Organizimlerdiń adaptivlik biologiyalíq ritmleri tayanısh sózler

 
5-temanıń tiykarǵı juwmaqları 
- barlıq tiri organizmler tirishiligi (kletkadan biosferaǵa shekem) belgili bir 
tártipte júz berip turadı, yaǵnıy belgili bir ritmlerge baǵınadı; 
- tiri organizmlerdi qorshap turǵan tábiyiy ortalıqtıń ekologiyalıq faktorları 
mudamı ózgerip turıw qásiyetine iye. Ózgerip turatuǵın ıqlım faktorları hám 
tábiyiy ortalıqtaǵı biologiyalıq tiri organizmler (olardıń birlesikleri) bir-biri menen 
júdá bekkem baylanısqan; 
- organizmlerde bolıp ótetuǵın ritmler tiykarınan jıl barısında jaqtılıqtıń hám 
temperaturanıń kún hám túnniń almasıwındaǵı ıǵallıq ózgerisleri haywanda bolıp 
ótetuǵın ishki (endogen) ritmler quramalıraq bolıp ótedi; 
- biologiyalıq ritmler ádette ekige: ishki (endogen) hám sırtqı (ekzogen) 
ritmlerge bólinedi. Sırtqı ritmler bolsa-sutkali, máwsimli hám jilliq bolip bólinedi. 
Ishki ritmler organizmdegi endogen fiziologiyalıq processlerde bayqalatuǵın 
ritmler bolıp tabıladı; 
- biologiyalıq ritmler organizmniń waqtın seze baslawı tiykarında júzege 
keledi hám bunday jaǵday «biologiyalıq saat» dep aytıladı. Organizm kúnlik 

---

ózgeriske emes, bálkim tábiyattaǵı quramalı geofizikalıq ózgerislerge de baǵdar 
aladı; 
- jerdiń quyash átirapında aylanıwında jaqtılıqtıń nızamlı hám dáwirlik 
ózgeriwi hám bunıń nátiyjesinde jıl dawamında kún hám túnniń uzınlıqları kelip 
shıǵadı.  
 
Qadaǵalaw ushın sorawlar hám tapsırmalar 
1. Biologiyalıq ritm degenimiz ne?
2. Biologiyalıq ritmniń qanday túrleri bar?
3. Ishki ritmlerge sıpatlama berin. 
4. Sırtqı ritm degenimiz ne?
5. Sutkalı ritmlerge sıpatlama berin. 
6. Máwsimli ritm degenimiz ne?
7. Jıl dawamındaǵı ritmlerge mısallar keltiriń. 
8. Fotoperiodlıq dáwirler degenimiz ne?