O`zbekistan Respublikasi Xalk Bilimlendiriu minstrligi Ajiniyaz atindag`i Nokis mamletlik pedagogikalik institut
Download 0.74 Mb. Pdf ko'rish
|
|
o`simlik mayi, qurilis materiallari kiredi.
Sirda`r`ya wa`layati Bul wa`layat 1963-jilda du`zilgen. Onin` territoriyasinda 9 rayon, 5 qala ha`m 6 qalashalar bar. Sirda`r`ya wa`layatinin` uliwma maydani 5,1 km 2 bolip, Mirzasho`l ekonomikaliq rayoni territoriyasinin` 19,9%-in quraydi. Xalqi 2001-jil mag`liwmatlarina qarag`anda 649,6 min` adam, yaki respublika uliwma xalqinin` 2,6%-ine ten`. Administrativ orayi - Gulistan qalasi. Xojalig`i, transport ha`m infrastruktura tarmaqlarinin` rawajlaniwinda qon`si Tashkent wa`layatinin` a`hmiyeti joqari. Ekonomikaliq-geografiyaliq orni ha`m ta`biyiy bayliqlari. Sirda`r`ya wa`layati Mirzasho`l ekonomikaliq rayoninin` arqa-shig`is territoriyasin iyelegen halda qolayli ekonomikaliq- geografiyaliq a`hmiyetke iye. Bunday qolayliqti Tashkent wa`layati, Zarafshan ha`m Ferg`ana alabina qon`si boliwi, magistral transport jollarinin` o`tkenliginde ko`riw mu`mkin. Sonday-aq arqadan Qubla Qazaqstan, qubladan Ta`jikstan respublikasi menen shegaradaslig`i onin` o`z aldina geosiyasiy a`hmiyetke iye ekenligin bildiredi. Sirda`r`ya wa`layati Jer u`sti du`zilisi onsha quramali bolmag`an halda paydali qazilmalarg`a da bay emes. Territoriyanin` ko`pshilik bo`limi tegisliklerden ibarat bolip, Jizzax wa`layatinan pariq qilg`an halda ol suwg`armali diyxanshiliq qiliwg`a jaqsi sha`rayat jaratadi. Biraq uliwma Jer fondi tek ekonomikaliq rayonda emes ba`lkim Respublikada da salistirma kishirek esaplanadi. Wa`layatta vegetatsiya da`wiri uzin bolip, ol 210-228 ku`nge jetedi. Klimattin` issilig`i, vegetatsiyanin` uzinlig`i issi su`yer eginlerdi jetistiriw ushin qolayli. Respublikamizdag`i gaz benen isleytug`in en` iri, quwati 3000 kVt bolg`an Sirda`r`ya JES-i wa`layattin` Shirin qalasinda qurilg`an. Xalqi ha`m miynet resurslari. Wa`layat Mirzasho`l ekonomikaliq rayoni xalqinin` 39,6%-ine ten`. Tig`izlig`i 1 km 2 qa 127,3 adam. Sirda`r`ya xalqinin` tig`izilig`i Jizzax wa`layatina qarag`anda 2,6 ma`rte joqari. Buni maydaninin` kishiligi ha`m onin` barliq bo`limleri jaqsi o`zlestirilgenligi menen tu`sindiriw mu`mkin. Xovos, Mexnatabat ha`m Mirzaobot rayonlarinda ha`r birinde 50 min` adamg`a da jetpeydi. Wa`layat orayinin` - Gu`listan qalasinin` xalqi 55 min` adam. 2000-jil juwmaqlarina qarag`anda xaliqtin` ta`biyiy ko`beyiw ko`rsetkishi ha`r min` adamg`a 16,6, tuwiliw koeffitsienti bolsa 22,1 ha`m o`limshilik 5,5 promillge ten` bolg`an. Milliy qurami tiykarinan o`zbekler ha`mde qazaqlar, ta`jikler, ruslar, koreetsler ha`m basqa millet wa`killeri bar. Wa`layat xalqinin` 32,2%-i qalaliq jerlerde jasaydi. Miynetke jaramli xaliqtin` sani 2001-jil 1-yanvar` mag`liwmatlari boyinsha 306,6 min` adam, yaki uliwma wa`layat xalqinin` 47,2%-ine ten`. Xaliq xojalig`i tarmaqlarinda barliq miynetke jaramli xaliqtin` 246 min`, yag`niy 80,2%-i ba`nt. 2001- jilg`i statistikaliq mag`liwmatlarg`a qarag`anda jumissiz dep ta`n aling`an shaxslar sani 991 adamdi quraydi. Xojalig`inin` uliwma ta`riypi. Sirda`r`ya wa`layati ma`mleket territorial miynettin` bo`listiriliwinde tiykarinan paxta jetistiriwge qa`niygelesken. Sonin` menen birge wa`layatta ha`r tu`rli o`nim islep shig`aratug`in sanaat ka`rxanalari da bar. 2000-jilda awil-xojaliq o`nimleri 100,2%-ke o`sken. Jalpi ishki o`nim ko`leminde awil-xojalig`inin` tutqan orni 75,6%-ti iyeleydi. Sanaat o`nimlern islep shig`ariw ko`lemi 2000-jilda 1311,3%-ke, xaliq tutiniw zatlari 107,8 payizg`a asqan. Wa`layatta elektroenergetika, jen`il, aziq-awqat sanaat tarmaqlari rawajlanbaqta. Bul bolsa awil-xojalig`i menen bir waqitta sanaatti da rawajlandiriwg`a imkan beredi. Sanaati. Sirda`r`ya wa`layatinda tiykarg`i sanaat ka`rxanalarinin` sani 43-ke jetken. Sanaat o`ndirisi son`g`i 40-50 jil dawaminda qa`liplesken. 50- jillarda Mirzasho`ldi kompleksli o`zlestiriw maqsetinde onin` qurilis bazasi jaratildi ha`m paxta talazaw sanaati, aziq-awqat ha`mde elektr energetika rawajlanip bardi. Sanaatinin` rawajlaniwinda janilg`i resurslari basqa ekonomikaliq rayonlardan, anig`irag`i Shotan gaz ka`ninen keltiriledi. Respublikamizdag`i en` iri Sirda`r`ya GES-inin` qurilisi mu`na`sibeti menen bul jerde Shirin qalasi qurildi. GES-tin` qurilisi awil-xojalig`i menen bir waqitta sanaattin` rawajlaniwina da o`zinin` ta`sirin berdi. Tiykarg`i sanaat o`nim ko`leminde elektr energetika tarmag`inin` u`lesi 66,6%-ke ten`. Ekinshi orinda jen`il sanaat turadi, onin` uliwma sanaat tarmaqlarindag`i u`lesi 11,8%-ti quraydi, aziq-awqat sanaati 7,4% penen u`shinshi orindi iyeleydi. Sanaat tarmaqlarinin` territorial quramin analizlegenimizde wa`layat orayi Gulistan qalasin o`z aldina ko`rsetip o`tiw lazim. Bul qala u`lesine Sirda`r`ya wa`layati sanaat o`niminin` 23,2% (2000-j.) tuwra keledi. Jen`il sanaat tiykarinan wa`layat paxta shiyki zatina tayang`an halda rawajlanip kelmekte. Diyxanabat, Bayauit, Marzaabat, Ferg`ana ha`m Gulistan paxta tazalaw zavodlari usilar qatarina kiredi. Joqaridag`i tarmaqlardan tisqari mashinasazliq ha`m metaldi qayta islew tarmag`i da qa`liplespekte. Tiykarinan Tashkent awil-xojaliq mashinasazlig`i zavodinin` Sirda`r`ya filiali Gulistan remontlaw-texnika zavodlari, refrijerator-vagonlardi remontlaw zavodlari usilar qatarinan. Bul tarmaqtin` wa`layat sanaat tarmaqlarin islep shig`ariwdag`i ko`lemi 2,2%-ke barabar. Qurilis materiallari sanaatina uliwma sanaat o`niminin` 1,2% jaqinina tuwra keledi. Ol tiykarinan Yangier ha`m Sirda`r`ya rayoninda rawajlang`an. Keleshekte toqimashiliq, mashinasazliq, farmotsevtika ha`m qurilis sanaatin rawajlandiriwg`a qolay imkaniyatlar bar. Awil-xojalig`i. Sirda`r`ya wa`layati ma`mleketimiz awil-xojalig`i o`niminin` 3,6%, Mirzasho`l ekonomikaliq rayoninin` 40,8%-in beredi. Jan`a jerlerdi o`zlestiriw arqali rawajlang`an bul tarmaqta diyxanshiliq jetekshilik qiladi. Ha`zirgi payitta Sirda`r`ya wa`layatinin` uliwma egin maydanlari 260 min` gektar bolip, sonnan 104,4 min` gektarg`a da`nli eginler egiledi. Diyxanshiliqtin` jetekshi tarmag`i - paxtashiliq bolsada, keyingi jillarda onin` egin maydanlari bir qansha qisqardi. Ha`zirgi waqitta Sirda`r`ya wa`layati barliq egin maydanlarinin` 53,1%-ine paxta egiledi. Bunnan basqa paliz o`nimlerin de jetistiriw jaqsi jolg`a qoyilg`an. Sirda`r`ya wa`layatinda diyxanshiliq o`nimlerin jetistiriw menen birge sharwashiliq tarmaqlari da rawajlanbaqta. Bul tarmaqtin` jalpi awil-xojalig`i o`nimi ko`lemindegi u`lesi 45,7%-ke ten`. Bunnan tisqari pilleshilik te jaqsi jolg`a qoyilg`an. Sirda`r`ya wa`layati ma`mleket territorial miynettin` bo`listiriliwinde awil- xojalig`inin` bazi tarmaqlarin rawajlandiriw ushin jeterlishe sha`rayat ha`m imkaniyatlar barlig`i sebepli keleshekte regionlar ekonomikasinda o`z aldina orin iyelew za`ru`r.
Sirtqi ekonomikaliq baylanislar ha`m transport. 2000-jili Sirda`r`ya wa`layatinin` sirtqi sawdaaylanisi 83,1 mln AQSh dollari, sonnan eksport ko`lemi 49,7 ha`m import 33,4 mln dollarg`a ten` boldi. Onin` ko`pshilik bo`limi “MDA ma`mleketleri ha`m basqa sirt eller ma`mleketleri menen alip barilg`an sawda-satiqqa tuwra keledi. Sirda`r`ya wa`layati territoriyasinan Tashkentti ma`mleketimiz qubla ha`m orayliq rayonlarin Ferg`ana alabi menen baylanistiratug`in Tashkent- Sirda`r`ya-Gulistan-Xovos-Ferg`ana alabi, Tashkent-Sirda`r`ya-Jizzax-Samarqand-Qarshi-Termiz temir jolalri o`tedi. Bunnan tisqari wa`layatta ishki baylanislardi ta`miyinlewge xizmet qiliwshi transport sistemasi darawajlanbaqta. Ekonomikaliq territorial qurami. Gulistan - wa`layat sanaat islep shig`ariwinda jetekshi oring`a iye ha`m administrativ oray esaplanadi. Sanaat o`niminin` 23,1%-i usi qala u`lesine tuwra keledi. Ha`zirgi waqitta Gulistanda bir neshe jen`il ha`m aziq-awqat sanaat ka`rxanalari bar. Bunnan tisqari qalada qurilis materiallari kombinati, tigiwshilik fabrikasi islep turipti. Yangier qalasi rawajlaniw da`rejesine qaray ekinshi orinda. Tashkent-Xovos temir joli, U`lken O`zbekstan trakti boyinda, Qubla Mirzasho`l kanali jag`asinda jaylasqan. Ha`zirde uliwma wa`layat sanaat o`nimi kleminin` 3,6% Yangier qalasina tuwra keledi (2000-j.). Rayonlardan Sirda`r`ya, Sayxunabad, Aqaltin sanaat ha`m awil-xojalig`i o`nimlerin jetistiriw boyinsha salistirmali jaqsi rawajlang`an. Sirda`r`ya wa`layati ma`mleketimizde sirt eller investorlarin kirgiziw ha`m usi tiykarda qospa ka`rxanalar quriw barisinda bir qansha arqada.
To`mengi A`miwda`r`ya ekonomikaliq rayoni.
O`zbekstannin` To`mengi A`miwda`r`ya regioni o`z quramina Qaraqalpaqstan Respublikasi ha`mde Xorezm wa`layatin aladi. Uliwma maydani 172,6 min` km 2 yaki ma`mleket territoriyasinin` 38,4%-in quraydi. Ol bul jag`inan O`zbekstan Respublikasinin` en` u`lken ekonomikaliq rayoni esaplanadi. Rayon xalqi 2002-jil mag`liwmatlarina qaray 2910 min` adam bolip, bul ma`mleket xalqinin` 11,6%-ine ten`. Xaliqtin` jaylasiwinin` ortasha tig`izlig`i 1 km 2 maydang`a 17 adam, uliwma urbanizatsiya da`rejesi 36,9%.
Tiykarg`i rayon payda etiwshi faktor bolip onin` ekonomikaliq- geografiyaliq orni xizmet qiladi. Rayon o`zinin` atina say, A`miwda`r`yanin` to`mengi ag`iminda, Aral ten`izinin` qubla bo`limi ha`m O`zbekstan Respublikasinin` arqa-batis shetinde, jaqin ha`m uzaq sirt ellerge shig`iw jerinde ornalasqan. To`mengi A`miwda`r`ya rayoninin` bunday ekonomikaliq-geografiyaliq ha`m geosiyasiy oring`a onin` sotsial-ekonomikaliq rawajlaniwi, ishki investitsiya zonasin jaratiw ha`mde ma`mleket ekonomikasin du`n`ya xojalig`i sistemasinda integratsiya qiliwg`a imka`n beredi. Ekinshi rayon payda etiwshi faktor onin` gidrografik belgisi esaplanadi. Bul territoriyanin` tariyxi, ha`zirgi jag`dayi ha`m keleshegi ko`p ta`repten A`miwda`r`ya menen baylanisli. Ma`mlekette miynettin` bo`listiriwinde rayon paxta, sali, ju`n, o`simlik mayi siyaqli o`nimlerdi jetistiriwde basli oring`a iye. Bul jerde qa`niygelesken, yag`niy rayon payda etiwshi xojaliq tarmag`i sipatinda paxtashiliq, da`nshilik, sharwashiliq ha`mde aziq-awqat, jen`il sanaatinin` ayirim tarmaqlari xizmet qiladi. Son`g`i jillarda regionda taw-ka`n ximiyasi, qurilis materiallari ha`m toqimashiliq sanaati rawajlanip barmaqta. Sonin` menen birge rayonda xaliq-ara turizmdi rawajlandiriw imkaniyati da bar.
To`mengi A`miwda`r`ya rayoninin` bazibir makroekonomikaliq ko`rsetkishleri (2000-j. % esabinda) Sonnan
Ko`rsetkishler To`mengi A`miwda`r`ya rayoni Qaraqalpaqstan Respublikasi Xorezm
wa`layati Maydani
384 37,1
96,5 1,3
3,5 Xalqi 11,5
6,1 53,2
5,4 46,8
Jalpi ishki o`nim 7,3
2,I 37,4
4,5 62,6
Sanaat o`nimi 4,5
1,7 38,5
2,8 61,5
Awil-xojalig`i o`nimi 8,8
2,6 29,6
6,2 70,4
Uliwma egin maydani 14,8
8,9 60,1
5,9 39,9
Investitsiya ko`lemi 8,8
5,2 59,9
3,6 40,1
Cirtqi sawda aylanisi 3,3
1,I 53,8
1,5 46,2
2. To`mengi A`miwda`r`ya ekonomikaliq rayoni ishki jag`inan O`zbekstannin` eki tu`rli u`lkenliktegi administrativ territorial birliklerinen ibarat. Misali, Qaraqalpaqstan Respublikasi o`zinin` maydani boyinsha qon`si Xorezmnen 26,2 ma`rte u`lken. Bul territoriyalar o`zlerinin` ta`biyiy sha`rayati ha`m qazilma bayliqlari menende tu`rden pariq qiladi. Solay etip Qaraqalpaqstan Respublikasi ha`mde Xorezm wa`layatinin` demografiyaliq ta`biyiy geografiyaliq ha`m resurs potentsialinin` bir qiyli emesligi olarda ekonomikanin` o`zine ta`n bag`darlarin qa`liplesiwine alip keledi. Joqaridag`i kesteden ko`rinip turg`aninday ekonomikaliq rayon O`zbekstan Respublikasi xalqinin` 1/10 bo`liminen ko`biregin quraydi, ol jalpi ishki o`nimnin` 7,3%-in, sanaat - 4,5% ha`mde 8,8% awil-xojaliq o`nimin beredi. Ekonomikaliq rayonnin` usig`an uqsas ishki o`zgesheliklerin oni qurawshi administrativ birliklerdi analizley otirip ko`rip shig`amiz.
1.1. Qaraqalpaqstan Respublikasi
Qaraqalpaqstan Respublikasi O`zbekstan Respublikasi quraminda suveren ma`mleket sipatinda 9-yanvar` 1992-jilda dag`azalang`an. Paytaxti - No`kis qalasi. Onin` quramina 15 awilliq rayonlar, 12 qala, 16 qalasha kiredi. Maydani 166,6 min` km 2 , xalqi 1.01.2002-j. 1541 min` adam. Geografiyaliq orni ha`m ta`biyiy bayliqlari. Qaraqalpaqstan Respublikasi O`zbekstannin` shetki arqa-batisinda, Aral ten`izi boyinda jaylasqan. Qaraqalpaqstan Respublikasinin` geosiyasiy orni,yag`niy Qazaqstan Respublikasi ha`m Tu`rkmenstan ma`mleketi menen qon`silig`i, O`zbekstannin` Evropa ma`mleketlerine shig`iw jerinde ekenligi, onin` rawajlaniwina qolayli imkaniyatlar jaratip beredi. Qaraqalpaqstan Respublikasi Jer u`sti du`zilisi onsha quramali emes: en` biyik tochkasi Sultanwa`ys dizbegi bolip, ol ten`iz qa`ddinen 473 m ba`lentte jaylasqan. Qaraqalpaqstan Respublikasinin` batis bo`limi U`stirt platosi, qalg`an territoriyasi Turan pa`st tegisliginen ibarat. region tu`rli paydali qazilmalarg`a bay. Bul orinda Sultanwa`ys dizbegi jaylasqan territoriyada ren`li ha`m qara metallar, qurilis sanaati shiyki zatlari ko`p. Olar qatarina marmar, ha`ktas, gips, mergel, fosforit, altin, temir rudasi, mis, tal`k h.b. kiredi. Biraq bul bayliqlarinin` zapasi ha`m texnik ekonomikaliq jag`inan sanaat o`ndirisin sho`lkemlestiriw ushin ele quramali u`yrenilmegen. Qaraqalpaqstan Respublikasi taw-ka`n ximiyasi zapaslarina da bay. Shimbay jaqinandag`i Qusxanataw, Qon`irat a`tirapindag`i Barsakelmes ha`mde Qarawimbet siyaqli ka`nlerde sul`fat-magneziy, tas ha`m as duzlarinin` ju`da` u`lken zapaslari bar. Qaraqalpaqstannin` U`stirt bo`limi ta`biyiy gaz ha`m a`sirese neft` ka`nlerine bay ekenligi boljanbaqta. Ha`zirgi ku`nde Aqsholaq, Shaxpaxti, Quwanish ka`nlerinen ta`biyiy gaz qazip alinadi. Keshelekte bolsa bul janilg`i tu`rlerinin` iri ka`nlerinin` tabiliwi ko`zde tutilmaqta. Usi maqsette bul territoriyag`a respublikada geologiyaliq qidiriw jumislarina mo`lsherlengen investitsiya ko`leminin` tiykarg`i bo`limi ajiratilg`an. Klimati ju`da` kontinental. Jilliq jawin-shashin mug`dari 90-200 mm a`tirapinda. Ha`zirgi waqitta bul jerde suw zapaslarinin` jetispewshiliginen elektr stantsiyalarin quriw, da`r`ya transporti, intensiv suwg`arma diyxanshiliq ha`m baliqshiliqti rawajlandiriwg`a tosqinliq qiladi.
Xaliqtin` sani 1989-2002-jillarda 1211 adamnan 1541 min`g`a jetken, yaki usi da`wirde bul ko`rsetkish ortasha 127,3%-ke o`sken. Uliwma xalqinin` 48,2%-i qalaliq jerlerde jasaydi. Qalg`an bo`limi 1200-ge jaqini awilliq orinlarda turadi. Qaraqalpaqstan Respublikasi xalqinin` tig`izlig`i 1 km 2
gu`zetilmekte. Bul tiykarinan Aral boyi regionindag`i keskin ekologiyaliq jag`day sebepli payda bolmaqta. Misali, Moynaq rayoninda 1989-jilda 27,4 min`g`a ko`beygen, al Beruniy, To`rtku`l, A`miwda`r`ya siyaqli rayonlarda demografiyaliq o`siw bir qansha joqari bolg`an. Egerde xaliqtin` jaylasiwin (tig`izlig`in) rayonlar boyinsha ko`retug`in bolsaq, en` joqari ko`rsetkish A`miwda`r`ya rayoninda gu`zetilse (136 adam), onin` en` pa`s da`rejesi Qon`irat rayonina tuwra keledi. Bul rayon Qaraqalpaqstannin` o`zinde emes, al O`zbekstanda da en` u`lken administrativ birlik esaplanadi. Qon`irat rayoni Qaraqalpaqstan Respublikasi maydaninin` 46%, al Respublika territoriyasinin` 16,6%-in qurag`an halda, bul jerde ha`r bir min` km 2 qa tek 1,5 adam tuwra keledi. Qaraqalpaqstan Respublikasi boyinsha (2000-jil mag`liwmatlari) tuwiliwshiliq 24,1 ha`m o`limshilik 5,6%-ke ten`. En` joqari tuwiliwshiliq rayonlar arasinda A`miwda`r`ya rayoninda, o`limshilik en` pa`s da`rejesi bolsa Bozatawda esapqa aling`an. Ekologiyaliq jag`daydin` qolaysizlig`i sebepli xaliqtin` migratsiya ha`reketleri de bul jerde keri na`tiyjelerge iye. Sonnan, bir g`ana 1998-jildin` o`zinde Qaraqalpaqstan Respublikasinin` qalaliq jerlerinde migratsiya qaldig`i, yag`niy kelgenler menen ketkenlerdi salistirg`anda minus 3 min`, awilliq jerlerde bolsa 1750 adamg`a ten` bolg`an. Uliwma xaliqtan 738 min` adam 15 qala ha`m 16 qalashalarda ha`m 789 min`i awilliq jerde jasaydi. En` u`lken qala Qaraqalpaqstan Respublikasinin` paytaxti No`kis qalasi. Onda 211 min` xaliq jasaydi. Xojeli, Beruniy, Taqiyatas orta qalalar qatarina kiredi. Shimbay, To`rtku`l, Man`g`it ha`m Qon`irat qalalarinin` ha`r birine 30-50 min` adam tuwra keledi. Salistirmali u`lken awillarda tiykarinan a`yyemnen suwg`arilatug`in territoriyalarda jaylasqan. 2000-jil mag`liwmatlarina qarag`anda Qaraqalpaqstan Respublikasinda miynetke jaramli jastag`i xaliqtin` sani 753 min` adam, jumis penen ba`nt bolg`anlar bolsa 489 min` adam, ra`smiy jumissiz adamlar sani 8500-ge jaqin. Uliwma ba`nt xaliqtin` 34,7%-i awil-xojalig`inda, 9,1%-i sanaatta, 8,7%-i qurilista, 15,5%-i ta`lim, ma`deniyat, ilim ha`m pa`n xizmetine tuwra keledi.
Xojalig`i. Region ekonomikasi agrar industrial bag`dari menen klassifikatsiyalanadi. Basqa territoriyalardag`i siyaqli bul jerde de bazar reformalari a`melge asirilmaqta. Sonnan uliwma sanaat o`niminin` 92-94%-i, awil-xojalig`i islep shig`ariwinin` 98-99%-i ma`mleketlik emes sektorina tuwra keledi. Sonday-aq bazar infrastrukturasin qa`liplestiriw, qolay investitsiya ma`kanin jaratiw, geoekologiyaliq jag`dayin jaqsilawg`a u`lken a`hmiyet berilmekte.
Sanaati. Qaraqalpaqstan Respublikasi jalpi ishki o`niminin` 1/3 bo`liminen ko`biregin beredi. Bul jerdin` sanaat kompleksinde jen`il, qurilis o`nimleri ha`m aziq-awqat sanaati salistirmali jaqsi rawajlang`an. Misali, jen`il sanaat Qaraqalpaqstan Respublikasinin` jalpi o`niminin` 22,4%, elektr-energetika 16,9%, aziq-awqat 8,2%-in ta`miyinleydi. Qaraqalpaqstan Respublikasi O`zbekstan Respublikasinin` 4,2% elektr energiyasin, 4,1% qurilis sanaati, 4,6% aziq-awqat, 3,6% jen`il sanaat, 5,2% paxta tazalaw sanaati o`nimlerin beredi. Keyingi 10 jilda bul jerde janilg`i, toqimashiliq, shiyshe ha`m farmor idislar sanaati basqalarg`a qarag`anda tez rawajlanip barg`an, yag`niy g`a`rezsizlik jillarinda Qaraqalpaqstanda No`kis un zavodi (1992-j.), Kateks (1993-j.), Elteks (1994-j.), Xojeli shiyshe zavod (1995-j.), onnan artiq qospa ka`rxanalar qurildi. Ha`zirgi ku`nde bul jerde 92 tiykarg`i sanaat ka`rxanalari bar bolip, olarda 20 min` adamg`a jaqin jumisshi ba`nt. Ha`r min` adamg`a sanaatta ba`nt bolg`anlar sani - 13,3 adam. 2000-jil juwmaqlarina ko`re Qaraqalpaqstanda 3353 mln kVt/s. elektr energiyasi, 1,7 mlrd m 3 ta`biyiy gaz, 54 min` tonna paxta talshig`i, 8,6 mln m 2 jip gezleme, 10,8 min` tonna tazalang`an o`simlik mayi islep shig`arilg`an. Qaraqalpaqstan Respublikasi elektr energetikasi Taqiyatas GRES-ine tiykarlang`an. Son`g`i jillarda ximiya sanaati rawajlaniwina u`lken itibar qaratilmaqta. Misali, Qon`irat qalasinda O`zbekstanda bir g`ana soda zavodi sirt eller investitsiyasi menen birgelikte qurilmaqta. Mashinasazliq ha`m orman sanaati jaqsi rawajlanbag`an. mashinasazliq ko`birek awil-xojalig`i ha`m jol qurilisi mashinalari ha`mde kemelerdi remontlawg`a qa`nigelesken. Ha`zirgi waqitta qurilis sanaati (ha`k tas, mramor, gerbish islep shig`ariw) bir qansha joqarilamaqta. Jen`il sanaati quraminda toqimashiliq ha`m paxta tazalaw ka`rxanalarinin` orni u`lken. No`kis ha`m Ellikqala rayoni orayi Bostan qalasinda Tu`rkiyanin` «Yazek» firmasi menen birgelikte Kateks ha`m Elteks ka`rxanalari iske tu`sti. No`kiste ju`n o`nimleri (kiyiz) islep shig`ariw kombinati bar. paxta jetistiriwshi Beruniy, To`rtku`l, A`miwda`r`ya, Ellikqala, Xojeli h.b. rayon oraylarinda paxta tazalaw zavodlari islep turipti. Aziq-awqat sanaatinda tiykarinan o`simlik mayi (Xojeli, No`kis, Qon`irat, Shimbay, Beruniy), konserva (Moynaq, No`kis) o`ndirisi tovar a`hmiyetine iye. Da`n o`nimleri ha`m jemnin` ko`pshilik bo`limin «Qarao`zek da`n» aktsionerlik ja`miyeti beredi. Un sanaati ka`rxanalari Beruniy, Shimbay, To`rtku`lde jaylasqan. Ha`mmesi bolip Qaraqalpaqstanda onnan artiq jumis alip barip atirg`an qospa ka`rxanalar bar. Biraq olardin` eksport potentsiali bir qansha pa`s. Keyingi jillarda «Texnomart» uzbek-arab qospa ka`rxanasi (fotoxizmet), «Aziya-vest» O`zbekstan- Germaniya (alkogolsiz ishimlikler), Persey-O`zbek-Rossiya-Litva (awil-xojalig`i shiyki zatin qayta islew ha`m realizatsiya qiliw), «Shig`is-teks» Qaraqalpaq-Italiya (paxta ha`m onin` shig`indilarin qayta islew) h.b. qospa ka`rxanalar, shama menen 1/4 bo`limi sanaat o`nimi No`kis qalasina, derlik Download 0.74 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|