O’zbеk аdаbiyoti kаfеdrаsi


 —shakl. Pedagogik texnologiyaning tarkibiy unsurlari


Download 0.65 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/8
Sana05.02.2018
Hajmi0.65 Mb.
#26068
1   2   3   4   5   6   7   8

1 —shakl. Pedagogik texnologiyaning tarkibiy unsurlari 

Yukoridagi fikrlarga muvofik ta’lim texnologiyasining tarkibiy tuzilmasi tasvirda 

kuyidagicha namoyon buladi (2 — shakl). 

Bizga yaxshi ma’lumki, tarbiya jarayoni uzok muddatli, murakkab, uzluksiz bulib, 

u  uziga  xos  xususiyatlarga  ega.  Garchi  zamonaviy  ta’lim  texnologiyasi 

ukuvchining  ta’lim  jarayonidagi  etakchilik  rolini  yoklayotgan  bulsada,  tarbiya 

jarayonida  tarbiyalanuvchi  asosiy  mavkeini  egallay  olmaydi.  Chunki  unda  xarak-

ter,  dunyokarash  etarlicha  shakllanmagan  bulib,  u  bu  borada  tarbiyachining 

yordamiga extiyoj sezadi. Shu bois tarbiya texnologiyasi xam mantikiy, xam tarkibiy 

jixatdan ta’lim texnologiyasidan fark kiladi. 

Tarbiya  jarayonining  moxiyati,  konuniyatlari  xamda  uziga  xos  jixatlari 

xususidagi  mavjud  nazariy  va  amaliy  royalarga,  pedagogik  bilimlarga  tayangan 

xolda tarbiya texnologiyasining tarkibiy kismlarini kuyidagicha belgiladik: 

1)

 



tarbiya jarayonining umumiy loyixasi; 

2)

 



tarbiyani tashkil etishga bulgan ijtimoiy extiyoj (ragbat); 

3)

 



tarbiya maksadi; 

4)

 



tarbiya mazmuni (shakl, metod, usul va texnik vositalar); 

5)

 



ukituvchi (tarbiyachi) faoliyati; 

6)

 



ukuvchi (tarbiyalanuvchi) faoliyati; 

7)

 



tarbiya samarasi (natija). 

 

 



 

2- shakl.    Ta’lim texnologiyasining tarkibiy tuzilmasi 

 

 

Metod 



Usul 

Texnik 


vositalar 

Ta’lim 


mazmuni 

Shakl 


Ta’lim 

maksadi


 

Ijtimoiy  

extiyoj 

(ragobat) 

Ta’lim  

beriuvchi 

Ta’lim 

oluvchi 


Natija 

 

26

 



 

 

3-shakl.Tarbiya texnologiyasining tarkibiy tuzilmasi 



Ushbu  fikrlar  asosida  tarbiya  texnologiyasining  tarkibiy  tuzilmasi  tasvirda 

kuyidagicha namoyon buladi (2 —shakl). 

Pedagogik texnologiya uzida kuyidagi xususiyatlarni namoyon etadi: 

1.

 



Pedagogik 

texnologiya 

pedagogik 

jarayonni 

takomillashtirish, 

optimallashtirishga   bulgan   ijtimoiy extiyojni kondirish omili sanaladi. 

2.

 

Pedagogik 



texnologiya 

didaktik 

xamda 

tarbiyaviy 



xarakterdagi,   

shuningdek,      ta’lim  —  tarbiya      jarayonini  samarali,      maxoratli    tarzda    tashkil  

etish    borasidagi   nazariy  xamda  amaliy  bilimlar  majmui,  metodologik  fan  sifatida 

namoyon buladi. 



3.

 

Pedagogyk  texnologiya  ta’lim  —tarbiya  jarayonining  umumiy  moxiyatini  aks 

ettiruvchi yaxlit jarayondir. 

4.

 



Pedagogyk texnologiya yunaltiruvchanlik vazifasini   bajaradi,   ya’ni,   u  shaxsni 

rivojlantirish, tarbiyalash, shakllantirish uchun xizmat kiladi. 

5.

 

Pedagogyk  texnologiya  —    shaxsiylik  xususiyatiga  ega      bulib,      muayyan 



texnologiyalarni      ta’lim  —  tarbiya  jarayonida  kullashga  nisbatan  yagona,  kat’iy, 

me’yoriy 

(standart) talablar kuyilmaydi. 

Xar  bir  pedagog  u  faoliyat  olib  yuritayotgan  ta’lim  —  tarbiya  muxitining 

xususiyatlari, mavjud ichki va tashki shart — sharoitlarini inobatga olgan xolda muayyan 

texnologik yondo0guvni amalga oshirish imkoniyatiga ega. 

6.  Pedagogyk  texnologiya  uzida  ta’lim,    tarbiya    va    shaxs  tarakkiyoti  (kamoloti) 

birligini ifoda etadi. 

Pedagogyk  texnologiyaning  asosiy  maksadi  komil  shaxsni  shakllantirish  uchun 

poydevor  bulgan  pedagogik  jarayonni  takomillashtirish,  insonparvarlashtirish, 

ukuvchining 

mustakilligini 

ta’minlash, 

ukitish 


jarayonida 

texnik 


vositalar 

imkoniyatlaridan samarali foydalanishga erishishdan iborat. 

Pedagogik texnologiya doirasida kuyidagi vazifalar  xal  etiladi. 

Xar bir fanning uzak (yadro) sanaluvchi ma’lumot (axborot)lariga ega bulib, ular shaxs 

tomonidan  fanlar  ososlarining  urganilishi  anik  mutaxassislik  buyicha  mustakil  bilim 

olish,  uzlashtirilgan    bilimlarni  kengaytirib  borish  yulida  tayanch  tushunchalar  bulib 

xizmat kiladi. 

Metod 


Usul 

Texnik 


vositalar 

Ta’lim 


mazmuni 

Shakl 


Ta’lim 

maksadi


 

Ijtimoiy  

extiyoj 

(ragobat) 

Ta’lim  

beriuvchi 

Ta’lim 

oluvchi 


Natija 

 

27

Bunday  moxiyatli  yondoshuv  ma’lum  yunalish  buyicha  mutaxassislarni  tayyorlash 



jarayonida fanlararo alokadorlik xususiyatidan foydalanish imkonini xam beradi. Ukuv 

fanlarining  muayyan  yunalishlar  tarzda  biriktirilishi  shaxe  xotirasiga  nisbatan 

zurikishni  kamaytiradi,  shuningdek,  fikrlash  kuvvatini  oshiradi,  tafakkurning  yuzaga 

kelishini ta’minlaydi. 

XX  asrning  80  —  yillarida  ta’lim  jarayonini  tashkil  etish  ukuvchilarga  mavjud 

fanlar  soxalari  buyicha  oz  —ozdan  ma’lumot  (bilim)  berishdan  iborat  deb  talkin 

etilgan  bulsa,  90-yillarda  ushbu  jarayonning  tashkil  etilishi  uzlashtirilgan  bilimlar 

negizida  muayyan,  anik  fan  buyicha  yangi  ma’lumot  (bilim)larga  ega  bulish  uchun 

kulay sharoitni yaratish jarayoni sifatida e’tirof etildi. 

Moxiyatli  yondoshuv  asoslantirish  (funddmentallashtirish)ning  muxim  omili 

sanaladi. U, shuningdek, tabiiy, ijtimoiy va gumanitar fanlarni umumlashtirish tarzidagi 

sinergetik yondoshuvni xam kuzda tut dli. 

Madaniyatni  anglash  (madaniy  xayotning  rivojlanishiga  muvofiklik)  tamoyili. 

Mazkur tamoyil olmon pedagogi A.Disterveg tomonidan XIX asrda iste’molga kiritilgan 

bulib,  bugungi  kunga  kadar  xam  uz  axamiyatini  yukotmagan.  Madaniyatni  anglash 

tamoyili  ukuvchilarga  ijtimoiy  jamiyatning  madaniy  tarakkiyoti  darajasidan  kelib 

chikib ta’lim berilishini nazarda tutadi. Utgan asrda ta’lim samaradorligini ta’minlovchi 

etakchi  omil  sifatida  pedagogning  bilim  darajasi  va  maxorati  e’tirof  etilgan  bulsa, 

bugungi  kunda  ukituvchining  bilimi,  saloxiyati  xamda  maxoratining  yukori  darajada 

bulishi  bilangina  muvaffakiyatlarni  kulga  kiritib  bulmasligi  barchata  ayon.  Mazkur 

urinda  zamonaviy  fan  va  texnika  imkoniyatlari,  xususan,  kompyuter,  multimediya 

vositalari,  shuningdek,  jamiyatning  ijtimoiy  va  iktisodiy  tarakkiyotining  e’tiborga 

olinishi  muxim  axamiyat  kasb  etadi.  Endilikda  biz  mutaxassislarning  «soxa  (yoki 

yunalish)larning  uziga  xos  jixatlari,  bu  boradagi  nazariy  va  amaliy  bilimlarni  chukur 

bilishlari,  muayyan  faoliyatlarni  bajara  olishlari,  belgilangan  muddatda  anik 

vazifalarni  xal  etishga  ulgurishlari  xamda  ma’lum  yutuklarga  erisha  olishlari» 

ROYASI 

etakchi urin tutuvchi bozor munosabatlari sharoitiga tayyorlay olishimiz lozim. 



Ta’lim  mazmunini  insonparvarlashtirish  va  insoniylashtirish  tamoyili.  Tilga  olingan 

xar  ikki  tushuncha xam  luraviy  jixatdan  (yunoncha  humanus  — insoniylik,  humanitas  — 

insoniyat),  bir  uzakka  ega  bulsa—da

;

  ularning  xar  biri  uziga  xos  ma’nolarni  ifodalaydi. 



Insonparvarlashtirish  ta’lim  muassasalarida  urganiladigan  fanlar  sirasiga  ijtimoiy  fanlar 

(tarix,  madaniyatshunoslik,  sotsiologiya,  psixologiya,  filologiya  va  boshkalar)ning 

kiritilishini, insoniylashtirish tushunchasi esa shaxs va uning faoliyatiga nisbatan ijobiy 

yondoshuvni  anglatadi.  Boshkacha  aytganda,  insonparvarlashtirish  —  bu  inson  va 

jamiyat  urtasida  yuzaga  keluvchi  munosabatlar  jarayonida  inson  omili,  uning  kadr  —

kimmati,  sha’ni,  or  —nomusi,  xukuk  va  burchlarini  xurmatlashga  asoslanuvchi 

faoliyatni tashkil etish jarayoni bulsa, insoniylashtirish «barcha sharoitlar inson va uning 

kamoloti  (tarakkiyoti)  uchun»  degan  goya  asosida  tashkil  etiluvchi  faoliyat  jarayoni 

sanaladi. 

Ta’lim  jarayonini  loyixalashtirishda  xar  bir  ukituvchi  ushbu  tamoyilga  kat’iy 

amal  kilishi  lozim  yoki  uz  mutaxassisligiga  oid  muammolarni  xal  etishda  uni jamiyat 

manfaatlari  bilan  uyrun  bulishiga  e’tibor  berishi  maksadga  muvofikdir.  Endilikda 

pedagog  ukuvchilar  faoliyatini  avtoritar  (yakka  xokimlik)  tarzida  boshkarmay,  balki 

ta’limiy  xamkorlik  goyalariga  sodiklik  asosida  ta’lim  jarayonini  insoniylashtiradi  yoki 

boshkacha aytsak, ta’limni insoniylashtirish tamoyiliga amal kilinishini ta’minlaidi. 

Ushbu xolat uz navbatida yuksak ma’naviyatli shaxsning shakllanishiga olib keladi. 



Ukitib  tadkik  etish,  tadkik  etib  ukitish  tamoyili.  Ushbu  tamoyil  kuyidagi 

ikki jixatni yoritishga xizmat kiladi: 

1)

 

ta’lim  muassasalarining  xar  bir  ukituvchisi  uz  fani          soxasiga     



ukuvchilarni     jalb     kilgan     xolda tadkikotlarni olib borishi lozim; 

2)

 



ukituvchi  ta’lim  texnologiyasini  ishlab  chikadi,uni    amalietda    sinab  

kuradi,   kuzatadi  va tuzatishlar kiritadi, ya’ni, u ta’lim jaraenini tadkik etadi. 

Ukitish  jarayonining  mazkur  ikki  jixati  muxim  axamiyatga  ega  bulib,  u 

ukituvchining  kasbiy  xamda  pedagogik  maxoratini  oshirib  borishga  va 

ukuvchilarni  bulajak  mutaxassislik  faoliyatiga  puxta  tayyorlash  uchun  zamin 

yaratadi. 



 

Ta’limning  uzluksizligi  tamoyili.  Mazkur  tamoyil  ukuvchilarning  kasbiy 

sifatlarga  ega  bulishlari,  mavjud  sifatlarning  xayotiy  faoliyat  davomida 

takomillashib borishini nazarda tutadi. Shaxsga uning butun umri uchun askotishi 


 

28

mumkin  bulgan  bilimlarni  berish  mumkin  emas,  zero,  mavjud  bilimlar  xar  besh 



— un  yil  mobaynida  uzgarib,  mazmunan  boyib  boradi.  Demak, mazkur tamoyil 

ukituvchining  uz  faoliyatida  mustakil  ta’limni  tashkil  etishga  e’tibor  berishi, 

pedagog  etakchiligini  ta’minlagan  ta’limdan  ukuvchilarning  mustakil  bilim 

olishlari uchun shart — sharoitlar yaratib berishni ifodalaydi. 

 Faoliyatli  yondoshuv  tamoyili  nazariya  va  amaliyot  —  ning  didaktik 

borlikligiga.asoslanadi. Didaktika na — zariyasida bilim tushunchdsi/kuyidagi ikki 

xil ma’noda izoxlanadi; 

a) ukuvchilar uzlashtirishi lozim bulgan bilimlar; 

b|  ular  tomonidan  uzlaщtirilib,  amaliy  faoliyat  jarayonida  kullaniladigan, 

shaxsiy tajribaga aylangan biltsmlar. 

Bilimlar  faoliyat  yuritish  jarayonidagina  mustaxkamlanadi,  shu  sababli 

ukuvchilarda  nazariy  bilimlarni  amalda  kullay  olish  iktidorini  tarbiyalash  lozim. 

Amaliyotdagi tadbikiga ega bulmagan bilimlar tez orada unutilib yuboriladi. 

Pedagogik  texnologiyaning  asosiy  tamoyillari,  ya’ni,  dastlabki  koidalari 

ana shulardan iborat. Ularga amal kilgan xolda pedagogik faoliyatni tashkil etish 

ukituvchining  pedagogik  maxoratini  oshib  borishi,  ukuvchilarning  akliy  va 

axlokiy  sifatlarni  egallashlari,  shuningdek,  ularda  shaxsiy  tajribalarning  xosil 

bulishiga zamin yaratadi. 

U  yoki  bu  ta’lim  texnologiyasining  tanlanishi  rejalashtirilgan  darsda  kaysi 

darajadagi  bilim  va  kunikmalarni  uzlashtirish  nazarda  tutilganligiga  boglikdir. 

Yukorida kayd kilinganidek, ta’lim texnologiyasi doirasida yangi ukuv materialini 

uzlashtirishning kuyidagi darajalari mavjud: 

1) boshlangich; 

2} algoritmik; 

3)

 



evristik; 

4)

 



ijodiy. 

Boshlangich  va  algoritmik  xarakterdagi  darajalar  samarali  bilim  va 

kunikmalarni  aniklash  uchun  mezon  vazifasini  utaydi.  Uzlashtirishning  ushbu 

darajalarini aniklashga yordam beruvchi texnologik jarayonni ijrochi texnologiya 

deb  atash  mumkin.  Ukuv  materialini  esda  saklab  kolish  xamda  kunikmalarni 

xosil  kilishga  yunaltirilgan  faoliyat  darajasi  ukuvchilarning  maxsuldor  va 

natijali (produktiv) faoliyatlarini uygunlashtirishni talab kiladi. Mazkur xolat ukuv 

faoliyatini  tashkil  etishga  muammoli  rivojlantiruvchi  texnologiyani  tadbik 

etilishi  bilan  amalga  oshadi.  Ushbu  texnologiya  asosida  ta’lim  jaraenini  tashkil 

etish ukuvchilarni ukuv materialini referatlashtirish,  ularning  mashgulotlarda  uz 

ma’ruzalari bilan katnashish, munozara xamda ishchanlik uyinlarida faol ishtirok 

etishga urgatishi lozim. 

Ukuv  —  bilish  faoliyati  izlanuvchan,  evristik  xarakter  kasb  etganda,  yukori 

darajadagi  muammoli,  muammoli  —  rivojlantiruvchi  ta’lim,  vaziyatlarni  taxlil 

kiluvchi topshiriklar, mustakil ishlar, muammoli xarakterdagi topshiriklar, ishchan 

uyinlar  kabi  shakllardan  foydalanish  zarur.  Uzlashtirishning  mazkur  darajasini 

ifoda etuvchi texnologik jarayon evristik texnologiya deb ataladi. 

Ta’lim  jarayonining  didaktik  moxiyati  kuyidagi  pedagogik  texnologiyalarni 

ajratishga imkon beradi: 

1.

 



Muayyan ukuv —tarbiya  maksadlarini  bajarishga sabab buluvchi omillarni 

yaratishga  asoslangan  pedagogik  texnologiya  (kelgusi  ukuv  omillarini  yaratish 

texnologiyasi). 

2.

 



Faoliyat kursatishga asoslangan pedagogik texnologiya. 

3.

 



Boshkarishga asoslangan pedagogik texnologiya. 

Ta’lim  —tarbiya  jarayoni  butun  mashkulot  davomida  ukuvchi  faolligi  va 

kizikuvchanligini  muntazam  ravishda  uygotib  borish  maksadini  kuzda  tutadi. 

Ukuv  omillarini  yaratishga  asoslangan  pedagogik  texnologiya  ukuvchilarni 

tezkorlik  bilan  ukuv  yoki  ukuv  ishlab  chikarish  faoliyatiga  jalb  kilish 

imkonini beradi. Aks xolda, zaif, etarli darajada tushunarli bulmagan yoki  anik 

natijani  kuzlanmagan  topshiriklar  mashgulotning  samarasiz  yakunlanishiga 

olib keladi. 

Bunday  xolatlar  kup  xollarda  u

K I


tuvchining  ukuvchiga  nisbatan  salbiy 

munosabatda  bulishiga  olib  keladi.  Bu  xol  ukuvchining  ortikcha  xissiyotlarga 

berilishi,  ukuv  faoliyatiga  undovchi  ragbatning  pasayishi,  ukishdan  bezishi  xamda 


 

29

ukuv  predmeti  va  ukituvchiga  nisbatan  salbiy  munosabatda  bulishiga  sabab 



buladi.  Ukituvchi  va  ukuvchi  orasidagi  munosabat  insonparvarlik  mezonlari 

asosida  tashkil  etilib,  noxush  xissiyotlarni  bartaraf  etishga  yunaltirilishi  lozim. 

Ukituvchi  bilan  ukuvchi  orasidagi  munosabat  erishilgan  yutuklardan  zavklanish, 

ukuv  faoliyatiga  nisbatan  chankoklik  bilan  intilish  xamda  birgalikdagi  ijodiy  

mulokotga  chorlashi  kerak.  Bu  esa  pedagogik  ta’sirni  tashkil  etish  uchun  zarur 

bulgan  uzaro  aloka  vositasi,  «kuprik»  ni  vujudga  keltiradi.  Ta’lim  jarayonida 

ukuvchi  shaxsiga  nisbatan  xurmatsizlik  bilan  yondoщilganda  kuzda  tutilgan 

talabchanlikka, ayniksa, ongli intizomni urnatishga erishish mumkin emas. 

Boshka bir tomondan olib karaganda, pedagogik munosabatning tarkibiy kismi 

bulgan  mulokot  (kommunikativ  faoliyat)ni  kuyidagi  shakllarda  tashkil  etish 

mumkin: 

a) pedagogik jarayonni andozalash; 

b) ukuvchilar guruxi bilan mulokotga kirishish; 

v)  bevosita  mulokot   (kommunikativ  xamkorlik)ni tashkil etish; 

g)  rivojlantiruvchi      pedagogik      jarayonda      mulokot  jarayonini  boshkarishni 

tashkil etish; 

d)  kuzda  tutilgan  faoliyatni  amalga  oshirish  jarayonida  yuzaga  keluvchi 

mulokot tizimining andozasini yaratish. 

Ta’lim  —tarbiya  ishini  tashkil  etishda  ukituvchi  va  ukuvchi  orasidagi  uzaro 

munosabat  va  mulokotning  bir  necha  turlari  (stillari)  mavjud.  Ukituvchining 

ukuvchilar  jamoasiga  nisbatan  munosabatini  sust  —  ijobiy,  barkaror  —  ijobiy 

xamda bekaror munosabat tarzida guruxlarga ajratish mumkin (5 —shakl). 

Ukuv 

omillarini 



yaratishga 

asoslangan 

pedagogik 

texnologiya 

ukituvchilarning ukuvchilarga mulokot asosida ta’sir etish yullarini xam uz ichiga 

oladi.  Keng  tarkalgan.  metod  yoki  mulokot  ta’sirlari  kuyidagilardan  iborat: 

ishontirish,  isbotli  natijalarga  asoslanish, bevosita xamda bilvosita ta’sir, uz —

uzini tarbiyalash va uzaro ta’sir metodlari. 

Pedagogik  texnologiyani  ukuv  jarayoniga  faol  tadbik  etish  xisobiga  ta’lim 

jarayonining  ragbati  (motivatsiyasi)  kuchaytirilishi  mumkin.  Ma’lumki,  tayyor 

xolda  olingan  bilimlar,  odatda,  ularni  amaliyotda  kullashni  kiyinlashtiradi,  bu 

ayniksa,  anik  masalalarni  echishda  namoyon  buladi.  Shuning  uchun  bilim, 

kunikma  va  malakalarni  uzlashtirishda  ukuvchilarning  bevosita  faoliyat 

kursatishlari  talab  etiladi.  Bu.  mu-ammoning  echimi  boshkaruvga  asoslangan 

pedagogik tex — nologiyaning kullanishi bilan boglikdir. 

 

Ukituvchi va ukuvchilar jamoasi 



urtasidagi munosabat turlari 

 

Sust —  



ijobiy  

Barkaror —  

ijobiy  

Bekaror 


 

Ukituvchilarning  

umumii 

xissii 


— 

ijobiy 


xolatdagi  

vaziyatlarda  

ukuvchilar 

jamoasi 


bilan  ijobiy,  ammo  

Ukituvchining    ukuvchilarga 

nisbatan 

barkaror 

ijobiy 


munosabati,  ularga  ramxurlik 

kursatishi, 

kiyinchiliklarni 

engishga  yordam  berish,  ular 

bilan  

Bekaror    xususiyatga  ega 



munosabat  

ukituvchilarning 

umumii 

xissiy  —  ijobiy  xolatdagi 



vaziyat  larda  ukuvchilar 

nisbatan 

bekdror 


 

30

faol 



bulmagan 

Munosabatni  tashkil 

etishlari 

 

bilan 



tavsiflanadi  

vazmin 


va 

teng 


 

oxangda 


mulokotda  

      bulishi  bilan  tavsiflanadi  

munosabatda bulishlari 

bilan tavsiflanadi 

5 —shakl. Ukituvchi va ukuvchilar jamoasi urtasidagi munosabat turlari 

 

Pedagogik  texnologiya  turlarini  tanlash  shakllanayotgan  bilim,  kunikma  va 



malakalar,  tashkil  etilayotgan  darslar  shakli  va  kullanilayotgan  metodlar  xamda 

metodik usullarning xususiyatiga borlik. Masalan, ukuvchilarda  ijodiy  tafakkurni 

rivojlantirish,  ukuv  materiallariga  tankidiy  yondoshish  kunikmasini 

shakllantirish      xamda      maxsuldor      faoliyat      turlarini  tashkil  etish  bilan  bir 

katorda ularni rivojlantirish        uchun        darsning        an’anaviy        shakllari 

(uyrunlashtirilgan  darslar)  bilan  birgalikda  konferentsiya  darsi,  ishchanlik 

uyinlari,  integrallashtirilgan  (ikki  komponentli)  darslardan  foydalanish  lozim. 

Mazkur      vaziyatda      ta’lim      metodlari      ta’lim      maksadi  bilan      mutanosib   

(adekvat)      bulishi      kerak.      Chunonchi,  bilimlarni  turli  vaziyatlarda  kullashga 

yunaltirilgan  topshiriklar,  yangi  sharoitda  faoliyat  kursatishga  undovchi   

topshiriklarni      bajarish,      uzlashtirilgan      bilimlar      asosida      sxemalar    tuzish,   

ularni      tasniflash,  kiyoslash,        izchil      tizimga      solish,        umumlashtirish      va 

boshkalar. 

Etarli  darajadagi  ragbat  (motivatsiya)  xamda  ukuvchilar  faoliyatini 

tashkil  etish  bilan  xam  kuzlan g an   natijalarg a  erish ish   k afo latlan ma yd i.  

Ta’lim  —tarbiya  jarayonining  didaktik  nuktai  nazardan  takomillashuvi 

fakatgina,  ushbu  jarayonni  tashkil  etish  va  boshkarish  yullarini  turri  tanlash 

bilan ta’minlanadi.  Pedagogik  texnologiyani  boshkarish  uzida kuyidagi ikki 

yunalishni mujassamlashtiradi: 

1)

 



faoliyatni boshkarish; 

2)

 



ukuvchilar jamoasini boshkarish. 

Muayyan  pedagogik  texnologiyani  tanlash  uzgaruvchan  dars  xolatining 

uzgarishga  imkon  beradi  xamda  faoliyat  maksadiga  karab  amalga  oshiriladi. 

Shuningdek, variantli tarzda dars xolatini uzgartirish choralarini kurishni takozo 

kiladi.  Bu esa, uz  navbatida, bilish  jarayonini boshkarishga  kuyilayotgan talab, 

shuningdek,  uzlashtirish,  mulokot  kilish,  faoliyat  kursatish  boskichlarining 

xususiyati bilan boglikdir. 

Yukorida      ta’kidlaganidek,        pedagogik      texnologiya  shaxsini 

rivojlantirishga imkon beradi. 

Rivojlantiruvchi  ta’lim  texnologiyasining  etakchi  tamoyillari  sifatida 

kuyidagilarni kursatish mumkin: 

-

 

inkorporatsiya  (tizimli  faoliyat  kursatish)  aso  sida  turli  fanlarga  oid 



bilimlarni umumlashtirish; 

-

 



moslanuvchanlik  ta’lim  shakli,  metodi  va  usullarining  turli  ta’lim 

muassalarida kullanuvchanligi; 

-

 

uygunlik      —      muayyan  ukuv    predmetiga    oid  ukuv  materiali     



mazmunining     shaxsini     rivojlantirish shakli,     metodi    va    usulari    bilan    

uygun 


 

 

 



tarzda 

borlanishi; 

-

 

yaratuvchanlik  —  turli  ukuv  muassasalari  pedagoglarining  pedagogik 



 

31

texnologiyalarni yaratish imkoniyatlari; 



-  tabiiylikni xis  etish   —   shaxsning genetik va ijtimoiy 

jixatlariga

 

asoslangan 



xolda  ukuvchilarning  uziga  xosligi,    shaxsiy 

xususiyatlarini xisobga olish. 

Bizga  ma’lumki,  ta’lim  —  tarbiya  jaraeni  uzida  uchta uzaro alokador uchlik 

—  ta’lim,  tarbiya  va  shaxs  rivojlanishini  aks  ettiradi.  Mazkur  uchlikni  ta’lim 

jarayoniga  barobar  tadbik;  kilish  modullashgan  texnologiyami  kullashni 

osonlashtiradi.  Modullashgan  texnologiyaning  afzalliklaridan  biri  —  ta’lim 

mazmunini  tartibga  solishdan  iborat  bulib,  bunda  mavjud  axborotdan 

shundaylarinigina  kat’iylik  va  xunt  bilan  tanlab  olish  kerakki,  ular  davlat  ta’lim 

standartlari doirasida ukuvchilar faoliyatini etarli darajada  muvaffakiyatli amalga 

oshirish imkonini berishi lozim. 

Modulli  texnologiyaning  moxiyati  ta’lim  jarayonini  modullar  asosida 

loyixalashtirishdan  iboratdir  (ukuv  predmeti  va  uning  bulimlari  mazmunini 

tartibga  solish,  ta’limning  muayyan  boskichidan  boshlab  yaxlit  faoliyatni 

mantikan  tugallangan  kismlarga  ajratish).  Sungra  ajratilgan  xar  bir  modul 

buyicha  shu  modulning  uzigagina  taallukli  bulgan  faoliyat  mazmuni  va  ta’sir 

doirasi  belgilanadi.  Modelli  texnologiya  maksadini  ruyobga  chikarish  uchun 

faoliyat  boskichma  —  boskich  amalga  oshiriladi.  Ushbu  jarayonda  sodir 

etilayotgan xar bir xarakat  (kuyilayotgan kadam)  ukuv unsuri  (ukuv  elementi) 

sifatida karaladi. 

Ukuv  unsuri  uz  ichiga  kuydagilarni  kamrab  oladi:  faoliyatning  anik 

unsurlarini  urgatish  bilan  boglik  bulgan  nazariy  va  amaliy  axborotlar,  ta’lim 

uchun  zarur    bulgan          faoliyatni          ta’minlovchi          materiallar  xakidagi    

ma’lumotlar,        maksadlar        identifikatsiyasi,  ya’ni,  ukuvchilarni 

xarakatlantiruvchi  maksadlar,  ukuv  materiallari,  ukuv  sharoitini  nazorat  kilish 

instrumentlari,  chunonchi,  ukuvchilarning  kuzlangan  natijalarga  erishishlari 

uchun zarur bulgan shart —sharoitlar, testlar, maksad etaloni va boshkalar. 

Ta’lim  texnologiyasining  umumiy  maksadi  kuyidagi  darajalar  asosida 

oydinlashadi: 

1)

 

ta’lim  muassasasining  maksadi  xamda  ukituvchining  metodik  faoliyati 



mazmunini aniklashtirish; 

2)

 



ukuv      predmeti      (bulim)ning      maksadi,      ukituvchining  metodik  faoliyati 

mazmunini aniklashtirish; 

3)

 

ushbu  modul  (ukuv  unsuri)ning  maksadi  va  uning  ukuvchilar  



faoliyatidagi        aloxida  modulga  xam,    uning  tashxis  kilinadigan  oxirgi 

natijalariga xam utkaziladi. 

Rejalashtirishning  an’anaviy  metodlaridan  ta’lim  texnologiyasiga  utish 

keng  kulamdagi  ishlarni  amalga  oshirishni  takozo  kiladi.  Jumladan,  metodik 

majmualar  yaratish,  ta’lim  jarayonini  didaktik,  metodik  va  tashkiliy  jixatdan 

ta’minlash  nazarda  tutiladi.  Modul  texnologiyasini  ishlab  chikish  tartibi 

kuyidagi ketma — ketlikdan iborat boskichlarni uz ichiga oladi (6 — shakl): 

 


 

32

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

6 –shakl.      Modul texnologiyasining asosiy tamoyinlari 

 

Pedagogik texnologiyani ishlab chikishning analitik boskichida  «Kadrlar  tayyorlash 



milliy  dasturi»  va  Kadrlar  tayyorlash  milliy  modeli,  ukuv  predmetlari  buyicha  davlat 

ta’lim  standartlari,  ularda  ilgari  surilgan  royalar  asosida  chikariladigan  xulosalar,  yosh 

avlodning  barkamol  shaxe  etib  shaklantirishga  yunaltirilgan  ta’lim  mazmunini, 

shuningdek,  tegishli  mashkulotning umumiy,  anik  mak.sadiga  erishish  uchun ta’limning 

tashkiliy shaklini tanlash xisobga olinadi. 

Pedagogik  texnologiyani  amaliyotga  tadbik.  etishning  kontseptual  boskichida  ta’lim 

kontseptsiyalari,  ta’lim  tizimi  boskichlarida  nazarda  tutilgan  asosiy  goyalar,  umumiy 

xulosalar  xisobga  olinadi.  Modulning  tarkibiy  tuzilishi  umumiy  urta  ta’lim,  akademik 

litsey,  kasb-xunar  kolleji,  bakalavriyat,  magistratura,  umuman,  sotsiumning  tarkibi 

sifatida  ifodalanadi.  Bu  ayniksa,  boskichli  ta’lim  tizimining  aloxida  unsurlari  uchun 

xarakterlidir. 

Pedagogik  texnologiyani  amaliyotga  tadbik  etishning  maksadli  boskichida  ta’lim 

muassasasi  (umumiy  urta  maktab,  akademik  litsey,  kasb  —xunar  kolleji,  institut  yoki 

universitet)  ning  uzok  muddatga  muljallangan  maksadi,  ta’lim  soxalari  va  shu 

blokdagi  aloxida  olingan  ukuv  predmeti  tarkibidagi  anik,  bir  blokning  ifodalanishi 

xisobga olinadi. 

Pedagogik  texnologiyani  amalda  kullashning  mazmunli  boskichida  ta’lim  soxalari, 

shuningdek,  shu  blok  tizimidagi  ukuv  predmetlari  mazmunini  tanlash  tamoyillari  va 

mezonlari aniklanadi. Bloklar xamda ular tarkibidagi aloxida unsurlarning, ya’ni, 

anik  ukuv  indentifikatsiyasi  ukuv  predmetlari  mazmunini  tashkil  etadigan  yirik 

mavzularda aks etishi kerak. 

Pedagogik  texnologiyani  amalda  kullashning  jarayonli  boskichida  ukituvchining 

vazifalari,  shuningdek,  ukuvchilarning  ukuv  faliyatini  bajarishga  yunaltirilgan  ta’lim 

turi,  ta’lim  metodlari  namoyon  buladi.  Bu jarayonda ukituvchi va ukuvchi urtasidagi 

uzaro  munosabatlarning  demokratik  tamoyil,  samarali  usul,  tashkiliy  shakl  va  ta’lim 

vositalarining tanlanishiga aloxida urgu beriladi. 

 

 

maksadli 



Jarayonli 

 

Mazmunli 



 

Modul texnologiyasi 

 

analitik 



 

kontseptual 



 

33

 



Download 0.65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling