O’zb еkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mахsus tа’lim vаzirligi

Tadqiqotning davriy chegarasi. Ilmiy tadqiqot ishining davriy chegarasi 
X-XI asrlarni qamrab olib, o’rta asrlarda murrakab va qarama-qarshiliklardan 
iborat bir zamonda yashagan bo’lsada, o’zining serqirra ijodi bilan jahon 
madaniyati xazinasiga ulkan meros qoldirdi. Shuningdek, o’rganilayotgan mavzu 
o’sha davrda alloma yashagan hududda kechgan turli siyosiy vaziyatning 
murakkabligiga qaramasdan bunday ulkan ilmiy merosning yaratilishi hali- hanuz 
turli ilmiy qarashlarni yuzaga keltirmoqda. 
Muammoning o’rganilganlik darajasi Buyuk olim Abu Rayhon 
Beruniyning fan va texnika tarixidagi o’rni haqida gap ketganda ,uning shaxsini, 
butun jahon xalqiga qoldirgan boy ilmiy merosini tarixiy yozma manbalar, ayrim 
arxiv hujatlari ,tarixiy –ilmiy adabiyotlar hamda Beruniyshunos olimlarning olib 
borgan ilmiy tadqiqot ishlari juda qimmatli manba bo’lib xizmat qiladi .Umuman 
olganda,azkur mavzuning o’rganilish darajasi va tadqiqotning metodologik 
asoslaridan kelib chiqqan holda mavzuga bevosita taalluqli bo’lgan 
adabiyotlardagi ma’lumotlar ushbu dissertatsiya ishiga asosiy manba sifatida 
olindi. 
Beruniyning boy ilmiy merosini o’rganishda akademik I.Yu.Krachkoviskiy, 
M.A.Sal’e, G.P.Matvievskaya, Hamid Rizo, S.K.Chatterji, Eduard Zaxau kabi 
olimlar Beruniyning boy ilmiy merosini o’rganib, shunday asarlar yaratdiki, bu 
hozirgi zamon ahli uchun ham allomaning hayoti va ijodini o’rganishda muhim 
manbalardan hisoblanadi. 
Tadqiqotning maqsadi va vazifalari. Beruniy shaxsini, u qoldirgan 
merosini, ilmiy o’rganish tadqiqotning asosiy maqsadi hisoblanadi. Shundan kelib 
chiqib, tadqiqotda quyidagi masalalar xususida fikr yuritildi: 
o
Abu Rayhon Beruniy – 
buyuk o’zbеk ensiklopеdist sifatida tabiiy – 
ilmiy va falsafiy qarashlari; 
o
Allomaning jamiyat va inson to’g’risidagi fikrlari;

---

8 
o
O’rta asrning mashhur olimining astronomiya va fizika faniga 
qo’shgan hissasi; 
o
G
еologik hodisalar, minerallar va javohirlarni o’rganish borasidagi 
yutuqlari; 
o
Allomaning “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar” va 
“Hindiston” asarlari tahlili 
o
Beruniy haqida sharq qo’lyozma kitoblaridagi ma'lumotlar.