O‘rta asrlar g‘arb va sharq adabiyoti reja

German eposi. Britaniyaga ko‘chib o‘tgan German qabilalari orasida paydo bo‘lgan ingliz-saks qahramonlik eposining yagona namunasi «Beovulpf haqida doston» hisoblanadi. (Britaniyaga ko‘chib o‘tgan german qabalalari orasida paydo bo‘lgan ingliz-sakson (qadimgi ingliz) tilidagi adabiyot ingliz - sakson adabiyoti deb atalgan).

Asar VIII-IX asrlarda yaratilgan bo‘lib, X asr boshlarida yozib olingan. Dostonda xristialikkacha bo‘lgan qadimgi German afsonalari aks etgan. Doston uch mingdan ortiq misradan va ikkita katta qismdan iborat.

Dostonning qisqacha syujeti quyidagicha: Daniya qiroli Xrotgar o‘z drujinasi bilan o‘tkaziladigan ziyofatlarga mo‘ljallab katta mehmonxona qurdirib, uni «Xeorot», yaoni «Bug‘i qasri» deb ataydi. Ammo mehmonxonadagi xursandchilik uzoqqa bormaydi. Dengiz bo‘yidagi botqoqliklarda yashovchi daxshatli mahluq, Grendelp kechalari qirolning jangchilarini yeb keta boshlaydi. Bu xabar Shvetsiyaning geotlar qabilasigacha yetib boradi va qirollik bahodiri o‘z askarlari bilan Daniyaga keladi. O‘sha kechasi odamxo‘r soqchilardan birini o‘ldirib qonini so‘radi va go‘shtini yutadi. Ikkinchisini yemoqchi bo‘lib turganda u Beovulpfning metindek qo‘llariga tushadi. U mahluqni suyak va poylarini majaqlaydi, qo‘li esa Beovulpf qo‘lida qoladi. Ertasi kechqurun Grendelning onasi kelib o‘g‘li uchun o‘ch oladi. Beuolpf uni izidan borib, havfli botqoqlik ichiga kiradi va qattiq jangda dushmanni yengadi. Beovulpfning xizmatlari munosib taqdirlanadi va katta tantana bilan o‘z vataniga qaytadi.

Asarning ikkinchi qismida qahramonning keksalik chog‘idagi hayoti va kurashi aks ettirilgan. Beovulpf boshqarayotgan yerda dahshatli o‘t sochuvchi ajdarho paydo bo‘lib, hamma narsani kuydirib-quritib yubora boshlaydi. Beovulpf u bilan yakka olishmoqchi bo‘ladi. U jangda ajdarhoni o‘ldiradi. Lekin o‘zi ham ajlarhonning zaharli tishidan og‘ir yarador bo‘lib o‘ladi. Uning jasadini o‘tda kuydirib, tantana bilan ko‘madilar.

Dostonning bizgacha yetib kelgan variantidan u bir necha marta qayta yozib olinganini, xristian xattoti undan budparastlik xudolari nomlarini chiqarib tashlaganini sezish mumkin. (Grendelp «do‘zax ruxi», «gunohi uchun xudo tomonidan quvingan shayton» deb atalgan.)

Kelpt qissalarida qahramonning kuch-qudratini ifodalashda mubolag‘adan keng foydalanilgan. (Masalan, Kuxulinda «jangavor g‘azab tug‘ilganda» gi holat).

Bundan tashqari fenillar dahosi Finn haqidagi sikl, Dengiz sarguzashtlari haqidagi qissalari ham bizgacha yetib kelgan.