Ozbekistan Respublikasi Joqari ham Orta arnawli bilimlendiriw ministirligi shet tilleri fakulteti Awdarma teoriyasi ham ameliyati kafedrasi Gid joldasligi ham awdarmashiliq xizmeti qanigeligi Ilimiy jumis tiykarlari paninen Ilimiy jumisi

2.2. T Qayipbergenovtin "Mugallimge raxmet" shigarmasindagi gónergen sózlerdiń túrleri: istorizm hám arxaizmler
T Qayipbergenov "Mugallimge raxmet"gurrinin dóretiwde stillik talapqa bola kásiplik sózler, terminler, óz ara antonim yamasa sinonim bolǵan sózler menen bir qatarda sol dáwirdiń koloritin beriw maqsetinde gónergen sózlerden de sheber hám orınlı paydalana alǵan. Máselen, Ájiniyazdıń ákesi Qosıbay haqqındaǵı tómendegi qatarlarda “Qullıq, taqsır” degen sózdi qollanıw arqalı sol dáwir adamlarınıń bir-birine bolǵan húrmet-izzetin ayqın ashıp berse, “qazı” sózin qollanıw arqalı sol dáwirdegi siyasıy hám diniy lawazımnıń atamasın da aytıp ótedi:
–– Qullıq, taqsır! –– dep shorshıp tústi. –– Bir ashıwıńızdı tileymen, molla aǵa! Men balanı sizge: “súyegi meniki, eti seniki, ura ber, gewdesinde janı qalsa bolar” dep, berip edim. Siz de, biz de urıp, sabap jónge salayıq! Qazıǵa esittirseńiz bizdi tiriley jerge kómesiz...
Bundaǵı “Qullıq, taqsır” degeni bar-joǵı “ne deseńiz sol” mánide qollanılǵan. Sebebi, ol gáptiń tikkeley mánisi “sizge qullıq etemen” degendi bildiredi. Biraq, sol dáwir adamları bir-birine sıylasıq mánisinde de bul sózdi aytqan. Sonıń ushın da, jazıwshı bul jerde ápiwayı ǵana “ne deseńiz sol” degenniń ornına “Qullıq, taqsır” degen gápten paydalanǵan. Eger ol “ne deseńiz sol” dep jazǵanında ol dáwirdegi adamlardıń sóylew stilin, obrazın ashıp bere almas edi.
Tómendegi qatarda bolsa “qalta” sóziniń ornına “kise”, “altın”, al “muǵallim” sóziniń ornına “molla” sóziniń ornına bolsa “tilla” sózin qollanılǵanın kóremiz: Qosıbay kisesine qolın urıp, eki tillanı mollanıń aldına qoydı.
Sebebi, burınları kiyimniń qaltasın kise, altındı tilla, muǵallimdi bolsa molla dep qollanıw jiyi ushırasqan. Óytkeni, medreselerde tiykarınan diniy bilimler úyretiletuǵın bolǵanlıqtan, oqıwshılarǵa mollalar sabaq bergen.
Joqarıda aytıp ótkenimizdey, gónergen sózler istorizmler (tariyxıy sózler) hám arxaizmler bolıp úlken eki toparǵa bólinedi.
2.2.1. Romanda qollanılǵan istorizmler hám olardıń mánileri
Atqosshı –– járdemshi, kómekshi, júrgen jerde atın baylap ot salatuǵın, basqa da onı-bunısın islep júretuǵın adamı, ne aytsa sonı orınlawshı.
–– “Jolbarıstıń úlkeni de, kishisi de adam aladı” degen, mına kishkene biy ne qılıp otır merekede, –– dedi Qálmen Turımǵa qolın uzatıp, Qálmen anaw kúni jasawıllar kelgende Turımnıń atqosshısı bolıp júrgenin betine basqısı kelip edi. Turım gápti dárhal ilip aldı.