O'zbek tili fani va uning bo'limlari

Мавзу: Нисбат шакллари услубиёти
10-дарс
1-топшириқ: Ёзди феълидан -иш, -ш, -дир қўшимчалари орқали турли нисбат шаклларини ҳосил қилинг, нисбат шакли қўшилганда маънода кандай ўзгариш рўй бераётганини айтинг.
Езди, ёзилди, ёзишди, ёздиртирди.
Ёзилди - томонидан ёзилганлиги номаълум. Бу-мажҳул нисбат.
Ёзишди-кўпчилик, бирга ёзишди. Бу - биргалик нисбат. Ёздиртирди-у ўзи ёзмади, бировларга ёздирди. Бу-орттирма нисбат.
2-топшириқ: Кел... сўзи охиридаги нуқталар ўрниса -са, -ай, -моқчи шаклларини қўйинг.
Ҳар қайси шаклда қандай маъно ифодаланаётганини айтинг
Кел ай-I шахс келаси замон
Кел са-II шахс келаси замон
Кел моқчи- III шахс келаси замон
Келса, келай-буйрук-истак майли.
Мавзу: Шахс-сон қўшимчаларининг услубий хусусиятлари. Замон қушимчаларининг услубий хусусиятлари
11-дарс
1-топшириқ: Ўкиди... ва бора... феъллари охиридаги
нуқталар ўрнига учта шахс ва бирликнинг кўпликка мансуб
қўшимчаларини қўйинг. Уларнинг маъноларини айтинг.


Бирлик Кўплик
I. Ўқидим Ўқидик

2. 
   Ўқидинг Ўқидингиз
   
3. 
   Ўқиди Ўқиди (лар)
   

I. Бораман Борамиз

2. 
   Борасан Борасиз
   
3. 
   Боради Боради
   

III шахс шахс-сон қўшимчалири бирликка нисбатан -(и), -м, кўпликка нисбатан -(и) -миз ҳисобланиб, иш-ҳаракатни бир киши ёки бир неча киши томонидан бажарилганинии англатади.


Мавзу: Кўмакчи феъллар ва уларнинг вазифалари. Бўлишли ва бўлишсиз шаклларининг умумий хусусиятлари
12-дарс
1-топшириқ: Ўқи феълининг бўлишсиз шаклларини топинг. Бу шаклларни топинг.
Ўқи феълининг бўлишсиз шакли -ма аффиксини қўйиш орқали ҳосил қилинади. Бўлишли феъллар иш-харакатнинг бажарилишини билдиради. Бўлишсиз феълларнинг улардан фарқи ҳаракатнинг юзага чиқмаслигини, бажарилмаслигини англатади.
2-топшириқ: -ма, йўқ, эмас шаклларини феълларга қўшинг. Уларнинг ўзаро маъно фарқини айтинг.
Бормади Кулмади
Боргани йўқ Кулгани йўқ
Борган эмас Кулган эмас
-ма бўлишсизлик қўшимчаси феълларнинг деярли ҳамма шаклларида кўлланиб, ҳаракатнинг инкорини билдиради.
Масалан: бақирмади, ёзмади.
Эмас, нарса-буюм, белги ва ҳаракатнинг инкорини ифодалайди, феълларнинг -ган, -мокчи шакллари билан биргаликда келади. Масалан: келган эмас, келмоқчи эмас.
йўқ-бўлишсизлик шакли -ган ва –ётган кўшимчалари ёрдамида ясалувчи ўтган ва ҳозирги замон феълларининг инкорини билдиради.