Өзбекистан республикасы жоқары ҳӘм орта арнаўЛЫ

TEMA :《QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASI BYUDJETI PARAMETRLERINIŃ DINAMIKASIN ANALIZLEW》
	KIRISIW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
I-Bap.	JERGILIKLI BASQARIW ORGANLARI BYUDJETI, OLARDIŃ ShÓLKEMLESTIRIW – HUQIQIY TIYKARLARI HÁM QÁSIYETLERI
1.1.	Byudjet sistemasında jergilikli byudjetlerdiń áhmiyeti
1.2.	Jergilikli byudjetlerdiń dáramatlar derekleri
1.3.	Jergilikli byudjet qárejetler quramı hám onıń dúzilisi
II-Bap.	EKONOMIKANI MODERNIZACIYALAW ShÁRAYATINDA QARAQALPAQSTAN RESPUBLIKASI BYUDJET QARJILARI ANALIZI HÁM OLARDAN NÁTIYJELI PAYDALANIW JOLLARI
2.1.	Qaraqalpaqstan Respublikası byudjet qarjıların tártipke salıwshı dáramatlardıń áhmiyetin arttırıw jolları
2.2.	2021-2022 jıllardaǵı Qaraqalpaqstan Respublikası byudjet qárejetleriniń strukturası hám sarıplanıwınıń analizi
2.3.	Byudjet qárejetleriniń orınlı sarplanıwın jobalastırıw hám jetilistiriw jolları
	Juwmaqlaw
	Paydalanilģan ádebiyatlar dizimi

KIRISIW
Temanıń aktuallıǵı. Mámleketimizde barlıq tarawlardaǵı reformalar qatarı ekonomikalıq reformalarda búgingi kúnge kelip keń kólemde óz nátiyjesin kórsetip atır. Mısalı ushın búgingi kúnde mámleketlik finanslar, sonıń ishinde mámleketlik byudjet hám byudjetten tısqarı maqsetli jamǵarmalar ashıqlıǵı áshkaralıǵın támiyinlew, xalıq byudjetin qáliplestiriw baǵdarında bir qatar ámeliy isler ámelge asırıldı. Bizge belgili, respublikamızda ekonomikanı erkinlestiriw shárayatında finans kredit sisteması, byudjet hám salıq siyasatınıń júrgiziliwinde bazar ekonomikasına ótiwdiń ózine tán basqıshpa-basqısh jolı tańlanǵan.
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń 2022 jıl 28 yanvardaǵı PF-60-sanlı “2022-2026 jıllarǵa baǵdarlanǵan Jańa Ózbekstannıń rawajlanıw strategiyası haqqında”ǵı pármanında hár bir rayon byudjetiniń keminde bes procentin “Puqaralar byudjeti” dástúri sheńberinde xalıqtıń usınısları tiykarında eń aktual mashqalalardı sheshiwge sarıplawdı shólkemlestiriw názerde tutılǵan.
Ózbekstan Respublikası byudjet sistemasında áhmiyetli strukturalıq bólimin jergilikli byudjetler quraydı. Jergilikli byudjetler mámlekettiń ekonomikalıq hám sociallıq wazıypaların ámelge asırıwda, birinshi gezekte, mámleket karjıların bólistiriw hám sociallıq infrastrukturanı rawajlandırıwda úlken áhmiyetke iye. Biziń pikirimizshe, byudjetke «bul - túrli dárejedegi oraylastırılǵan pul qarjıları fondın júzege keltiriw, bólistiriw hám paydalanıwǵa tiyisli finanslıq reje bolıp, ol tiyisli mámleketlik yamasa jergilikli shólkem tárepinen islep shıǵılatugın hámde tastıyıqlanatugın yuridikalıq hújjetden ibarat» dep tap usı jergilikli byudjetlerdiń ózine tán qasiyetleri kórsetiledi.
Ózbekstan Respublikası ekonomikasında júz berip atırǵan túp ózgerisler social-ekonomikalıq jaratıwshanlıq ruwxında jergilikli byudjetlerdi basqarıw, jergilikli byudjetlerdiń huqıq hám májbúriyatlarınıń orınlanıwın qayta kórip shıǵıwdı talap etpekte.
Jergilikli byudjetler mámlekettiń ekonomikalıq hám sociallıq wazıypaların ámelge asrıwda, birinshi náwbette mámleketlik qarjılardı qayta bólistiriw hám sociallıq infrastrukturanı rawajlandırıwda úlken áhmiyetke iye. Islep shıǵarılǵan materiallıq zatlardı bólistiriw hám xalıqqa jetkeriw tiykarınan byudjet sisteması arqalı ámelge asırıladı. Xalıqtı sociallıq qorǵaw menen baylanıslı ilajlardı finanslastırıw tiykarınan jergilikli byudjetler esabınan ámelge asırıladı.
Sol sebepli, sociallıq taraw hám xalıqtı sociallıq qollap-quwatlawǵa baǵdarlangan qarjılar úlesi 2022 jılı Qaraqalpaqstan Respublikası byudjeti jámi qárejetleriniń shama menen 66,7 procentin qurap 2 586 826,0 mlrd sўm baǵdarlandı. Bul 2021 jılǵa salıstırǵanda 650 milliard 404 million sўmǵa artıq yaǵnıy 33,5 procentke kóp muǵdardı quradı.
Ekonomikanı erkinlestiriw sharayatında jergilikli byudjet esabınan qarjı menen támiyinlenetugın tarmaqlarda ekonomikalıq reformalardı tereńlestiriw, byudjet qarjılarınan paydalanıw náytijeliligin arttırıw búgingi kúnde aktual máselelerdiń biri bolıp esaplanadı
Pitkeriw qániygelik jumısınıń ob'ekti hám predmeti. Jumıstıń ob'ekti bolıp Ózbekstan Respublikası Mámleketlik byudjet quramındaǵı jergilikli byudjetler, jumıstıń predmeti bolıp Qaraqalpaqstan Respublikası byudjetin nátiyjeli basqarıw hám finanslastırıwda júzege keletuǵın finanslıq hám ekonomikalıq qatnasıqlar esaplanadı.
Pitkeriw qániygelik jumısınıń maqseti hám wazıypaları. Jumıstıń maqseti - jergilikli byudjetlerdiń mámleketlik sociallıq siyasattı ámelge asırıwdaǵı roli hám olardıń házirgi dáwirde mámleket tárepinen orınlarda ámelge asırılıp atırǵan finans siyasatınıń ústin baǵdarları boyınsha teoriyalıq maǵlıwmatlar beriw hám Qaraqalpaqstan Respublikası byudjeti parametrleriniń dinamikasın analizlewden ibarat. Usı masqsetlerge erisiw ushın tómendegi wazıypalardı belgilep aldıq:
Byudjet sistemasında jergilikli byudjetlerdiń áhmiyetin úyreniw;
Jergilikli byudjetlerdiń dáramatlar dereklerin úyreniw;
Jergilikli byudjetlerdiń qárejetleri quramı hám dúzilisin úyreniw
Qaraqalpaqstan Respublikası byudjet qarjıların tártipke salıwshı dáramatlardıń áhmiyetin arttırıw jolların úyreniw;
2021-2022 jıllardaǵı Qaraqalpaqstan Respublikası byudjet qárejetleriniń strukturası hám sarplanıwın analizlew;
Byudjet qárejetleriniń orınlı sarıplanıwın jobalastırıw hám jetilistiriw boyınsha ilájlar islep shıǵıw.
Jumıstıń úyrenilgenlik dárejesi. Pitkeriw qániygelik jumısında mámleketlik byudjet sistemasında dáramatlardı tuwrı qáliplestiriwde finans hám salıq organlarınıń wazıypaları, jergilikli byudjet dáramatların qaliplestiriw derekleri hám usılları, Ózbekstan Respublikası jergilikli byudjetleriniń xázirgi zaman mashqalaları úyrenilip shıǵıldı. Bul másele Ózbekstan Respublikası alımlarınan e.i.d.,professor A. Vahabov, T. Malikov, N. Xaydarov, Z.X Srojiddinova, B.Juraev, Z.YU. YUldashev, A.K. Ibragimov, B.B. Sugirbaev, N. hám taǵı basqalardıń ilimiy jumıslarında qórilip shıǵılgan hám usınıslar berilgen.
Pitkeriw qániygelik jumısınıń quramı. Tiykarınan kirisiw bólimi, eki tiykarǵı bap, juwmaqlaw bólimi hám ádebiyatlar diziminen ibarat.
Pitkeriw bakalavr jumısınıń kirisiw bóliminde temanın aktuallıǵı tiykarlap beriledi.
Jumıstıń birinshi babında, byudjet sistemasında jergilikli byudjetlerdiń áhmiyeti, jergilikli byudjetlerdiń dáramatlar derekleri, jergilikli byudjetlerdiń qárejetleri quramı hám dúzilisi úyreniledi..
Jumıstıń ekinshi babında Qaraqalpaqstan Respublikası byudjet qarjıların tártipke salıwshı dáramatlardıń áhmiyetin arttırıw jolları, 2021-2022 jıllardaǵı Qaraqalpaqstan Respublikası byudjet qárejetleriniń strukturası hám sarplanıwınıń analizi, byudjet qárejetleriniń orınlı sarplanıwın qadaǵalaw hám jetilistiriw boyınsha ilájlar úyreniledi.
Pitkeriw qániygelik jumısınıń juwmaqlaw bóliminde izertlew processinde qáliplestirilgen tiykarǵı juwmaqlar hám islep shıǵılǵan ámeliy usınıslar óziniń qısqasha táripin tabadı.
Pitkeriw qániygelik jumısın jazıwda Ózbekstan Respublikası nızamlarınan, Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń Pármanlarına, Ózbekstan Respublikası Ministrler Keńesiniń qararlarınan, Qaraqalpaqstan Respublikası Ekonomika Ministrligi statistikalıq jıllıq hám aǵımdaǵı esabatları maǵlıwmatlarınan hámde baspa sóz materiallarına keń kólemde paydalanıw kózde tutıladı.