O`zbek tili so`z birikmalar. Jabbarov R

Ishning ilmiy yangiligi. Ishda ilk bor o`zbek tilining XX asrdagi taraqqiyoti 
masalasi so`z birikmalari sathida ochib berildi. XX asr boshlarida yuz bergan 
tarixiy o`zgarishlar, ijtimoiy hayotda yuz bergan alg`ov-dalg`ovli hayot tarzi, har 
bir jabhadagi ijtimoiy to`qnashuvlar birinchi navbatda tilda o`z ifodasini topadi. 
So`z birikmasi komponentlarining leksik to`lg`azilishi, ularning tanlanishi, so`zlar 
semantikasida sodir bo`lgan semantik o`zgarishlar bevosita so`z birikmalari 
doirasida o`z ifodasini topadi.Dissertatsiyada shunga o`xshash til hodisalari 
sinchiklab o`rganilgan va bular bo`yicha xulosalar chiqarilgan. Ayniqsa 
boshqaruvli birikmalar doirasida so`z valentligining ilgari ko`rilmagan darajadagi 
o`zgarishga uchrashi holatlari ishda yetarli tahlil qilingan va yangilik sifatida 
taqdim qilingan. 
Tadqiqot natijalarining nazariy va amaliy ahamiyati. Tadqiqotda o`zbek 
tili taraqqiyotining 20-asrdagi holati yaxlit holda olib qaralgan sabab uning nazariy 
jihatlari til tarixini aniq tasavvur qilishga yordam beradi va til tarixining no`malum 
qirralarini ochib berishga yordamlashadi. Uning xulosalari so`zlar valentligining 
vaqtlar o`tishi bilan o`zgarib, yangilik kasb etishi masalalarini oydinlashtirishga 
yordam 
beradi. 
Bu 
esa 
so`zlarning 
birikuchanligini, 
so`z 
birikmasi 
komponetlarining leksik to`lg`azilishining davrga bog`liq ekanligini aniqlashga 
imkon beradi. Pirovardida bu kabi nazariy jihatlar o`zbek tili taraqqiyotining XX 

---

9 
asrdagi holatini tasvirlab beruvchi qo`llanmalar, monografiyalar yaratishda manba 
vazifasini o`tashi mumkin. 
Uning amaliy ahamiyati shundaki, uni ko`zdan kechirgan o`quvchilar, 
talabalar o`zbek tili so`z birikmalari taraqqiyotini aniq bilib olishga erishadilar va 
so`z birikmalari sathidagi yangilanishlardan xabardor bo`ladilar. Bu esa ularda 
sintaksis bo`yicha etarli ma`lumotlarga ega bo`lish ko`nikmasini hosil qiladi. 
Demak uning materiallari maktab, kollej, litseylar o`quvchilariga ushbu soha 
bo`yicha yetarli bilim olishlariga yordamlashadi. Talabalar esa undan seminar 
mashg`ulotlarida foydalanish imkoniyatlariga ega bo`ladilar.