O`zbek tili so`z birikmalar. Jabbarov R

Tadqiqotning ilmiy farazi: 1) So`z birikmasi sohasidagi o`zgarishlar 
lingvistik va nolingvistik omillar ta`sirida maydonga kelgan; 2) Lingvistik omillar 
sifatida so`z semantikasidagi o`zgarishlar, ularning valentlik imkoniyatlarining 
kengayishi, uslubiy taqsimlanish kabilarni ko`rsatish mumkin; 3) Nolingvistik 
omillar sifatida ijtimoiy jamiyatning o`zgarishi, xalq turmush tarzidagi 
yangilanishlar, rus tilining va u orqali evropa tillarining ta`sirini ko`rsatish 
mumkin: 4) So`z birikmalari sohasidagi o`zgarishlar ularning uslubiy 
differentsitsiyasiga katta ta`sir o`tkazgan. 
Tadqiqot manbalari. Tadqiqotning nazariy asosini V.V. Vinogradov, O.S. 
Axmanova, N.N. Prakopovich, e.S. Skoblikova kabi rus olimlarining ishlaridagi 
so`z birikmalariga oid nazariy asoslar, turkiyshunos olimlardan S.e. Malov, e.D. 
Polivanov, A.N. Kononov, N.K. Dmitriyev, N.A. Baskakov, A.M. sherbak 
asarlaridagi, o`zbek tilshunoslaridan A. Hojayev, A.G`. G`ulomov, A. Safayev, K. 
Sharipov, U. Tursunov, Sh. Rahmatullayev, kabilarning, qozoq tilshunoslaridan M. 
Balaqayev, 
A.N. 
Nurmaxanova, 
K. 
Axanov 
kabilarning, 
qoraqalpoq 
tilshunoslaridan e. Davenov, M. Davletov, A. Bekbergenov, O. Dospanov, Sh. 
Abdinazimov, O. Bekbaulov kabilar asarlaridagi nazariy ma`lumotlar tashkil qildi. 
Shuningdek, ishda 20-30-yillarda chiqqan kundalik matbuot materiallari, 
jurnallar, A. Qodiriyning “O`tkan kunlar” romani matnlari, Alisher Navoiy 
nomidagi Til va adabiyot instituti tilshunos olimlarining “O`zbek adabiy tilining 
sovet davridagi taraqqiyoti” bo`yicha amalga oshirgan tadqiqot ishlarda keltirilgan 
misollar, matnlar asosiy tahlil manbalari sifatida xizmat qildi. Hozirgi davrga xos 
materiallar esa 80-90-yillarda nashr qilingan gazeta va jurnallardan olindi. 
Himoyaga olib chiqilayotgan asosiy holatlar.
- 20-30-yillardagi kundalik matbuot va jurnallardan so`z birikmalari tanlandi; 
- A. Qodiriyning “O`tkan kunlar” romanining oldingi nashrlaridan misollar 
to`planib, so`z birikmalarining har xil shakllantirilishiga xos lisoniy materiallar 
olindi. 
- boshqaruv yo`li bilan tuzilgan so`z birikmalari qoliplarining leksik 
to`lg`azilishiga misollar to`planib ularning tahlili berildi; 

---

8 
- Jo`nalish kelishigi shakli bilan hosil qilingan boshqaruvli birikmalarning 20-
yillardagi leksik to`lg`azilishi hozirgi davrdagi shakllari bilan qiyoslandi; 
- Jo`nalish kelishigi bilan tuzilgan boshqaruvli birikmalarning boshqa kelishik 
shakllariga sinonim holatlari tavsiflab berildi; 
- Tushim kelishikli boshqaruvli birikmalarning boshqa kelishiklar bilan 
funktsional almashinib qo`llanilishiga misollar ko`rsatildi; 
- O`rin-payt kelishikli boshqaruv yo`li bilan tuzilgan so`z birikmalari 
shakllarining 20-30-yillardagi holati hozirgi davri bilan qiyoslandi va uning 
taraqqiyoti masalalari tavsiflandi; 
- Chiqish kelishikli boshqaruv yo`li bilan tuzilgan birikmalar sinonimiyasi 
tavsiflandi va ularning funktsional almashinib qo`llanilishi ko`rsatib berildi. va. h.