O’zbеk аdаbiyoti kаfеdrаsi


Download 0.65 Mb.
Pdf ko'rish
bet3/8
Sana05.02.2018
Hajmi0.65 Mb.
#26068
1   2   3   4   5   6   7   8

11.  Uzbekistan  Respublikasi  «Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi»  talablaridan  biri 

ta’lim 


jarayonida 

yangi 


pedagogik 

va 


axborot 

texnologiyalarini 

kullash, 

tayyorgarlikning  modul  tizimidan  foydalangan  xolda  ta’lim  oluvchilarni  ukitishni 

jadallashtirish sanaladi. 

Respublikamizda  ta’lim  jarayonida  pedagogik  va  axborot  texnologiyalarni  kullashga 

doyr keng kulamda ish olib borilmokda. Ushbu muammoning ilmiy-nazariy asoslari, xar 

bir pedagogik texnologiyaning uziga xos jixatlari ishlab chikilib, etarli darajada tajribalar 

tuplandi. Ta’lim jarayoniga pedagogik va axborot texnologiyalarni joriy etishda xorijiy 

mamlakatlarning tegishli tashkilotlari yakindan yordam kursatmokda. 

Shu  urinda  savol  tugiladi.  Pedagogik  texnologiya  atamasining  moxiyati  nimada? 

«Texnologiya» yunoncha suz bulib, «techne» — max 

orat, san’at, «logos» — tushuncha urganish demakdir. 

Pedagogik  texnologiya  atamasiga  xar  bir  didakt  olim  uz  nuktai  nazaridan  kelib 

chik.kan xolda ta’rif beradi. Xali bu tushunchaga tulik  va yagona ta’rif kabul kilinmagan. 

Ushbu  ta’riflar  ichida  eng  maksadga  muvofigi  YuNESKO  tomonidan  berilgan  ta’rif 

sanaladi. 

Pedagogik  texnologiya  —  ta’lim  shakllarini  optimallashtirish  maksadida  ukitish  va 

bilimlarni  uzlashtirish  jarayonining  inson  saloxiyati  va  texnik  resurslarni  kullash, 

ularning uzaro ta’sirini aniklashga imkon beradigan tizimli metodlar majmuasidir. 



 

18

G.  K.  Selevkoning  «Zamonaviy  ta’lim  texnologiyalar»i  ukuv  kullanmasida



1

  ta’lim 

jarayonida  kullaniladigan  texnologiyalar  jamlangan  bulib,  ularning  ilmiy-nazariy, 

metodologik  asoslari,  tasnifi  va  amaliyotda  kullash  mexanizmi  yoritilgan  (Selevko  G. 

K.  Sovremennыe  obrazovatelnыe  texnologii.  Uchebnoe  posobie.  M.:  Narodnoe 

obrazovanie, 1998-—256 s.). 

Pedagogik texnologiya ta’lim amaliyotida uchta darajada kullaniladi: 

1. 

Umumiy 

pedagogik 

daraja

Umumiy 


pedagogik 

(umum-didaktik, 

umumtarbiyaviy) texnologiya ta’lim-tarbiya jarayonining yaxlit tizimliligi, ma’lum bir 

region,  ukuv  yurti  tomonidan  uzluksiz  ta’lim  tizimining  muayyan  bir  boskichidagi 

texnologiyaning umumiy krnuniyatlari, ilmiy-nazariy asoslari, tamoyillari, amaliyotda 

kullashning  umumiy  xususiyatlari,  shart-sharoitlarini  ifodalaydi.  Shu  urinda  kayd 

etish  kerakki,  uzluksiz  ta’lim  tizimining  xar  bir  boskichida  ta’lim  mazmuni  orkali 

tegishli  uziga  xos  maksad  va  vazifalarni  amalga  oshirish  kuzda  tutilganligi  sababli, 

pedagogik  texnologiya  xam  uziga  xos  xususiyatga  ega  buladi.  Bu  darajada  pedagogik 

texnologiya  pedagogik  tizim  tushunchasiga  sinonim  xisoblanadi.  Uning  tarkibiga 

ta’lim-tarbiya  jarayonining  maksad  va  vazifasi,  mazmuni,  vosita  va  metodlari, 

tarbiya jarayonining ob’ekti va sub’ekti faoliyatining algoritmlari kiradi. 



2. Xususiy  metodik  darajada  pedagogik  texnologiyaning  muayyan  bir  predmet,  kureni 

UK

.



ITISH 

jarayonining 

maksad 

va 


vazifalarini 

amalga 


oshirish 

maksadida 

foydalaniladigan  ta’lim  mazmuni, 

UK

.



ITISH 

vositalari,  metodlari,  shakllariking  majmuasi 

tushuniladi. 

3. Lokal  (modul)  darajada  ta’lim-tarbiya  jarayonining  ma’lum  bir  kismining  xususiy 

didaktik  va  tarbiyaviy  maksadini  xal  etishga  karatidgan  texnologiya  tushuniladi.  Unda 

ukuvchilarning mustatsil ishlarini tashkil etish, ukuvchilar bilimini nazorat kilish, shaxsiy 

fazilatlarni  shakllantirish  kabi  masalalar  kuzda  tutiladi.  Pedagogik  texnologiyaning 

yukorida  k.ayd  etilgan  uchta  darajasi  bir-birini  tuldiradi  va  takozo    etadi.  Biz  pedago 

gik  texnologiyani  kullash  xakida  suz  yuritishdan  avval,  pedagogik  texnologiyaning 

ilmiy asoslariga tuxtalib utamiz.  

Pedagogik  texnologiya  bir  qancha  asoslarga  ega.  Bulardan  eng  ahamiyatlilari 

ijtimoiy,  falsafiy,  metodologik,  didaktik,  pedagogik,  psixologik,  fiziologik,  gigienik, 

mafkuraviy,  huquqiy-me’yoriy,  iqtisodiy,  tarixiy,  nazariy,  amaliy  va  boshqa  asoslar 

xisoblanadi. Ular bilan qisqacha tanishib chiqamiz. 

Pedagogik texnologiyaning ijtimoiy asosi har bir shaxs, jamiyat  va  davlatning  ta’lim-

tarbiya  sohasidagi  ehtiyojlaridan  kelib  chiqadi  va  shu  ehtiyojlarni  qondirishning 

maqsad  va  talablarini,  tashkiliy  shakllari  va  usullarini  belgilaydi.  U  shaxsning, 

jamiyatning va davlatning rivojlanishida asosiy omillardan hisoblanadi. 

Pedagogiktexnologiyaning falsafiy asosi uning maqsadlari hamda tashkiliy shakl 

va usullarining falsafiy ji-hatdan to’g’ri yo’nalishda bo’lishini ta’minlashga xizmat qiladi. 

Falsafiy  oqimlar  va  yo’nalishlarning  har  biri  ta’lim-tarbiya  masalalariga  o’ziga  xos 

endashadi.  Shu  sababdan  pedagogik  texnologiyaning  falsafiy  yo’nalishi  uning  to’g’ri 

yoki  noto’g’riligini,  jamiyatning  ma’lum  maqsadlariga  muvofiq  yoki  zidligini 

ko’rsatadi.  Bu  pedagogik  texnologiyalarga  baho  berishda  asosiy  ko’rsatkichlardan 

hisoblanadi. 

Pedagogik  texnologiyaning  metodologik  asosi  uni  amalga  oshirishda  qaqday 

metodlarga asoslanilishini belgilaydi. In-sonlarning olamni hamda o’zlarini bilishlari turli 

tarixiy  davrlarda  turlicha  asoslarga  ega  bo’lgan  va  ular  o’ziga  xos  metod-larni  keltirib 



 

19

chiqargan. hozir olam va uning xususiyatlari xaqida xolis  ma’lumotlar olish, haqqoniy 



bilimlar hosil qilishning ilmiy metodologiyasi pedagogik texnologiyalarning metodologik 

asosi  hisoblanadi.  Metodologik  asosning  ilmiy  jihatdan  to’g’ri  bo’lishi  pedagogik 

texnologiyalar uchun zaruriy shartdir. 

Pedagogik  texnologiyaning  didaktik  asosi  uning  ta’lim-tarbiya  qoida  va 

tamoyillariga muvofiqligini belgilaydi. Didaktik talablar ta’lim-tarbiyaviy vazifalarning 

nazariy jihatdan to’g’ri bajarilishini ta’minlaydi. 

Pedagogik  texnologiyaning  didaktik  jihatdan  to’gri  bo’-lishi  uning  yuqori 

samaradorligining zaruriy sharti hi-soblanadi. Buning uchun zamonaviy didaktikaning 

ilmiy xulo-salaridan ijodiy foydalanish talab qilinadi. 

Pedagogik  texnologiyaning  pedagogik  asosi  zamonaviy  pedagogika  fanining 

ilmiy xulosalaridan kelib chiqadi. Bunda pedagogik texnologiyaning umumiy tarkibiy 

tuzilishi,  mazmuni,  shakli,  usullari,  vositalari,  pedagogik  jarayon-ning  tashkil 

qilinishi, olib borilishi, uning diagnosti-kasi, monitoringi, o’quv-mavzu rejalar va shu 

kabilarning ilmiy jihatdan to’g’ri bo’lishi ta’minlanadi. Pedagogiktexno-logiyalar hozirgi 

pedagogika fanining rivojlanishida katta o’rin egallab bormoqda. 

Pedagogik texnologiyaning psixologik asosi psixologiya fanining ilmiy xulosalari va 

tavsiyalari bilan belgilanadi. Ulardan ta’lim-tarbiya jarayonida to’g’ri foydalanish orqali-

gana  kutilgan  natijaga  erishish  mumkin.  Shu  sababli  pedago-gik  texnologiya 

psixologiya qonunlarini to’liq hisobga olishi talab qilinadi. 

Ta’limning  har  bir  bosqichida  tegishli  yosh  psixologiyasi  xususiyatlariga 

moslashtirilgan  pedagogik  texnologiyalar  qo’llaniladi.  har  bir  bosqichda  tegishli 

darajadagi  bilim  va  tarbiya  beriladi.  Bu  masalalarni  o’rganish  bilan  pedagogik 

psixologiya fani shug’ullanadi. 

Pedagogik  texnologiyaning  fiziologik  asosi  o’quvchilar-ning  turli  yoshdagi 

fiziologik  xususiyatlarini  hisobga  olishdan  iborat.  Bunda  o’gil  va  qiz  bolalar 

fiziologiyasidagi farqlar aloxida xisobga olinishi lozim. Pedagogik texnologiya jarayonida 

fiziologik talablarni hisobga olish sog’lom avlodni voyaga etkazishning zaruriy sharti 

hisoblanadi. 

Pedagogik  texnologiyaning  gigienik  asosi  ta’lim-tarbiya  jarayonida  salomatlikni 

saqlash talablariga rioya qilishdan iborat. Bunda turli zararli va ortiqcha ta’sirlarni bartaraf 

qilish,  o’quv  sharoiti:  yoritilganlik,  harorat,  havoning  toza-ligi,  o’quvchining  va 

o’qituvchining  ish  o’rni,  jihozlar,  o’quv  nagruzkalarining  me’yorlari,  didaktik 

vositalarning  qulayligi,  sifati  va  shu  kabilar  tibbiyot,  fiziologiya,  ergonomi-ka, 

ekologiya talablariga, insonparvarlik va xalqparvarlik g’oyalariga muvofiq bo’lgan ilmiy 

asoslarda belgilab boriladi. 

Bu  talab  va  me’yorlarga  rioya  qilish  pedagogik  texnologiyani  amaliyotga  tatbiq  etish 

imkoniyatini  yaratadi.  Bu  masalalarni  o’rganish  bilan  maktab  gigienasi  fani 

shug’ullanadi. 

Pedagogik texnologiyaning mafkuraviy asosi uning milliy istiqlol g’oyasi va mafkurasi 

tamoyillarini  o’zida  mujassam  etishi  va  ularni  amalga  oshirishga  yo’naltirilgan 

bo’lishidan iborat. Bunda barkamol insonni shakllantirishda mafkuraviy tarbiyaning fidoyi, 

mustaqil  fikrlay  oladigan,  xulq-atvori  bilan  boshqalarga  ibrat  bo’ladigan,  bilimli, 

ma’rifatli,  ijtimoiy  faol  insonni  voyaga  etkazishdan  iborat  asosiy  vazifalarni  amalga 

oshirib  borishi  har  bir  pedagogik  texnologiya  uchun  dolzarb  masalalardan 

hisoblanadi. 


 

20

Pedagogik  texnologiyaning  huquqiy-me’yoriy  asosi  ta’lim-tarbiya  jarayonini  tashkil 



qilish  va  amalga  oshirishga  doir  qonunyy  va  me’yoriy  hujjatlar  bilan  belgilanadi.  Bular 

Uzbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasi,  „Ta’lim  to’g’risida"gi  qonun,  Kadrlar 

tayyorlash  milliy  dasturi,  Davlat  ta’lim  standartlari, o’quv  reja va dasturlar,  Uzbekiston 

Respubli-kasi  Prezidentining  ta’lim-tarbiya  sohasiga  tegishli  Far-monlari,  Vazirlar 

Mahkamasining qarorlari, Xalq ta’limi vazirligining qaror va buyrukdari, ular asososida 

tayyorla-nib,  o’rnatilgan  tartibda  tasdiqlangan nizomlar,  ustavlar  va boshqa me’yoriy 

hujjatlar hisoblanadi. 

Pedagogik  texnologiya  jarayoni  ishtirokchilari  ushbu  huqu-qiy-me’yoriy  asoslarni 

tegishli darajada bilishlari va amalga oshirib borishlari lozim. 

Pedagogik texnologiyaning iktisodiy asosi ta’lim menejmenti xulosalari va marketing 

taddikotlari  natijalariga  muvofik  belgilanadi.  Pedagogik  texnologiya  ijtimoiy  soxadagi 

faoliyat  bulgani  sababli  uning  iktisodiy  samarasi  uziga  xos  tartiblarda  aniklanadi  va 

ta’minot masalalari xal kilib boriladi. Pedagogik texnologiya iktisodiy asosining mustax.-

kam bulishi uni amaliyotda davom ettirish uchun zaruriy shart xisoblanadi. 

Pedagogik  texnologiyaning  tarixiy  asosi  ta’lim-tarbiya  masalalarini  turli  tarixiy 

davrlarda  amalga  oshirishning  shakl  va  usullari,  mazmuni  xamda  turli  pedagogik 

nazariyalar  xakddagi  ma’lumotlardan  iborat  bulib,  ular  zamonaviy  pedagogik 

texnologiyalarning  kelib  chikishi  uchun  zamin  xisoblanadi.  Xozirgi  pedagogik 

texnologiyalar  turli  davrlarda  boshlangan  ishlar,  olib  borilgan  taxlillar,  chikarilgan 

xulosalar,  mutafakkirlar  bildirgan  fikr-muloxazalarning  rivojlantirilishi  asosida  paydo 

bulib, takomillashib bormokda. Pedagogik texnologiyaning tarixiy asosi uning uziga 

xos  ildizlarini  tashkil  k,ilishini  x.isobga  olgan  xrlda  ularni  bilish  va  chukur  urganish 

kelgusi rivojlanish yullarini bel-gilashda muxim axamiyatga ega. 

Yukrrida  aytilgan  va  boshka  asoslar  umumlashtirilsa,  xar  bir  pedagogik 

texnologiyaning  uz  nazariy  va  amalii  asoslari  kelib  chikadi.  Ular  aloxida  maksad, 

vazifalari, mazmuni, shakl, usul, vositalariga muvofik. belgilanadi. 



             Modulli ta’limning moxiyati shundan iboratki, bunda ukuvchilar modul dasturlari 

ustida  mustakil  (yoki  ukituvchi  raxbarligida)  ishlab  ukuv-bilish  faoliyati  orkali 

belgilangan maksadga erishadidar. 

Modulli  ta’lim  texnologiyalari  asosida  modulli  dastur  turadi.  Modul  dasturlari  uzida 

mavzuning  ilmiy,  tarbiyaviy  va  rivojlantiruvchi  maksadidan  kelib  chikadigan  didaktik 

maksadni, ukuvchilar dare davomida bajaradi-gan topshiriklarni, mazkur topshiriklarni 

bajarish buyicha berilgan kursatmalarni mujassamlashtiradi. 

Modulli ta’lim ukitish mazmuni va mox.iyatiga kura kuyidagi tarkibiy kismlardan iborat 

buladi: 

1.

 



Ukuv materialini modulli rejalashtirish. 

2.

 



Modulli dars. 

3.

 



Modulli dasturlar. 

Uk.ituvchi  ukuv  yili  boshida  kaysi  mavzularni  modulli  ta’limdan  foydalanib  utishni 

takvim-mavzu rejalarida belgilaydi. Modulli dasturlar mazmuni va mox,iyatiga kura: 

1.

 



Ukuvchilarning individual ishlashi uchun muljallangan modul dasturlari. 

2.

 



Ikkita ukuvchi xamkorlikda ishlashiga muljallangan modul dasturlari. 

3.

 



Ukuvchilarning  kichik  guruxarida  xamkorlikda  ishlashiga  muljallangan  modul 

dasturlariga bulinadi. 



 

21

Modulli dasturlar ukituvchilar tomonidan tuzilib, unda modulning didaktik maksadlari, 



mavzuni  urganish  boskichlari,  ukuvchilar  tomonidan  bajariladigan  ukuv  faoliyati 

elementlari, ukuvchilar bilimini nazorat kilish yullari ketma-ket yoziladi. 

Modul dasturlarini tuzishda ukituvchi e’tiborini kuyidagilarga karatishi zarur: 

]. Modul dasturidan kuzda tutilgan maksadni anik, belgilash. 

Bunda  ukituvchi  ta’limning  didaktik  maksadlar  majmuasi  (DMM)ni,  modulning 

umumiy  maksadi  (MUM)ni,  xususiy  didaktik  maksad  (XDM)ni  anik,  tasavvur  kilishi 

zarur. 

 

 



DMM 

 

MUM 



MUM 

MUM 


MUM 

MUM 


XD

XD



XD



XD

XDM XDM 



 

XDM  XDM 

 

XDM 


 

XD



XDM 

 

XDM 



 

XDM 


 

DMM  -  didaktik  maksadlar  majmuasi,  biror-bir  ukuv  fani  yoki  bobni  urganishda 

kuzda  tutilgan  maksad  bulsa,  MUM  -  modulning  umumiy  maksadi,  bir  dars  davomida 

erishilishi lozim bulgan mak,sad, XDM — xususiy didaktik maksad, modul dasturidan 

urin olgan ukuv elementlaridan kuzlangan maksadlar deb tushunmok. kerak. Ma’lumki, 

xar  bir  ukuv  fani  tegishli  didaktik  maksadlar  majmuasi  (DMM)ni  kuzda  tutadi.  Ta’lim 

jarayonnning  asosiy  shakli  bulgan  darslar  x.am  shu  didaktik  maksaddarning  ma’lum 

kismini  amalga  oshiradi.  Mazkur  maksadlar  modulning  umumiy  maksadini  tashkil 

etadi.  Dars  davomida  ushbu  maksadni  amalga  oshirish  ukuvchilarning  ukuv-bilish 

faoliyati orkali vujudga keladi. Bir dars davomida ukuvchilarniyag ukuv-bilish faoliyati 

bir  emas,  balki  bir  necha  ukuv  faoliyati  elementlaridan  tashkil  topadi.  Modulli 

dasturlardan  urin  olgan  xar  bir  ukuv  faoliyati  elementi  (UFE)  modulnint  umumiy 

mak.sadidan  kelib  chikkan  xolda  xususiy  didaktik  maksadni  kuzda  tutadi.  Shu  tarika 

modulli  dasturlarda  xususiy  didaktik  maksadlar  (XDM)  modulning  umumiy  maksadi 

(MUM)ni tashkil etsa, modulli dars boshka darslar bilan birgalikda mazkur ukuv fanidan 

kuzda tutilgan didaktik maksadlar majmuasi (DMM)ni amalga oshiradi. 



Kichik  modul  —  pedagogik  texnologiya  tarkibidagi  eng  kichik  birlikni  ifodalaydi. 

Amalda  bunday  kichik  modulni  boshqa  kichik  modullarga  ajratish  mumkin  emas,  deb 

hisoblanadi. 

Birlamchi  modul  —  pedagogik  texnologiyani  uning  biror  darajasidan  boshlab 

tasvirlashda  dastlabki  modul  sifatida  tanlangan  va  o’z  tarkibiga  bitta  yoki  bir  nechta 

kichik modul-larni oladigan modul to’plami. 

Modul  to’plami  —  pedagogik  texnologiyani  uning  biror  darajasidan  boshlab 

tasvirlash maqsadida bitta modul sifa-tida qaralgan bir nechta modullar yig’indisi. 



Modul darajasi — pedagogik texnologiyani tasvirlash ko’lamiga muvofiqravishda 

tanlangan  birlamchi  modullarning  o’z  tarkibida  aslida  qancha  modullarga  ega  ekanligi 

ko’rsatkichi. 

Pedagogik texnologiyaning modullari quyidagi darajalarga ajratilishi mumkin: 

5.

 

Bir o’quv mashg’ulotini o’tkazish texnologiyasini tashkil qiluvchi modullar. 



6.

 

Uquv  fanining  bir  mavzusini,  bir  bo’limini,  bir  qismini  yoki  hammasining 



tarkibiy  bo’laklarini        hamda  o’qitish  texnologiyasini  tashkil  qiluvchi  modullar. 

Ularni bloklar deb ham nomlanadi. 



 

22

7.



 

Bir  nechta  turdosh  o’quv  fanlarining  tarkibiy  bo’laklarini  hamda  ayrim  fanlarni 

o’qitish texnologiyasini tashkil qiluvchi modullar (bloklar). 

8.

 



Davlat  ta’lim  standartining  tarkibiy  bo’laklarini  hamda  ularning  bajarilishini 

ta’minlash texnologiyalarini tashkil qiluvchi modullar. 

8.

 

Uquv  reja  va  dasturlarning  tarkibiy  bo’laklarini  hamda  ularning  bajarilishini 



ta’minlash texnologiyasini tashkil qiluvchi modullar. 

9.

 



Ta’lim vositalarini tashkil qiluvchi modullar. 

10.Pedagogik  texnologiya  jarayonida  qo’llaniladigan  usullarni  tashkil  qiluvchi 

modullar. 

Ushbu  modullar  orasida  bir  o’quv  mashrulotini  o’tkazish  texnologiyasini  tashkil 

qiluvchi  modullar  pedagogik  texnologiya  jarayonining  asosiy  bo’g’inini  tashkil 

qilishi bilan eng ahamiyatli hisoblanadi. Ular quyidagi turlarga ajratiladi: 

 

mashg’ulot mazmunini tashkil qiluvchi asosiy tushunchalar; 



 

shu tushunchalarni o’quvchilarga tushuntirish jarayonining  tarkibiy qismlari; 



 

shu  tarkibiy  qismlarning  har  birida    qo’llaniladigan  ta’lim-tarbiya  vositalari  va 



usullari; 

 



o’qituvchining mashg’ulot davomida bajaradigan faoliyatini tashkil qiluvchi modullar; 

 



o’quvchilarning  mashgulot  boshidan  oxirigacha  bo’lgan  vaqt  davomida  bajaradigan 

faoliyatlarini tashkil qiluvchi modullar; 

 

o’quvchilarning o’zlashtirishini nazorat qilish ishlarini tashkil qiluvchi modullar va 



shu kabilar. 

Modul o’zgarmas, qotib qolgan narsa deb qaralmasligi ksrak. Aslida har bir modul 

o’ziga tegishli kichik maqsadni ifodalaydi. Bu maqsadni amalga oshirishda esa tegishli 

sharoit  uchun  eng  ma’qul  deb  topilgan  yo’llar,  usullar,  vosita-lardan  foydalanish  ko’zda 

tutiladi. Demak, modulda belgilangan maqsadni o’zgartirmagan holda uni to’liq amalga 

oshi-rishni ta’minlovchi, o’zaro farq qiluvchi turli yo’llar, usul-lar, vositalar qo’llanilishi 

mumkin. 

Ushbu modullarni ajratib belgilashda ma’lum tartibga rioya qilish zarur. 

Bunda, 

avvalo, 


eng 

kichik 


yoki 

birlamchi 

modul 

ajratiladi. 



Uni 

pedagogiktexnologiyani turli darajasidan boshlab ishlab chiqishda turli katgalikda ajratish 

mumkin. Masalan, birorta fikrni  tushuntirish  jarayonini  bir  butun  holatda  bitta  modul 

hisoblash ham eki bu jarayonni bir nechta bo’laklarga ajratib, ularning har birini alohida 

modullar deb hisoblash ham, shuningdek, bitta emas, bir nechta o’zaro bog’liq fikrlarni 

tushuntirish  jarayonini  bir  butun  holda  bigga  modul  deb  hisoblash  ham  mumkin.  Shu 

tartibda  eng  kichik  —  birlamchi  modulni  ajratishda  asosiy  shart  shu  modul  tarkibida 

hamma  zarur  elementlar,  albatta,  saqlanishi  va  ularni  istalgan  boshqa  vaqtda,  boshqa 

joyda,  boshqa  tegishli  tayyorgarlikka  ega  bo’lgan  mutaxassislar  va  o’qituvchilar 

tomonidan oldindan ko’zda tutilgan darajada bajarish imkoniyatini saqlashdan iborat. 

Shunday  tartibda  belgilangan  modulni  eng  kichik  yoki  birlamchi  modul  deb  ataladi. 

Shunday  birlamchi  modullarni  zarur  bo’lgan  hollarda  tartib  sonlar  bo’yicha  belgilash 

uchun  

„1-modul";    «2-  modul»  ko’rinishidagi  yozuvlar  bilan  ajratib  ko’rsatish  yoki 



„modul" so’zini yozmasdan, faqat tartib soni belgilanadi.  

Yuqorida  aytilganlardan  ko’rinib  turibdiki,  pedagogik  texnologiya  jarayonidagi 

modullar  ta’lim  mazmuni,  vositalari  va  usullarining  xar  biriga  tegishli  tarkibiy 

elementlarni  tashkil  qiladi.  Bunda  ta’lim  mazmuni  modullari  —  urgatilayotgan 



 

23

axborotning  tarkibini  tashkil  qiluvchi  birliklarni;  ta’lim  vositalari  modullari  —  shu 



vositalarning  birliklarini;  ta’lim  usullari  modullari  —  shu  usullarni  amalga  oshirish 

faoliyati davomida bajariladigan harakatlarni tashkil qiluvchi birliklarni ifodalaydi. 

 

4-ma’ruza  

PEDAGOGIK TEXNOLOGIYALARNING TARKIBIY TUZILISHI 

 

Reja 

 

1.



 

Pedagogik  texnologiyalarning  tarkibiy  tuzilishi.  kontseptual  asosi,  mazmunli 

yaxlit, protsessual qismi – texnologik jarayon.  

2.

 



 Pedagogik  texnologiyalarga  qo’uyladigan  talablar  (texnologik  kursatkichlari); 

tizimliylik, boshqaruchanlik, samaralilik, kayta takrorlash. 

3.

 

 Pedagogik texnologiyalarning ilmiy asoslari; materialistik va idealistik, dialektik 



va metodik, ilmiy va diniy, insonparvarlik va insonparvarlikka qarshi progmatik 

va ekstensiyalistik, erkin tarbiyalash va majburlash nazariasi va boshkalar. 

 

 

Tayanch iboralar:  Pedagogik texnologiyalarning  tarkibiy  tuzilishi;  kontseptual asosi, 



mazmunli  yaxlit,  protsessual  qismi  –  texnologik  jarayon.  Pedagogik  texnologiyalarga 

qo’uyladigan  talablar  (texnologik  kursatkichlari);  tizimliylik,  boshqaruchanlik, 

samaralilik,  kayta  takrorlash.  Pedagogik  texnologiyalarning  ilmiy  asoslari; 

materialistik  va  idealistik,  dialektik  va  metodik,  ilmiy  va  diniy,  insonparvarlik  va 

insonparvarlikka qarshi progmatik va ekstensiyalistik, erkin tarbiyalash va majburlash 

nazariasi va boshkalar. 

 

 

Shunday  ekan,  bu  urinda  «pedagogik  texnologiya»  tushunchasining  kullanilishi, 

shuningdek,  asosiy  e’tiborni  fakat  ta’lim  jarayonini  samarali  tashkil  etishgagina 

karatmay,  balki  xam  ta’lim,  xam  tarbiya  jaraenining  samaradorligini  ta’minlashga 

birdek karatish lozimdir. 

«Ta’lim  texnologiyasi»  tushunchasi  «ta’lim  metodikasi»  tushunchasiga  nisbatan 

kengdir.  Ta’lim  metodi  —  ukuv  jaraenining  majmuaviy  vazifalarini  echishga 

yunaltirilgan  ukituvchi  va  ukuvchilarning  birgalikdagi  faoliyati  usuli  bulsa,  ta’lim 

metodikasi  esa  muayyan  ukuv  predmetnыy  ukitishning  ilmiy  asoslangan  metod, 

koida va usullar tizimini ifodalaydi. 

Ta’lim texnologiyasi — ta’lim maksadiga erishish jaraenining umumiy mazmuni, 

ya’ni,  avvaldan  loyixalashtirilgan  ta’lim  jarayonini  yaxlit  tizim  asosida,  boskichma 

—boskich  amalga  oshirish,  anik  maksadga  erishish  yulida  muayyan  metod,  usul  va 

vositalar tizimini ishlab chikish, ulardan samarali, unumli foydalanish xamda ta’lim 

jarayonini yukori darajada boshkarishni ifodalaydi. 

Ukituvchining  samarali  faoliyat  kursatishga  undovchi  darsning  metodik 

ishlanmasidan  farkli  ularok,  ta’lim  texnologiyasi  ukuvchilar  faoliyatiga  nisbatan 

yunaltirilgan  bulib,  u  ukuvchilarning  shaxsiy  xamda  ukituvchi  bilan  birgalikdagi 

faoliyatlarini  inobatga  olgan  xolda,  ukuv  materiallarini  mustakil  u'zlashti  rishlari 

uchun  zarur  shart  —  sharoitlarni  yaratishga  xizmat  kiladi.  Pedagogik 



 

24

texnologiyaning  markaziy  muammosi  —  ukuvchi  shaxsini  rivojlantirish  orkali 



ta’lim maksadiga erishishni ta’minlashdan iborat. 

Mazkur  bandda  ta’lim  texnologiyasi  va  uning  moxiyati  borasida  suz  yuritamiz. 

«Ta’lim texnologiyasi» xususida yaratilgan adabiyotlarda ushbu tushunchaga berilgan 

ta’riflarga  asoslangan  xolda  biz  ushbu  tushunchani  kuyidagicha  sharxlashimiz 

mumkin;  pedagogik  texnologiya  muayyan  loyixa  asosida  tashkil  etiladigan,  anik 

maksadga  yunaltirilgan  xamda  ushbu  maksadning  natijalanishini          kafolatlovchi     

pedagogik     faoliyat jaraenining mazmunidir. 

Pedagog  olim  V.P.Bespalko  pedagogik  tizimni  pedagogik  texnologiyaning  asosi 

ekanligini e’tirof etgan xolda uning kuyidagi unsurlaridan iboratdir deya ta’kidlaydi: 

1)

 



ukuvchi; 

2)

 



ta’lim —tarbiyaning maksadi; 

3)

 



ta’lim — tarbiya mazmuni; 

4)

 



ukuv jarayoni; 

5)

 



ukituvchi yoki texnik vositalar; 

6)

 



ta’lim  —  tarbiyaning  tashkiliy  shakllari    (Bespalko  V.P.  Slagaemыe 

pedagogicheskoy texnologii\\M.: Pedagogika,1989. – s.6-7.) 

Xalk xujaligining moddiy ishlab chikarishga asoslangan soxalarida kullanilayotgan 

texnologiyalar  moxiyatini  urganish  xamda  muammo  doirasida  nashr  etilgan 

risolalar  mazmuni  bilan  tanishish  «pedagogik  texnologiya»  ta’lim  —tarbiya 

faoliyatining  yaxlit  jarayoni  tugrisidagi  fan  ekanligini  e’tirof  etish  imkonini  berdi. 

Pedagogik  texnologiyaning  kuyidagi  tarkibiy  unsurlari  uning  asosini  belgilashga 

xizmat kiladi 

 (1 —shakl): 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

ta’limni tashkil 



etishga bulgan 

ijtimoiy extiyoj

 

ukuvchi faoliyati 



ta’lim natijasi 

P

e



d

a

g



o

g

ik



 t

e

x



n

o

lo



g

iy

a



n

in

g



 t

a

rk



ib

iy

 



u

n

su



rl

a

ri



 

ta’lim jaraenining 

umumiy loyi xdsi

 

ta’lim maksadi 



ta’lim mazmuni, shakl, 

metod, usul va texnik 

vositalari

 

ukituvchi faoliyati 



 

25

Auditoriya 



 


Download 0.65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling