O’rmonlarni tashkil etuvchi asaosiy darxt turlari, tarkibini tahlil qilish Oʻrmon resurslari

o'rmon turlari biz butun sayyorada tarqalgan biomlarga murojaat qilishimiz kerak. Ushbu biomlar har birining iqlimi va geologiyasiga qarab turli xil xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin bo'lgan ekotizimlar to'plamini o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, har bir o'rmon turi biologik xilma-xillikni, shuningdek, abiotik elementlarni ajratib turadigan turli xil biotik elementlarga ega. Shu tarzda, biz mo''tadil, boreal, tropik, bargli yoki doim yashil o'rmonlar va boshqalar kabi turli xil o'rmonlarni topamiz.

Ushbu maqolada biz sizga o'rmon turlari va ularning asosiy xususiyatlari haqida aytib beramiz.

Birinchi narsa o'rmon nima ekanligini bilishdir. Bu ajoyib biologik xilma-xillikka ega bo'lgan ko'plab ekotizimlarni o'z ichiga olgan quruqlik biomi. O'rmonlarda biz ko'plab daraxtlarni, butalarni va boshqa o'simlik turlarini uchratamiz. Shuningdek, biz hayvonlarning ko'plab turlarini va boshqa bakteriyalar va zamburug'larni topamiz.

Barcha tirik mavjudotlar tashkil etadi o'rmonlar va geologiyadagi biotik elementlar abiotik jihatlar va elementlardir. O'rmon turiga qarab biz u yoki bu narsaning ustunligini topamiz. Boreal o'rmonda tropik o'rmonda bo'lgani kabi bir xil bioxilma-xillikni uchratmaymiz.

O'rmonlarni tasnifi juda murakkab, chunki ularni farqlash uchun juda ko'p o'zgaruvchilar mavjud. O'rmon turlarini farqlash uchun ishlatiladigan asosiy mezonlardan biri bu iqlim va kenglikdir. O'rmonlar iqlimi, kengligi, barglari, homiladorlik davri, odamlarning aralashuvi va ularning ta'siri va ularda mavjud bo'lgan aralashuviga qarab farqlanadi. Keling, har xil turlarini tahlil qilaylik.

O‘zbekiston Yevroosiyo materikining markaziy qismida, dengiz va okeanlardan ancha uzoqda joylashgan. U janub va sharq tomondan baland tog‘lar bilan o‘ralgan. Yozda kuchli quyosh nuri ta’sirida qizib ketgan cho‘llar ustida tropik to‘zon havo massasi shakllanadi. Havoning o‘rtacha harorati 30 daraja atrofidani tashkil qilsa, eng yuqori ko‘rsatkich 50 darajadan oshadi. Hozirgi vaqtda tubdan yaxshilanishi shart bo‘lgan yaylovlar qariyb 10 mln. gektar bo‘lsa, ko‘chma qumlar 1 mln gektarni tashkil etadi, shundan 200 ming gektari so‘nggi vaqtlarda sug‘oriladigan maydonlar atrofida paydo bo‘lgan.
Prezidentimizning 2019 yil 30 oktyabrdagi farmoni bilan 2030 yilgacha bo‘lgan davrda O‘zbekiston Respublikasining Atrof-muhitni muhofaza qilish konsepsiyasi tasdiqlangan. Ushbu konsepsiyada yerlarning cho‘llanish va degradasiya darajasini kamaytirish, yer maydonlarining sifati va unumdorligini qayta tiklashga alohida e’tibor qaratilgan.
Davlatimiz rahbarining 2020 yil 6 oktyabrda imzolagan “O‘zbekiston Respublikasida o‘rmon xo‘jaligi tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida” gi qarori ijrosi doirasida 2021 yil davomida cho‘llanishni oldini olish, eroziyaga qarshi kurashish maqsadida o‘rmonlarni qayta tiklash va himoya o‘rmonlarini ko‘paytirish tadbirlari o‘rmon fondi yerlarida jami 620 ming gektardan ortiq maydonda amalga oshirildi. Shu jumladan, Orol dengizining suvi qurigan hududida ushbu tadbirlar 458 ming gektarda, Orolbo‘yi mintaqasiga kiruvchi Xorazm, Buxoro va Navoiy viloyatlari hududlarida 148,5 ming gektarda amalga oshirildi. Shuningdek, o‘rmon fondining tog‘ va tog‘oldi hududlarida jami 9.6 ming gektar maydonda yong‘oqmevali daraxtlar plantasiyalari tashkil etildi.
Yerlarning cho‘lga aylanishini oldini olishda saksovulzorlar va boshqa cho‘l o‘simliklarini ekib ko‘paytirishni ahamiyati nihoyatda katta. Soha mutaxassislari va olimlarning ma’lumotlariga ko‘ra Orolbo‘yi hududida barpo etilgan 2 yoshli saksovulzorda shamol ta’sirida qum ko‘chishi 20 foiz,
5 yoshli saksovulzorda 80 foiz va 7 yoshli saksovulzorda to‘liq to‘xtatiladi. Natijada, Orolbo‘yi mintaqasida iqlim mo‘tadillashadi, qum-changlarni havoga ko‘tarilishi kamayadi. Inson yashashi uchun ijtimoiy-iqtisodiy muhit barqarorligi ta’minlanadi.
O‘rmon xo‘jaliklarida cho‘llanish va qurg‘oqchilikka qarshi kurashishda innovasion g‘oyalarga asoslangan loyihalar ham amalga oshirilmoqda. Hususan, barxan va tekis qumliklarda o‘rmonzorlar barpo etishda kichik aviasiya (AN-2 samolyoti va deltaplan) yordamida saksovul urug‘lari qanotsizlantirilib hamda qanotsizlantirilgan urug‘larni biostimulyator-lar bilan granulla shakliga keltirib ekish ishlari ana shunday loyihalar sirasiga kiradi.
Deltaplan bilan ekilganda urug‘ sochilgan maydon kengligi 20-30 metr va ular oralig‘idagi masofa 50-70 metrdan iborat bo‘ldi. Urug‘larni atrofga uchib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Ushbu usulning an’anaviy o‘rmon barpo etishga nisbatan afzalligi, ish unumdorligini yuqoriligida. Agar traktor bilan kuniga 40-50 gektar urug‘ ekiladigan bo‘lsa, kichik aviasiya bilan shu ishni 1000-1500 gektarda amalga oshirish mumkin. Ushbu usul dastlab, 2014 yilda Shofirkon davlat o‘rmon xo‘jaligida 300 gektar maydonda sinovdan o‘tkazilgan bo‘lib, 2018 yilda ekilgan urug‘larning ko‘karuvchanligi 50% dan yuqori bo‘ldi va balandligi 1,5-2 metrni tashkil etdi.
O‘rmon barpo etishning yana bir yangi innovasion usullaridan biri Orol dengizning qurigan tubida 40 sm chuqurlikda qum to‘playdigan jo‘yaklar olish va shundan so‘ng maxsus qurilma bilan yana chuqurlashtirishdan iborat. Agar mazkur ishlar kuzda bajarilsa, jo‘yaklar 2-3 oyda qumga to‘ladi. Keyin unga 1 yoshli saksovul va boshqa cho‘l o‘simliklarini nihollarini ekish mumkin.

O‘rmon xo‘jaligi ilmiy tadqiqot instituti olimlari olib borgan tajribaga ko‘ra qum to‘playdigan jo‘yaklar qumga to‘lgandan keyin ekilgan nihollarni ikkinchi yilda ko‘karishi 85 foizni tashkil etdi. Lekin ariq ochmasdan tekis yerda ekilganda 12 foiz bo‘ldi. Bunga sabab, qum to‘playdigan ariqlarda namlik, tekis yerlarga nisbatan ko‘p saqlanadi. Shu usulda o‘rmon