O'rta asrlar Evropa eposi. Ilk va oxirgi oʻrta asr qahramonlik eposi

Mualliflik muammosi."Roland qo'shig'i" matni 1823 yilda nashr etilgan va o'zining estetik qiymati bilan darhol e'tiborni tortgan. 19-asrning oxirida taniqli frantsuz o'rta asr olimlari Jozef Bedier matnning oxirgi, 4002-qatoriga tayanib, she'r muallifini aniqlashga qaror qildi: "Bu erda Turoldning afsonalari uzilib qoldi". U bir emas, balki 12 ta Turoldni topdi, bu asar ularga tegishli. Vaholanki, Bedierdan oldin ham Gaston Parij bu folklor asari, degan fikrni ilgari surgan va Bedier tadqiqotidan so‘ng ispan o‘rta asr olimlari Ramon Menendez Pidal “Roland qo‘shig‘i” alohida muallifga ega bo‘lmagan “an’anaviy” matnlarga taalluqli ekanligini ishonchli tarzda ko‘rsatgan.
Mantiqiy inversiya. Folklor yondashuvi “Roland qo‘shig‘i”dagi zamonaviy o‘quvchini hayratga solayotgan ziddiyatlarga oydinlik kiritish imkonini beradi. Ulardan ba'zilari improvizatsiya texnikasining o'zi, boshqalari turli davrlarga tegishli qatlamlarning qatlamlanishi bilan izohlanishi mumkin. Ulardan ba'zilari qahramonlar funktsiyalarining cheksiz shaxsiy tabiati bilan izohlanadi (Ganelon, Marsiliya, ayniqsa Karl, ikkinchi qismda Roland funktsiyasini oladi, uchinchisida esa bu funktsiyani yo'qotadi). Ammo Karlning xatti-harakatlaridagi bir qator fikrlar qahramonlarning funktsiyalarini birlashtirish yoki o'zgartirish printsipi bilan izohlanmaydi. Nega Karl Ganelonning maslahatini shaytoniy (58, 61-darajali) deb hisoblab, Rolandni orqa qo'riqchiga jo'natgani, nega u jardagi jangdan oldin (66-daraja) Rolandni aza tutganligi va Ganelonni xoin (67-darajali) deb atagani noma'lum. Yuz minginchi armiya Ganelonni xiyonatda gumon qilib, Karl bilan yig'laydi (68-darajali). Yoki shunday joy: "Buyuk Charlz qiynab yig'layapti, // Ammo ularga yordam bering, afsus! Men topshirishga kuchim yo'q ».
Psixologik nomuvofiqliklarni ikki tomondan tushuntirish kerak: birinchidan, ular mumkin, chunki dostonda motivlar va psixologik reaksiyalarni tasvirlashda ishonchlilikni talab qiluvchi psixologizm qonunlari hali qo`llanilmagan. O'rta asr tinglovchisi uchun qarama-qarshiliklar sezilarli emas edi; ikkinchidan, ularning tashqi ko‘rinishining o‘zi epik davrning o‘ziga xos xususiyatlari bilan bog‘liq. Ma’lum darajada epik idealning asosini xalq orzulari tashkil etgan bo‘lsa-da, ular o‘tmishga o‘tib ketgan. Shunday qilib, epik vaqt "o'tmishdagi kelajak" vazifasini bajaradi. Vaqtning bu turi nafaqat tuzilishga, balki dostonning mantiqiyligiga ham katta ta’sir ko‘rsatadi. Unda sabab-oqibat munosabatlari ahamiyatsiz rol o'ynaydi. Epik mantiqning asosiy tamoyili “oxiriyat mantig’i” bo’lib, biz uni “mantiqiy inversiya” deb nomlaymiz. Mantiqiy inversiyaga ko'ra, Roland Ganelon unga xiyonat qilgani uchun o'lmagan, aksincha, Ganelon Rolandga xiyonat qilgan, chunki u o'lishi va shu tariqa uning qahramonlik nomini abadiy abadiylashtirishi kerak. Karl Rolandni orqa qo'riqchiga yuboradi, chunki qahramon o'lishi kerak, lekin yig'laydi, chunki unga oxirat bilimi berilgan.
Hikoyachi, tinglovchilar va qahramonlarning o'zlari tomonidan oxir-oqibat, kelajakdagi voqealarni bilish mantiqiy inversiyaning ko'rinishlaridan biridir. Voqealar ko'p marta kutiladi, bashoratli tushlar va omens ham kutish shakllari sifatida ishlaydi. Mantiqiy inversiya ham Rolandning o'limi epizodiga xosdir. Uning tepada o'limi tirada 168da tasvirlangan va tepalikka chiqish sabablari va o'limga yaqin boshqa harakatlar ancha keyinroq, tirada 203da bayon etilgan.
Shunday qilib, "Roland qo'shig'i" da mantiqiy inversiyani ifodalashning butun tizimi topilgan. Shuni alohida ta'kidlash kerakki, mantiqiy inversiya rok mavzusini butunlay olib tashlaydi. O‘limga olib keladigan tasodif emas, taqdirning inson ustidan kuchi emas, balki qahramonni sinovdan o‘tkazish va uni qahramonlik poydevoriga qo‘yish yoki uning shafqatsiz o‘limini tasvirlashning qat’iy namunasi – “Roland qo‘shig‘i”da voqelikni tasvirlashning epik usuli.