O‘simlik hujayrasining fiziologiyasi reja

Turgor va plazmoliz. Tirik hujayraga moddalarning kirishida protoplazmaning 
plazmolemma qavati asosiy vazifani bajaradi. Bu qavat yarim o‘tkazuvchi bo‘lib, 
suvni yaxshi o‘tkazadi, suvda erigan moddalarning ba’zilarini oson yoki yomon 
o‘tkazsa, ayrimlarini umuman o‘tkazmaydi. 
Agar o‘simlik hujayrasini toza suv ichiga tushirsak hujayra shirasining 
konsentratsiyasi eritma bo‘lgan va protoplazma suvni osonlik bilan o‘tkazganligi 
sababli, hujayra suvni tortib ola boshlaydi. Hujayra shirasining osmotik bosimi qancha 
yuqori bo‘lsa, shuncha kuch bilan suv vakuolaga tortiladi. Suv hujayra po‘sti, 
plazmolemma, mezoplazma va tonoplast orqali diffuziyalanib, hujayra shirasiga 
qo‘shila boshlaydi. Bu jarayon hujayrada po‘stning qarshiligi bilan shiraning osmotik 
bosimi tenglashgancha davom etadi. YA’ni suvning ichkariga kirishi to‘xtaydi. Chunki 
hujayraning turgor holati sodir bo‘ladi. Tirik hujayra po‘sti to‘la suv bilan 

---

ta’minlanishi natijasida tarang turishiga turgor deyiladi. Hujayra po‘sti taranglanishi 
natijasida hosil bo‘lgan va ichkariga itaradigan kuch turgor bosimi deyiladi. 
Hujayralarning turgor holatidan yuzaga kelgan umumiy taranglik butun o‘simlik 
organizmining tarang holda turishini, barglar, novdalarning tik turishi holatini, 
umuman o‘simlikning normal fizik holatini ta’minlaydi. 
Agar hujayra konsentratsiyasi hujayra shirasining konsentratsiyasidan yuqori 
bo‘lgan eritmaga (osh tuzi yoki shakar eritmasi) solinsa torgorning aksini kuzatish 
mumkin. 
Tashqi eritmaning konsentratsiyasi yuqori bo‘lganligi sababli, hujayra shirasidan 
suv tashqi eritmaga chiqa boshlaydi. Buning natijasida vakuolaning hajmi kichrayib, 
hujayra shirasining konsentratsiyasi ortib boradi. Vakuola qisqargan sari uni o‘rab 
turgan sitoplazma ham qisqarib, oxiri u hujayra po‘stidan ajrala boshlaydi. Tashqi 
eritma esa po‘st bilan protoplazma o‘rtasida hosil bo‘lgan bo‘shliqni egallay boshlaydi. 
Protoplazma qisqarib, hujayra po‘stidan ajralishiga plazmoliz deyiladi (12-rasm). 
Plazmolizlangan hujayra yana toza suvga solinsa, u yana suvni shimib olib turgor 
holatiga qaytishi mumkin. Bu jarayonga deplazmoliz deyiladi. 
11-rasm. Plazmoliz hodisasi