Орынбаев Аманбай Тлеубаевич «катта уйин» концепцияси ва марказий осиёдаги геосиёсий жараёнлар


Download 1.8 Mb.
bet8/14
Sana19.06.2023
Hajmi1.8 Mb.
#1614711
TuriДиссертация
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   14
Bog'liq
Oryinbayev A T 2011.pdf

биринчидан, бугунги кунда Марказий Осиёнинг минтакавий
хавфсизлиги ва баркарорлигига нафакат ички, балки ташки тахдидлар хам юкори даражада сакланиб колмокда. Терроризм ва экстремизм гурухлашган холда уз купорувчилик фаолиятини жонлантирмокда. Наркоагрессия кулами кучайиб бормокда, бир-бирига якин минтакаларда мавхумлик омиллари сакланиб колмокда2. Буларнинг барчаси минтака ривожланиш холатини истикболини белгилашда мавхумлик холатини вужудга келтиради. Айнан шу омил Марказий Осиё давлатлари манфаатларига у ёки бу даражада тускинлик килиши табиий.
иккинчидан, хавфсизлик нуктаи назаридан Марказий Осиё минтакаси АфFOнистон билан географик боFликликка эга булиб, бу худуддан жуда куп микдорда минтака оркали наркотик моддаларнинг, курол яроFнинг олиб утилиши хозирги даврда хам минтака давлатлари баркарорлиги ва хавфсизлиги учун жиддий тахдид булиб келмокда3.
Бундан ташкари, Марказий Осиё хозирги кунда конфликтли минтакалардан бири хисобланиб, бу нафакат минтаканинг ичида, балки ташкарисида хам конфликтларнинг потенциал манбалари мавжуд. Бу бир томондан, минтака АфFOнистон, ядро куролига эга булишга интилаётган
Эрон Ислом Республикаси хамда бир-бири билан конфликтга кирган, ядро куролига эга булган Покистон ва Х,индистон билан бевосита чегарадош. Иккинчи томондан, минтакада етакчи давлатларнинг ва мусулмон дунёси давлатларининг геосиёсий манфаатлари кесишади, яъни доимий равишда минтакага АКШ, Хитой, Эрон, ЕИ ва Х,индистон каби давлатларнинг стратегик сукилиб кириши кузатилади.
Кучлар баланси АфFOнистон атрофида, Марказий Осиё ва Каспий худуди энергоресурслари, келгусидаги транспортировка йуналишлари ва бошка омиллар оркали шакллантирилади1.
Юкоридаги фикрлар тахлили шуни курсатадики, булар Марказий Осиё минтакасида стратегик мавхумлик холати вужудга келишига туртки булувчи уни вужудга келишига имкон берувчи омиллар хисобланади. Бундай шароитда минтака давлатлари минтаканинг стратегик мавхумлик холатини бартараф этиш учун кечаётган геосиёсий жараёнларга туFри муносабатда булиб, мавжуд конфликтли тенденцияларга эътибор берган холда уз ташки ва ички сиёсатини шакллантиришлари ахамиятлидир.
Шундай килиб, Марказий Осиё минтакасидаги сиёсий жараёнлар у ёки бу даврда, у ёки бу минтака давлати учун узига хос долзарблик касб этади. Шунинг учун минтака давлатлари биргаликда бушлик пайдо булган жойда харакат килишса, вужудга келадиган тахдидларни хам бартараф килишлари мумкин. Минтака сиёсий жараёнлари субъектларининг пассив харакатлари хам стратегик мавхумлик холатини вужудга келтирувчи омил хисобланади.
Келтирилган «стратегия» ва «мавхумлик» иборалари тахлилидан келиб чикиб айтиш мумкинки, стратегик мавхумлик субъектлар уртасидаги муносабатларнинг изчилликка эга эмаслик холати. Стратегик мавхумлик кенг маънода сиёсий, ижтимоий, иктисодий, экологик, хавфсизлик нуктаи назаридан мураккаб муаммолар урамининг мавжудлигидир.
Юкоридаги холатларни хисобга олган холда айтиш мумкинки, Марказий Осиёда стратегик мавхумликни белгилаб берувчи омиллар куйидагилар:

  1. Марказий Осиё давлатлари интеграциясига тускинлик килувчи омилларнинг мавжудлиги;

  2. Марказий Осиё давлатларининг ташки сиёсатидаги устувор йуналишларнинг бир бирига мос келмаслиги;

  3. Марказий Осиё минтакаси етакчи хорижий давлатларнинг манфаатлар тукнашуви макони эканлиги;

  4. Минтака давлатларининг дунёвий сиёсий жараёнларда иштирокининг чегараланганлиги;

  5. Минтака давлатларининг иктисодий ва сиёсий етакчиликка интилиши;

  6. Минтакада давлатлараро муносабатлар хукукий норматив асосларининг ноизчиллиги;

  7. Наркоагрессия кулами кучайиб бораётганлик холати;

  8. Терроризм ва экстремизм гурухлашган холда фаолият олиб бориши.

Стратегик мавхумликни белгилаб берувчи омиллардан бири
хавфсизлик ва баркарорлик нуктаи назаридан бушлик пайдо булган худудларда дунёдаги етакчи давлатларнинг геосиёсий манфаатлари кучайганлиги билан белгиланади. Президентимиз таъкидлаганидек: «Бу ерда жахондаги йирик давлатлар ва бизга кутттни булган мамлакатларнинг стратегик манфаатлари мавжуд булиб, баъзида улар бир-бири билан келишмаслигини хам кузатиш мумкин»1.
Умуман олганда, Марказий Осиёдаги стратегик мавхумлик ва унинг узига хослиги борасида куйидаги фикрларни келтириш мумкин:
биринчидан, стратегик мавхумлик - а) субъектлар уртасидаги муносабатларнинг изчилликка эга эмаслик холати; б) тушунча сифатида купкиррали булиб, сиёсий, иктисодий, харбий, экологик, хавфсизлик ва бошка сохага доир муаммолар оркасида юзага келган вазият; в) маълум бир минтакага нисбатан ташки кучларнинг манфаатлари тукнашуви натижасида юзага келган холат.

Download 1.8 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   14




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling