 

C 

–

–

CN

CN

OH

NAMUNALAR:

H

+

siangidrin

CH

CH

3

3

–

–

C = O

C = O +  NaCN [H

2

O]

H

H

2

SO

4

CH

CH

3

3

–

–

C 

C 

–

–

CN 

CN 

H

OH

H

2

O, HCl

CH

CH

3

3

–

–

C 

C 

–

–

COOH 

COOH 

H

OH

asetaldegid siangidrini

asetaldegid

sut kislota

(α-oksipropion kislota)

– C  – H 

O

benzaldegid

NaHSO

3

– C  – SO

3

Na 

H

OH

+

–

NaCN

– C  – CN

dolchin kislota nitrili

H

OH

H

2

O, HCl

– C  – COOH

H

OH

dolchin kislota

CH

CH

3

3

–

–

C = O

C = O +  NaCN [H

2

O]

CH

3

H

2

SO

4

CH

CH

3

3

–

–

C 

C 

–

–

CN 

CN 

CH

3

OH

H

2

O, HCl

CH

CH

3

3

–

–

C 

C 

–

–

COOH 

COOH 

H

OH

aseton siangidrin

CH

CH

2

2

= C 

= C 

–

–

COOH 

COOH 

H

metakril kislota

t

5. Bisulfitning birikishi

–

–

C = O

C = O +  Na

+

HSO

4

–

–

C 

C 

–

–

SO

SO

3

3

Na

Na

OH

–

bisulfitning birikishidan

hosil bo’luvch addukt

KARBONILLI BIRIKMALARNI TOZALASH 

UCHUN AOYDALANILFDI, TARMOQLANGAN 

KETONLAR UCHUN QO’LLAB BO’LMAYDI

aseton

 

NAMUNALAR:

– C  – H 

O

benzaldegid

+ NaHSO

3

– C  – SO

3

Na 

H

OH

+

–

H+  yoki OH 

–

– CHO

CH

CH

3

3

CH

CH

2

2

C = O

C = O

CH

3

metiletil keton

+ NaHSO

3

CH

CH

3

3

CH

CH

2

2

C 

C 

–

–

SO

SO

3

3

Na

Na

CH

3

OH

+

–

CH

CH

3

3

CH 

CH 

–

–

C 

C 

–

–

CHCH

CHCH

3

3

CH

3

diizopropil keton

+ NaHSO

3

CH

3

O

reaksiya bormaydi

 

6. Ammia hosilalarining birikishi

–

–

C = O

C = O +  H

2

N – G

–

–

C 

C 

–

–

NH 

NH 

–

–

G 

G 

OH

–

–

C = NH 

C = NH 

–

–

G   +  H

G   +  H

2

2

O

O

TAHLIL UCHUN QO’LLANILADI

H

2

N – G

MAHSULOT

H

2

N – OH

H

2

N – NH

2

GIDROKSIAMIN

–

–

C = N 

C = N 

–

–

OH

OH

OKSIM

GIDRAZIN

–

–

C = N 

C = N 

–

–

NH

NH

2

2

GIDRAZON

H

2

N – NHC

6

H

5

FENILGIDRAZIN

–

–

C = N 

C = N 

–

–

NHC

NHC

6

6

H

H

5

5

FENILGIDRAZON

H

2

N – NHCONH

2

SEMIKARBAZID

–

–

C = N 

C = N 

–

–

NHCONH

NHCONH

2

2

SEMIKARBAZON

 

298 

 

NAMUNALAR:

CH

CH

3

3

–

–

C = O

C = O +  H

2

N – OH

H

H

2

SO

4

CH

CH

3

3

–

–

C = NOH  +  H

C = NOH  +  H

2

2

O 

O 

H

asetaldoksim

asetaldegid

– C  – H 

O

benzaldegid

+  H

2

N – NHC

6

H

5

H

2

SO

4

– CH  =     

benzaldegid fenilgidrazoni

N – NHC

6

H

5  

+  H

2

O

CH

CH

3

3

–

–

C = O

C = O +  H

2

N – NHCONH

2

CH

3

H

2

SO

4

aseton

CH

CH

3

3

–

–

C =

C = N – NHCONH

2

CH

3

aseton semikarbazoni

7. Spirtlarni birikishi. Asetallar hosil bo’lishi

–

–

C = O  +  2 ROH

C = O  +  2 ROH

H

+

–

–

C 

C 

–

–

OR  +  H

OR  +  H

2

2

O

O

OR

asetal

NAMUNA:

CH

CH

3

3

–

–

C = O

C = O +  C

2

H

5

– OH

H

asetaldegid

HCl

CH

CH

3

3

–

–

C 

C 

–

–

OC

OC

2

2

H

H

5    

5    

+   H

+   H

2

2

O

O

CH

3

asetal

(asetaldegid dietil asetali)

OC

2

H

5

8. Kannissaro reaksiyasi

–

–

C = O

C = O

2

2

kuchli asos

–

–

COO 

COO 

–

–

+  

+  

–

–

CH

CH

2

2

OH

OH

α-vodorod atomi

saqlamagan aldegid

kislota tuzi

spirt