O`zbekistan Respublikasi Xalk Bilimlendiriu minstrligi Ajiniyaz atindag`i Nokis mamletlik pedagogikalik institut


Download 0.74 Mb.
Pdf ko'rish
bet10/11
Sana16.02.2017
Hajmi0.74 Mb.
#581
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11

20%-i Taqiyatas qalasina tuwra keledi. 

 

Awil-xojalig`i.  Qaraqalpaqstan  Respublikasi  O`zbekstannin`  5,4%  paxta  shiyki  zati,  3,6% 



pille,  10,7%  paliz  eginleri,  4,9%  go`sh,  3,6%  su`t,  8,9%  qarako`l  terisi,  49,7%  calisin  jetkerip 

beredi  (2000-j.).  Qaraqalpaqstan  awil-xojalig`inda  sharwashiliq  salistirmali  u`stin  turadi.  Onin` 

u`lesine,  uliwma  agrar  taraw  o`nimlerinin`  57,2%-i  tuwra  keledi,  qalg`an  42,8%-i  bolsa 

diyxanshiliq  beredi.  Sharwashiliqta  en`  o`nimdar  taraw  qoyshiliq,  qaraqko`l  qoylarin  bag`iw  ha`m 

ju`n,  teri  o`nimlerin  jetistiriw  esaplanadi.  Egin  maydani  son`g`i  jillarda  barliq  xojaliq  tu`rlerinde 

340-390  min`  gektardi  quraydi  (O`zbekstanda  3775  min`  ga).  Sonnan  shama  menen  1/3  bo`limi 

da`n (tiykarinan sali), 35%-ke jaqini paxta, 20%-ten ko`bi jem-sho`p, 7-9%-i paliz eginleri menen 

ba`nt.  Bir  jilda  150-170  min`  tonna  a`tirapinda  sali,  130-180  tonna  paxta  shiyki  zati  alinadi. 

Saligershilikte  hasildarliq  20  ts.ga  jetedi,  al  paxtada  bul  pa`s  da`rejede.  Qaraqalpaqstan 

Respublikasinda jaylaw sharwashilig`i rawajlang`an, jem-sho`ptey tiykarinan jon`ishqa jetistiriledi. 

Iri  shaqli  qaramallar  sani  397  min`  bas  a`tirapinda,  qoy-eshkiler  443  min`  bas,  jilqilar  17  min` 

ga.g`a  jaqin,  tawiqlar  bolsa  650  min`nan  ziyat  (2001).  Awil-xojalig`i  tarawi  boyinsha  Ellikqala, 

Beruniy,  A`miwda`r`ya,  To`rtku`l  rayonlari  ajiralip  turadi.  Olardin`  ha`r  biri  Qaraqalpaqstan  agrar 

taraw  o`niminin`  10%-ten  ko`bin  beredi.  Al  Moynaq  ha`m  Bozataw  rayonlarinda  bul  tarmaq  pa`s 

rawajlang`an.  Qaraqalpaqstan  Respublikasinda  sotsial  tarawlar  da  rawajlanip  barmaqta.  Bul 

mashqala  Aral  boyi  regionindag`i  ekologiyaliq  jag`daydi  jaqsilaw  regional  da`stu`ri  shen`berinde 

sheshilip barilmaqta. Awil infrastrukturasi da jaqsilanip barmaqta. Misali, oraylasqan taza ishimlik 

suwi menen ta`miyinleniw da`rejesi ortasha 62,3%-ke, ta`biyiy gaz benen 87,3%-ke ten`. 

 

Transport ha`m sirtqi ekonomikaliq baylanislar.  2000-jilda barliq transport qurallari menen 



52,9  mln  tonna  xaliq  xojalig`i  ju`kleri  jo`netilgen  (ju`k  aylanisi  1346  mln  tonna/km,  sonnan 

avtomobil`  transporti  49,4  mln  tonna  (443,4  mln  tonna\km),  temir  jol  3,5  mln  tonna  (902  mln 

tonna/km). 

Qaraqalpaqstan 

Respublikasi 

territoriyasinan 

O`zbekstandi 

Rossiya 


menen 

baylanistiriwshi Taqiyatas-Beynew temir joli o`tedi. Sonin` menen birge Qon`irat-No`kis-Shimbay 

bag`dari  boyinsha  jolawshilar  tasilmaqta.  Ha`zirgi  waqitta  U`shqudiq,  Miskin-No`kis  temir  joli 

qurilip,  iske  tu`sirildi.  Sirtqi  sawda  aylanisi  110  mln  AQSh  dollarina  ten`,  usinnan  eksport  52,6 

ha`m  import  56,5  mln  dollar.  Eksporttin`  80-85%  paxta  talshig`ina  tuwra  keledi,  importi  bolsa 

mashina ha`m a`sbap-u`skeneler, aziq-awqat o`nimleri tiykarg`i orindi iyeleydi. 

 

Ishki o`zgeshelikleri 



 

 

Qaraqalpaqstan territoriyasi to`rt tiykarg`i ekonomikaliq rayonlarg`a bo`linedi: batis, shig`is, 



orayliq  ha`m  qubla.  Bunnan  tisqari  Moynaq  ha`m  Bozataw  rayonlari  shen`berinde  arqa  rayon  da 

ajiratiliwi mu`mkin. Belgilengen territorial quramlar arasinda batis, arqa ha`m shig`is rayonlardin` 

ekonomikaliq  ha`m  demografiyaliq  potentsiali  bir  qansha  pa`s,  orayliq  ha`m  qubla  regionlar  bolsa 

bir qansha rawajlang`an. 



 

1.  Batis  rayon  -  quramina  Qon`irat,  Shomanay  ha`m  Qanliko`l  rayonlari  kiredi.  Rayon 

Qaraqalpaqstan  territoriyasinin`  45,5%  ha`m  xalqinin`  12,5%-in  quraydi.  Batis  rayon  u`lesine 

Qaraqalpaqstannin`  16%-i  sanaat  ha`m  derlik  sonsha  awil-xojalig`i  o`nimi  tuwra  keledi.  Bul  jerde 

Qon`irattin`  orni  joqariraq.  Bul  jerde  jaylaw  sharwashilig`i  rawajlang`an.  Janilg`i  ha`m  ximiya 

sanaati da joqarilap barmaqta. 

 

2. Arqa rayon - Moynaq ha`m Bozataw rayonlarinan quralg`an bolip, og`an Qaraqalpaqstan 



Respublikasinin` 23,4% maydani ha`m xalqinin` tek 3,2%-i tuwra keledi. Ol Qaraqalpaqstan sanaat 

o`nimlerinin`  tek  1,2%-i,  awil-xojalig`inin`  2,5%-in  beredi.  En`  iri  qalasi  -  Moynaq  qalasi  (13,6 

min` adam). 

 

3.  Orayliq  rayon  -  No`kis  qalasi  ha`kimiyati,  No`kis  ha`m  Xojeli  rayonlarin  birlestiredi. 



Territoriyasi  Qaraqalpaqstan  Respublikasinin`  2,0%,  xalqinin`  32,5%,  sanaat  o`nimi  55%,  awil-

xojalig`i o`nimi 12,15%-ke ten`. En`  rawajlang`an rayonlardin` biri. Region negizin No`kis-Xojeli 

sanaat tu`yini ha`m usi atamadag`i qala agromeratsiyasi quraydi. 

 

4.  Shig`is  rayon  -  Qarao`zek,  Shimbay,  Kegeyli  ha`m  Taxtako`pir  rayonlarinan  ibarat. 



Maydani 17,6%, xalqi 15,6%, sanaati 10-12%, awilxojalig`i boyinsha 20-22%-ti quraydi. Tiykarg`i 

qalasi Shimbay 33,1min` adam jasaydi. 

 

5.  Qubla  rayon  -  quramina  A`miwda`r`ya,  Beruniy,  To`rtku`l  ha`m  Ellikqala  rayonlari 



kiredi.  Rayon  Qaraqalpaqstan  Respublikasinin`  territoriyasinin`  7,1%-in,  xalqinin`  bolsa  36,2%-in 

quraydi.  Bul  jerde  agroindustrial  kompleksi,  sonnan  paxta  ha`m  sali  jetistiriw,  awil-xojaliq 

o`nimlerin  qayta  islew  sanaati  rawajlang`an.  Rayon  Qaraqalpaqstanda  sanaat  o`niminin`  shama 

menen  20-22%-in  ha`mde  awil-xojalig`inin`  45-48%-in  ta`miyinleydi.  Tiykarg`i  qalalari  Beruniy 

(53 min`) ha`m To`rtku`l (49 min` adam). 

 

Qaraqalpaqstan  Respublikasinin`  ishki  ekonomikaliq  rayonlarinin`  mashqalalari  ha`m 



rawajlaniw bag`darlari da ha`r qiyli. Misali, Orayliq rayon o`zinin` a`hmiyetin saqlag`an halda jaqin 

keleshekte  qublanin`  rawajlaniwi  ja`nede  jedellesedi.  Bug`an  U`shqudiq-Miskin-No`kis  temir 

jolinin`  ashiliwi  da  sebep  boladi.  Keyingi  na`wbet  Batis  rayong`a  kelse  kerek,  bul  U`stirt  qazilma 

bayliqlarinan  paydalaniw  menen  baylanisli.  Shig`is  rayon  rawajlaniwi  uzaq  keleshekte 

Taxtko`pirden  shig`isqa  Qazaqstannin`  tutas  territoriyasina  temir  jol  qurilisi,  Shimbay  duz 

ka`nlerinin`  iske  tu`siriliwi  menen  baslansa  a`jep  emes.  Territoriyalardin`  bunday  rawajlaniw 

o`zgeshelikleri Qaraqalpaqstan Respublikasinin` siyasatinda o`z sa`wleleniwin tabadi. 

 

 



1.2. Xorezm wa`layati 

 

 



Wa`layat  1938-jilda  O`zbekstan  quraminda  du`zilgen.  Ha`zirgi  ku`nde  ol  10  awilliq 

rayonlardan  ibarat:  Bog`at,  Gu`rlen,  U`rgensh,  Xiva,  Xanqa,  Shavat,  Yangiarik,  Yangibazar, 

Qosko`pir  ha`m  Xazarasp.  Xorezm  wa`layatinin`  maydani  6,05  min`  km

2

  ha`m  bul  jag`inan  ol 



respublikada  Andijan  ha`m  Sirda`r`ya  wa`layatlarinan  u`lkenirek.  Wa`layat  xalqi  (1.01.2002-j.) 

1370 min` adam. Administrativ orayi - U`rgensh qalasi. 

 

Geografiyaliq  orni  ha`m  ta`biyiy  bayliqlari.  Wa`layat  A`miwda`r`yanin`  To`mengi 



bo`liminde  O`zbekstan  Respublikasinin`  arqa-batisinda  jaylasqan.  Qaraqalpaqstan  Respublikasi 

ha`m  qublada  Buxara  wa`layati  menen,  batista  ha`m  qubla-batista  Tu`rkmenistan  ma`mleketi 

menen shegaralas. Wa`layat territoriyasinin` tiykarg`i bo`limi A`miwda`r`yanin` shep qirg`ag`inda 

jaylasqan.  A`miwda`r`ya  bay  tariyxiy  ha`m  ma`deniyatqa  iye  bolg`an  Xorezm  ta`g`dirinde  u`lken 

rol`  oynag`an.  Bul  da`r`ya  Xorezm  wa`layati  ha`m  qon`si  territoriyalar  sotsial-ekonomikaliq 

rawajlaniwinin` tiykarg`i tariyxiy geografiyaliq faktori esaplanadi. Wa`layat jer u`sti du`zilisi onsha 

quramali emes, onin` territoriyasi Turan pa`st tegisligine kiredi. Jer qa`ddinin` salistirma ba`lentligi 

da`r`yadan  uzaqlag`an  sayin  qublag`a  qaray  biraz  ko`terilip  baradi.  Bunday  geomorfologiyaliq 

jag`day ha`m ol menen  baylanisli jer asti suwlarinin` jaylasiwi xaliqtin` jasaw jerleri ha`m xojaliq 

tarmaqlarin territorial sho`lkemlestiriwge o`z ta`sirin ko`rsetedi. Xorezm wa`layati ta`biyiy qazilma 

bayliqlarg`a  onsha  bay  emes.  Klimati  kontinental  ig`alliq  kem.  Sol  sebepli  bul  territoriyalar 

a`yemnen  diyxanshiliqtin`  rawajlaniwi  tiykarinan  suw,  suwg`ariw  qurilislari  menen  baylanisli 



bolg`an.  Solay  etip,  Xorezm  wa`layatinin`  sotsial-ekonomikaliq  rawajlaniwi  ko`p  ta`repten 

agroklimatliq  resurslarg`a,  suw  derekleri,  Aral  boyi  ekologiyaliq  mashqalalarin  sheshiw  ha`mde 

qon`si territoriyalar menen ekonomikaliq integratsiya etiwge baylanisli. 

 

Xalqi  ha`m  miynet  resurslari.  Xorezm  wa`layatinin`  en`  u`lken  baylig`i  onin`  xalqi 



esaplanadi. Wa`layat xalqi 1989-2002-jillarda 135,5%-ke yaki ha`r jili 1,55%-ten ko`beyip otirg`an. 

Xaliqtin`  jaylasiwinda,  qon`si  Qaraqalpaqstang`a  uqsas,  u`lken  territoriyaliq  o`zgesheliklerge  iye. 

Ortasha  tig`izliq  1  km

2

  qa  228  adamdi  qurag`an  halda  ol  180  adamnan  (Yangibazar  rayoni)  350 



adamg`a  shekem  (Xiva  rayoni)  pariq  qiladi.  Sonday-aq  U`rgench,  Xazarasp  rayonlarinda  da  xaliq 

bir qansha tig`iz jaylasqan. Wa`layat urbanizatsiya da`rejesi pa`s - 24%-ke jaqin, 3 qala (U`rgensh, 

Xiva  ha`m  Pitnak)  ha`mde  7  qalasha  (Gu`rlen,  Qoshkupir,  Cholish,  Xazarasp,  Xanqa,  Shovot, 

Yangibazar) bar. Wa`layattin` adaministrativ orayi U`rgenshte 140 min`, ekinshi qalada Xivada 50 

min`  adam  jasaydi.  Xaliqtin`  saninin`  o`siwinde  onin`  ta`biyiy  ha`reketinin`  roli  u`lken. 

Tuwiliwshiliq ha`r min` adam esabina 2001-jilda wa`layat boyinsha 22,5, o`limshilik 4,9 adamg`a, 

ta`biyiy o`sim bolsa 17,6 promilge ten`. Tuwiliwshiliq koeffitsienti Xazarasp, Gu`rlen ha`m Bag`at 

rayonlarinda joqari (26-27 promil), o`limshilik ko`rsetkishleri bolsa U`rgensh qalasinda biraz u`lken 

(6,5-7  promil).  Balalar  o`limi  wa`layat  boyinsha  ha`r  1000  tuwilg`an  balag`a  24,7-ge  ten`. 

Wa`layatta  xaliqtin`  migratsiyasi  Respublikanin`  basqa  jerlerine  qarag`anda  pa`s  rawajlang`an. 

O`zbekstan boynisha tek Xorezm wa`layati awilliq jerlerinde xaliqtin` migratsiya baylanislari jaqsi. 

1997-jilda wa`layat awillarina ha`mmesi bolip 2968 adam kelgen (1998-jilda 3997), ketkenler 3307 

(3372)  ha`m  migratsiya  qaldig`i  768  (625)  adamg`a  ten`  bolg`an.  Xorezm  wa`layati 

demografiyasinin`  ja`ne  bir  o`zgesheligi  sonda,  sonin`  xalqi  tiykarinan  bir  milletli  esaplanadi. 

Uliwma  xaliqtin`  650  min`  adam  miynetke  jaramli  jastag`ilar  esaplanadi.  Jumis  penen  ba`nt 

bolg`anlar  sani  450-460  min`  adam.  Ra`smiy  jumissiz  sipatinda  2500-2540  adam  esapqa  aling`an. 

2000-jil  mag`liwmatlarina  qaray,  uliwma  ba`nt  xaliqtin`  8,8%-i  sanaatta,  40,6%-i  awil-xojalig`i, 

8,4%-i qurilisqa tuwra keledi. 13,5%-i ta`lim, ma`deniyat, ilim-pa`n tarawlarinda ba`nt. 

 

Ekonomikasi.  Xorezm  wa`layati  ekonomikasi  agrar-industrial  bag`darg`a  iye.  Wa`layat 



O`zbekstan  jalpi  ishki  o`nimnin`  4,5%-in,  sanaat  o`niminin`  2,7  ha`m  awil-xojalig`inin`  6,3%-in 

beredi (2000-j.). 

 

Respublika  territorial  miynettin`  bo`listiriliwinde  Xorezm  wa`layati  jen`il  ha`m  aziq-awqat 



sanaatina,  awil-xojalig`inda bolsa paxta ha`m sali jetitirip beriwge qa`nigelesken. Ha`zirgi waqitta 

awilliq  orinlar  sotsialliq  infrastrukturasi  rawajlanip  barmaqta.  Xojaliqtin`  tu`rli  tarmaqlarinda  20-

dan artiq qospa ka`rxanalar qurilg`an. 

 

Sanaati.  Xorezm  wa`layati  Respublika  qurilis  sanaati  o`niminin`  3,5%,  jen`il  sanaatinin` 



6,2%,  paxta  talshig`inin`  7,2%,  aziq-awqat  o`niminin`  6,8%-in  beredi.  G`a`rezsizlik  jillarda  bul 

jerde  sanaat  o`ndirisi  derlik  3  barabarg`a  o`sti.  Sanaat  sistemasinda  10-g`a  jaqin  qospa  ka`rxanalr 

qurip  pitkerildi.  Olar  qatarina  ayaq-kiyim  islewshi  «Dorital  LTD»,  konserva  islep  shig`ariwshi 

«Meva»,  sonday-aq  «Koka-kola»,  «Uzximvent»,  «AloqaDEU»  h.b.  kiredi.  Sonday-aq  Qitay 

texnologiyasi  ja`rdeminde  U`rgenshte  «Xorezm  jipegi»  toqimashiliq  ka`rxanasi,  Tu`rkiyanin` 

«Yazek»  firmasi  menen  «Gurlantekstil»,  Ulli  Britaniya  a`sbap-u`skeneleri  menen  ta`miyinlengen 

Bag`atta  meditsina  paxta  (vata)  islep  shig`ariw  fabrikasi  qurilg`an.  Bulardan  tisqari  Xiva  gilem 

kombinatina  Germaniyadan  a`sbap-u`skeneler  keltirilgen,  Bag`atta  shiysha  zavodi,  Xozaraspta 

Respublikamizda  birinshi  qant  zavodi  «Xorezmshakar»  iske  tu`sirildi.  Bulardin`  ha`mmesi  o`zine 

ta`n «Xorezm tezligin» ta`miyinleydi. Wa`layatta 74 tiykarg`i sanaat ka`rxanalari bar bolip, olardin` 

barlig`inda  34  min`  adam  xizmet  qiladi.  2000-jilda  110  mln  kVt/saat  elektr  energiyasi,  73,2  min` 

tonna paxta talshig`i, 900 min` m

2

 gilem ha`m gilem o`nimleri, 17,9 mln tonna tazalang`an o`simlik 



mayi,  110  min`  tonna  un,  1250  mln  kv  m  jip  gezleme  islep  shig`arilg`an.  Ko`rinip  turg`aninday 

Xorezm  wa`layatinda  tiykarinan  jen`il  ha`m  aziq-awqat  sanaati  jetekshilik  qiladi.  Bul  jerde  onsha 

u`lken  quwatqa  iye  bolmag`an  Tu`yemoyin  GES-i  bar.  Onin`  iskerligi  de  A`miwda`r`ya  suw 

rejimine  baylanisli.  Jen`il  sanaat,  a`sirese  toqimashiliq  sanaati  U`rgensh,  Gu`rlen  ha`m  Xankada, 

gilem  islep  shig`ariw  Xivada  qurilg`an.  Wa`layattin`  barliq  rayonlarinin`  oraylarina  paxta  tazalaw 

zavodlari  bar.  Aziq-awqat  sanaati  Xankada  (un,  da`n  o`nimleri  ha`m  jem),  o`simlik  mayi  ha`m 



konserva  islep  shig`ariw  U`rgenshte,  qant  zavodi  Xozaraspta  jaylasqan,  konserva  sanaati  ushin 

shiysha idislar islep shig`ariw Bag`atta jaylasqan. 

 

Awil-xojalig`i. Wa`layat 1999-jilda ma`mleketimizdin` 34,8% salisin, 8% paxta, 8,4% paliz, 



10,9% miywe ha`m derlik sonday su`t ha`m go`shi, 10,5% pillesin, 6,2% paliz jetistirgen. 2000-jil 

mag`liwmatlari  boyinsha  Xorezm  wa`layati  barliq  egin  maydanlari  225  min`  gektar  a`tirapinda 

bolg`an.  Sonnan  1/5  bo`liminen  ziyati  g`a`lle,  tiykarinan  sali  menen  ba`nt.  Bir  jilda  shama  menen 

200 min` tonna da`n jetistiriledi, ortasha hasildarliq 28,4 ts. ga. Usi jili hawa-rayi naqulay kelgenligi 

sebepli sali, paxta, qant la`blebisi ha`m basqa diyxanshiliq o`nimlerin jetistiriw de biraz kemeygen; 

sali 40 min` tonna a`tirapinda, paxta 200 min` tonnag`a jaqin aling`an. Pille jetistiriw 1474 tonnani 

qurag`an.  Iri shaxli mallar sani 447 min` bas, sonnan qaramallar 188 min`, qoy ha`m eshkiler 218 

min` basqa jaqin. Xorezm wa`layatinda sotsial tarawlar da  rawajlanip barmaqta. Xaliqtin` ta`biyiy 

gaz benen ta`miyinleniw da`rejesi - 91,4%, ha`r 10 min` adamg`a 50,5 karovatlar ha`m 145 adamliq 

ambulatoriya-poliknika  orinlari  xizmet  etip  atir.  Taza  ishimlik  suw  menen  ta`miyinleniw 

ko`rsetkishi 64%-ti qurasa, ol Qushko`pir, Xanka, Shavat rayonlarinda 35-45%-ke ten`. 

 

Transport ha`m sirtqi ekonomikaliq baylanislar. 2000-jilda uliwma tasilg`an ju`kler ko`lemi 



33,2  mln  tonnani  qurag`an,  onin`  derlik  98%-i  avtomobil`  transportina  tuwra  keledi.  Ju`k  aylanisi 

924  mln  t/km,  bunnan  avtomobil`  transportinda  478  mln  t/km.  Sonin`  menen  bir  qatarda  jolawshi 

transportina  da  u`lken  itibar  berilmekte,  yag`niy  U`rgensh-Xiva  bag`dari  boyinsha  qalalar-ara 

troleybus  qatnawi  iske  tu`sti.  Sirtqi  sawda  aylanisi  2000-jilda  93,8  mln  AQSh  dollarin  qurag`an. 

Sonnan import 24,8 mln dollar, eksport 69,0 mln dollar. Xorezm wa`layatinin` sirtqi ekonomikaliq 

baylanislari jaqin ha`m alis sirt elleri menen a`melge asiriladi. Sonday-aq wa`layat ekonomikasinda 

xaliq-ara turizmnin` de a`hmiyeti asip barmaqta. Bir 2000-jildin` o`zinde 24,6 min` turistke xizmet 

ko`rsetilgen. 

 

Ishki  o`zgeshelikleri.  Xorezm  wa`layati  territoriyasi  onsha  u`lken  emesligi,  xaliq  ha`m 



xojaliq tarmaqlarinin` salistirma tegis jaylaspag`anlig`i sebepli onin` ishki pariqlari ju`da` sezilerli 

da`rejede  emes.  Ha`zirgi  waqitta  O`zbekstan  Respublikasi  regional  siyasati  shen`berinde  Xorezm 

wa`layatinin`  sotsial-ekonomikaliq  rawajlaniw  da`stu`ri  islep  shig`ilg`an.  Bul  da`stu`rge  muwapiq 

keleshekte  wa`layat  islep  shig`ariw  ha`m  eksport  potentsialin  ja`nede  asiriw,  sotsial-ekonomikaliq 

ha`m ekologiyaliq jag`dayin jaqsilaw, miynet resurslarinan toliq paydalaniw, xaliq-ara turizm ha`m 

sanaattin` awir tarmaqlarina da ko`p a`hmiyet beriw na`zerde tutilg`an. 

 

Xorezm wa`layati sotsial-ekonomikaliq potentsialinin` rayonlar boyinsha bo`liniwi (2000-j. uliwma 



salistirma, % esabinda) 

Rayon ha`m qalalar 



Xalqi 

Sanaati 


Awil-

xojalig`i 

Cawda 

aylanisi 



___ 

xizmet 


1. 

U`rgensh qalasi 

10,5 

24,7 


36,0 


26,8 

2. 


Pitnak qalasi 

3,0 


5,7 

6,1 


2,0 

2,7 


3. 

Xiva 


qalasi 

ha`m 


rayonlari 

 

12,2 



 

9,1 


 

7,4 


 

13,5 


 

10,3 


4. 

Bag`at rayoni 

8,3 

7,8 


9,9 

4,7 


6,1 

5. 


Gu`rlen rayoni 

8,0 


4,8 

13,7 


5,0 

7,3 


6. 

U`rgensh rayoni 

9,8 

4,3 


8,9 

4,8 


9,0 

7. 


Xanka rayoni 

9,6 


17,9 

11,3 


9,6 

9,9 


8. 

Xozarasp rayoni 

10,3 

11,7 


7,9 

8,3 


6,7 

9. 


Shovot rayoni 

8,9 


6,3 

9,5 


6,3 

7,2 


10.  Qushko`pir rayoni 

8,9 


3,5 

9,2 


3,7 

6,5 


11.  Yangioriq rayoni 

5,9 


2,2 

7,6 


3,2 

3,8 


12.  Yangibazar rayoni 

4,6 


2,0 

8,5 


2,9 

3,7 


 

 

Keste  mag`liwmatlarinda  ko`rsetiliwinshe  U`rgensh  wa`layat  sanaat  o`niminin`  derlik  1/4 



bo`limin  beredi.  Bul  onin`  xalqi  salistirma  ko`rsetkishten  2,5  ma`rte  artiq.  Sonin`  menen  birge 

sanaat  islep  shig`ariwda  Xanka,  Xazarasp  ha`m  Xiva  rayonlarinin`  a`hmiyeti  u`lken.  Awil-



xojalig`inda  Gu`rlen  ha`m  Xanka  rayonlari  ajiralip  turadi.  Olardin`  ekewine  awil-xojalig`i 

o`niminin` 25%-i tuwra keledi. 

 

To`mengi  A`miwda`r`ya  ekonomikaliq  rayoni  O`zbekstan  Respublikasinin`  regional 



siyasatindag`i o`zine ta`n orni keleshekte de saqlanip qaladi. A`lbette bul «mashqalali regionlar»dan 

esaplanadi  ha`m  bul  jerdegi  bar  mashqalalardi  sheshiw  ushin  a`lbette  oraydin`  ha`r  ta`repleme, 

sonday-aq  finansliq  qollap  quwatlaniwi  talap  etiledi.  Keleshekte  Xorezm  wa`layati  ha`m 

Qaraqalpaqstan  Respublikasi  arasinda  ekonomikaliq  integratsiya  protsesslerin  rawajlandiriw  ha`m 

usi  negizde  bir  ekonomikaliq  ma`kandi  qa`liplestiriw  za`ru`r.  Qaraqalpaqstannin`  qazilma  resurs 

ha`m jer bayliqlari, Xorezmnin` bolsa miynet resurslari ha`m turizm imkaniyatlari bir-birin toltirip 

otiradi.  Olardin`  ekewi  ushin  uliwmaliq  mashqala  Aral  boyi  regionindag`i  ekologiyaliq  jag`daydi 

jaqsilaw, territoriyanin`  basqa rayonlar ha`m qon`si ma`mleketler menen  baylanislarin ku`sheytiw, 

infrastruktura sistemasin rawajlandiriw maqsetke muwapiq esaplanadi. 

 

 



II-Bap. Qubla  ekonomikaliq rayon. 

 

 



Ekonomikaliq  rayon  quramina  Surxanda`r`ya  ha`m  Qashqada`r`ya  wa`layatlari  kiredi. 

Uliwma  maydani  48,7  min`  km

2

,  bul    O`zbekstan  Respublikasinin`  territoriyasinin`  10,9%-in 



quraydi.  Qubla  regionda  4058  min`  yaki  ma`mleketttin`  16,2%  xalqi  jasaydi.  Ha`zirgi  ku`nde  bul 

rayon  Respublikamizda  neft`-gaz,  jen`il  sanaat,  tiykarinan  paxta  tazalaw  sanaati,  paxta,  pille 

jetistiriw,  bag`shiliq  siyaqli  ekonomika  tarmaqlari  menen  ajiralip  turadi.  Ol  ma`mlekettin`  11,5% 

jalpi  ishki  o`nimi,  sonday-aq  10,6%  canaat  ha`m  15,7%  awil-xojalig`i  o`nimlerin  jetkizip  beredi. 

Biraq  soni  da  aytip  o`tiw  kerek  Qubla  rayon  u`lken  ta`biyiy  bayliqqa  (agroklimatliq  resurslar,  jer 

maydani, janilg`i energetika, taw-ka`n ximiyasi, ren`li metallar h.b.) iye bolsada, onin` ekonomikasi 

ha`zirshe  joqari  da`rejede  rawajlanbag`an.  Mu`mkin,  bug`an  ayirim  onin`  ekonomikaliq  ha`m 

siyasiy geografiyaliq orni sebep boliwi mu`mkin. 

 

Bul  kestede  ko`rinip  turg`aninday  ko`plegen  makroekonomikaliq  ko`rsetkishleri  rayonnin` 



xaliq potentsialinan bir qansha pa`s. A`sirese bul jerde xaliq tutiniw mallarin islep shig`ariw, sawda 

ha`m  sirtqi  ekonomikaliq  baylanislardi  jolg`a  qoyiw,  yaki  wa`layat  arasindag`i  integratsiya 

protsessin rawajlandiriw basli regional mashqalalar qatarina kiredi. 

 

II.1. Surxanda`r`ya wa`layati 



 

 

Surxanda`r`ya  wa`layati  O`zbekstannin`  en`  qublasinda  jaylasqan  wa`layat  bolip,  ol 



shig`ista  Ta`jikistan  Respublikasi,  batis  ha`m  arqa-batista  Tu`rkmenistan  ma`mleketi  ha`m 

Qashqada`r`ya wa`layati menen, qublada bolsa A`miwda`r`ya arqali Awg`anstan menen shegaralas. 

Wa`layat  1941-jili  6-martta  du`zilgen.  Onin`  maydani  20,8  min`  km

2

.  Surxanda`r`ya  wla`ayati 



administrativ  jaqtan  14  rayong`a  bo`linedi.  Olar:  Angor,  Bandixon,  Boysun,  Denaw,  Jarqorg`an, 

Muzrobot,  Altinsay,  Sariaziya,  Termiz,  Uzin,  Sherabad,  Shurchi,  Qiziriq  ha`m  Qumqorg`an. 

Wa`layat orayi Termiz qalasi bolip, onda 120 min`nan ko`p xaliq jasaydi. Wa`layat xalqi 1800 min` 

adamdi  quraydi.  Ol  respublika  territoriyasinin`  4,6%-in  qurag`an  halda  xalqi  7,2%-ke  ten`. 

Wa`layatqa  boysiniwshi  qalalar  sani  2-w  (bular    Termiz  ha`m  Denaw).  Rayong`a  boysiniwshi 

qalalar  bolsa  6-w.  Xaliqtin`  tig`izlig`i  1  km

2

  qa  85,1  adam.    Wa`layat  territoriyasinin`  u`lkenligi 



boyinsha  respublikada  Qaraqalpaqstan  Respublikasi,  Nawayi,  Buxara  ha`m  Qashqada`r`ya 

wa`layatlarinan keyin beskinshi orinda turadi. 

 

Ta`biyiy sha`rayati ha`m bayliqlari. Surxanda`r`ya wa`layati O`zbekstannin` en` qublasinda 



Surxan-Sherabad alabinda jaylasqan. Regionnin` territoriyasi onsha u`lken bolmasada onin` ta`biyiy 

sha`rayati respublikamiz basqa regionlarinan o`zine say o`zgeshelikleri menen ajiralip turadi. Onin` 


Download 0.74 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10   11




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling