O’zbek tili adabiyoti kafedrasi n. Dosanov hozirgi o‘zbek adabiy tili fani bo’yicha

Ot asosidan yasalgan otlar. Bu turdagi yasalishda asos bo„lib ot so„zlar xizmat qiladi. Bunday yasalmalarning ma’nosi har vaqt yasash asosining ma’nosi bilan bog„langan, undan o„sib chiqqan bo„ladi. Bu xildagi yasama otlarda yasash asosining ma’nosi bilan bog„liq ravishda shaxs, narsa va o„rin-joy, har xil mavhum tushunchalar ifodalanishi mumkin.
Shaxs otlari juda katta to„dani tashkil qiladi, anglatgan ma’nolarining xilma-xilligi, yasovchi affikslamrng ko„pligi, mahsuldorligi bilan boshqa to„dadagi otlardan ajralib turadi. Bu otlar sof o„zbekcha affikslar hamda boshqa tillardan (asosan tojik tilidan) qabul qilingan yasovchi morfemalar vositasi bilan yasaladi. Hozirgi o„zbek tilida shaxs oti yasovchi qo„shimchalar quyidagilar: -chi, -dosh, -gar, (-kar), -kor, -bon, -dor, -shunos, -furush, -boz, -xo‘r, -paz, -soz, -do‘z, -kash, -xon, -go‘y, -navis, -parast.

1. 
   -chi. Bu affiks eng faol ot yasovchi bo„lib, barcha so„z turkumlaridan (boshqa tillardan o„zlashtirilgan so„zlardan ham) ot yasashga xizmat qiladi: ish-chi, tarix-chi, jang-chi, bo‘z-chi, bo‘yoq-chi, suv-chi, qiziq-chi, ma'ruza-chi, xizmat-chi, yolg‘on- chi, traktor-chi, haybarakalla-chi kabi.
   

-chi affiksi polisemantik xususiyatga ega. Bu affiks orqali yasalgan otning xilma-xil ma’nolari bevosita yasash asosining ma’nosi bilan bog„langan. Bu tipdagi yasama otlar: a) shaxsning yasash asosi anglatgan narsa bilan shug„ullanishini (temir-chi, bo‘yoq-chi, suvoq-chi, suv-chi, tunuka-chi, qush-chi); b) ish- harakatni yasash asosi anglatgan narsa vositasida bajarishini (nay- chi, childirma-chi, dutor-chi, ketmon-chi, mashina-chi, o‘roq-chi, karnay-chi, traktor-chi, shaxmat-chi kabi); v) yasash asosidan anglashilgan narsani yaratish, yasash bilan shug„ullanishini (taqa- chi, egar-chi, bo ‘z-chi, pichoq-chi, sandiq-chi kabi); g) shaxsning kasb-hunar, turlicha mutaxassislik, shuningdek, fan-texnikaning xilma-xil sohalari bo„yicha mashg„ul bo„lishini (tarix-chi, lug‘at- chi, dengiz-chi, razvedka-chi, yilqi-chi, futbol-chi kabi); d) shaxsning biror belgi, holat, xususiyati bilan ajralib turishini (janjal-chi, kek-chi, lof-chi, hasad-chi, tuhmat-chi, fitna-chi, gina- chi, g‘alva-chi, vahima-chi kabi); e) shaxsning biror jamoaga, ijtimoiy tashkilotga munosabatini (isyon-chi, dinamo-chi, paxtakor-chi, millat-chi, respublika-chi kabi) va boshqa juda ko„p ma’nolarni anglatgan otlar yasaydi.

2.